تاریخچه هفت سین

آغاز بهار، برای ما ایرانیان فقط آغاز سال نیست. این آغاز در گذر زمان مفهومی‌ فراتر یافته است. نوروز ما فقط روز اول بهار نیست. روز سرور و شادمانی، روز دید و بازدیدها و نو کردن‌ها و خانه تکانی از زمستان گذشته نیز است. در سرزمین ما ایران، از دیرباز و تا تاریخ به یاد دارد، همزمان با بهار، از دگرگونی طبیعت استقبال شده است. پیشینیان ما با جشن نوروز، نخستین روز بهار را به یکی از ماندگارترین سنت‌های تاریخی قرون و اعصار تبدیل کرده‌اند و هر ساله در این روز، زندگی خود را نیز نو کرده، امید و آرزوی تغییر و نوشدن در گذران اجتماعی خود را در سیمای بهار زنده نگاه داشته‌اند.

هفت سین، هفت شین یا هفت چین؟!

برخى از پژوهشگران، ریشه ی تاریخى این جشن را به جمشید پیشدادى نسبت مى دهند و نوروز را نوروز جمشیدى مى خوانند. این گروه معتقدند كه جمشید شاه پس از یك سلسله اصلاحات اجتماعى بر تخت زرین نشست و فاصله بین دماوند تا بابل را در یك روز پیمود و آن روز (روز هرمزد) از فروردین ماه بود. چون مردم این شگفتى از وى بدیدند جشن گرفتند و آن روز را نوروز خواندند.

همچنین در بسیاری از منابع تاریخی آمده است که سفره هفت سین نخست «سفره هفت شین» بوده و بعدها به این نام تغییر یافته است. برخی دیگر به وجود «هفت چین» در ایران پیش از اسلام اعتقاد دارند. در زمان هخامنشیان در نوروز به روی هفت ظرف چینی غذا می گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی می گفتند.

راز و رمز عدد هفت

در تقدس عدد هفت و نماد این شماره بر سر سفره هفت سین سخن بسیار است حضور اسرار آمیز این عدد در قبل و بعد از اسلام در فرهنگ ایران و حتی غیر ایران جلوه ای خاص دارد. عدد هفت در زبان باستانی به معنی امرداد است. امرداد معنای جاو دانگی و بی مرگی داشت و از آنجائی که این عدد معنای زیبای زندگی و جاودانگی را می‌داد هفت واژه را به نشانه آن گزینه کرده و بر خوان نوروزی می‌چینند. و همچنین به روایتِی هفت سین، نشانه هفت دانه گیاهی است که می‌توان با آن سبزه نوروز را تهیه کرد: جو، ماش، عدس، ارزن، لوبیا، نخود و گندم. نقل است که در ایران باستان، مردم از هر هفت دانه، سبزه می پروراندند (هفت روز قبل از نوروز) و ظروف آنرا بر سر در خانه های خود می‌گذاشتند و هر کدام بیشتر و بهتر سبز می‌شد، نشانه پر ثمری آن محصول برای کاشت در آن سال بود.

در فرهنگ اسلامی از هفت طبقه آسمان و هفت مرحله سلوک عرفا، ایام هفته و هفت طواف دور خانه خدا گرفته تا هفت عضو بر زمین نهاده به هنگام نماز و هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر که هفت سال فراوانی و هفت سال خشکی را خبر دادند که همه موارد فوق نشان از راز و رمز این عدد دارد.

ماهی قرمز ریشه ای در هفت سین ندارد

متاسفانه، سالهاست که تماشاگر دخل و تصرف‌های نادرست و بی‌معنا یا به نوعی تحریف این سنت باستانی بوده و هستیم. شاید اگر ایرانی ها می دانستند که ماهی قرمز هیچ ریشه تاریخی در سفره هفت سین ندارد به جای خرید و قتل ماهی های قرمز به بهانه عید، سیب قرمز یا انار را در آب رها می کردند که ریشه در تاریخ این دیار دارد .در همین اندیشه، کوشیده ایم با راز گشایی کوتاه از معانی هفت سین نوروزی، حقیقت آن را یاد‌ آور شویم.

آنچه که در این سفره قرار می‌گیرد، باید دارای پنج ویژگی زیر باشد:

1-اسم آن ها فارسی باشد.

2-با حرف سین شروع شوند.

3-دارای ریشه ی گیاهی باشند.

4-خوراکی باشند.

5-نام آنها از واژه‌های ترکیبی (مانند سیرترشی) ساخته نشده باشند.

نمادهای هفت سین

سیر: برای گندزدایی و پاکیزگی است.

سبزی یا سبزه:موجب فراوانی و برکت در سال نو می شود.

سیب: فرشته زن، نماد باروری و پرستاری است.

سنجد: نمادی از زایش و تولد و بالندگی و برکت است.

سرکه: نمادی برای گندزدایی و تمیزی است.

سمنو: نماد خوبی برای زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان است.

سماق: فرشته بهمن نماد باران و روزی است .

اما غير از اين گياهان و ميوه هاى سفره نشين، این سفره اجزاى ديگرى هم داشته است، ايرانيان به هنگام چيدن سفره هفت سين اولين و مهمترين موردي را که بر سفره قرار مي دهند، قرآن کريم است. ايرانيان مسلمان به نشانه توکل و توسل به خداوند متعال در آغاز سال و درخواست بهترين ها از خالق خويش قرآن را در بهترين جاي سفره قرار داده و پس از آن اجزاي ديگر را مي چينند .

تخم مرغ: نماد زايش و آفرينش و نشانه اى از نطفه و نژاد است.

آينه: نماد روشنايى است و حتماً بايد در بالاى سفره جاى بگيرد.

آب: نشانه برکت و پاکي در زندگى است .

گل به نیت باروری و شادابی بر سر سفره هفت سین گذاشته می شود.

شمع روشن به نیت روشنایی و طول عمر اعضای خانواده است، به همین دلیل اعتقاد بر این بوده که شمع هفت سین را نباید خاموش کرد و در صورت لزوم این کار باید با برگ سبز یا نقل و نبات انجام شود. میوه، آجیل و یک تکه نان یا مقداری برنج هم نشان از پر برکت بودن سفره دارد. اسپند هم گیاهی مقدس محسوب شده و نمادی از بوی خوش است.

دکتر حسن اکبری متخصص آسیب شناسی و مدرس طب اسلامی ایرانی در گفت و گو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص هفت سین اظهار داشت: هفت سین نمادهای فرهنگی و ملی ما ایرانیان می باشد. سنجد یک داروی گیاهی پیشگیری کننده از پوکی استخوان است، مصرف روزی یک قاشق سنجد که به طور کامل با پوست و هسته پودر شده است در زمینه پوکی استخوان موثر است.

وی ادامه داد: سیب میوه ای مفید برای سلامتی و قلب است خوردن این میوه خوش آب و رنگ و حتی بوییدن آن خواص درمانی متعددی را به همراه دارد که یکی از مفید‌ترین آن‌ها تاثیرات درمانی سیب در حوزه پوست و بهداشت آن است. همچنین خاصیت ضد افسردگی دارد و یک داروی پیشگیری کننده از سرطان هم به شمار می آید.

دکتر اکبری متخصص طب اسلامی ایرانی درباره سمنو بیان کرد: سمنو را باید از جوانه گندم و در ظروف مسی درست کرد چون مس باعث بهبود عملکرد سلول ها می شود در حالی که ظروف آلومینیمی آلزایمر آور است. به علاوه سمنو یک داروی جوان ساز محسوب می شود و در جلوگیری از عفونت بسیار حائز اهمیت است.

وی در خصوص سیر و سرکه تصریح کرد: سیر بهترین پاک کننده بدن است چون مواد آنتی اکسیدان آن باعث خنثی شدن رادیکال های آزاد می شوند. این گیاه ضد سرطان و ضد روماتیسم است و برای تقویت سیستم ایمنی بدن ضرورت دارد. همچنین سرکه یک داروی بی همتا است که اگر فردی آن را با نمک مخلوط کرده و در پایان غذا میل کند کمتر به بیماری مبتلا می شود و نیز سرکه میکروب های روده را از بین می برد و موجب تعادل مزاج در افراد می گردد.

دکتر اکبری در خصوص سماق، سبزه و سکه افزود: سماق علاوه بر خواص ارزشمند غذایی خود که برای بیماران دیابتی دارد، دارویی طبیعی و بسیار موثر در درمان برخی اختلالات دستگاه گوارشی بدن به ویژه مسائل مربوط به هضم مواد غذایی و عملکرد روده است. این دانه‌های قرمز رنگ برای درمان اختلالات روده‌ای، از بین بردن حالت تهوع و همین‌طور افزایش اشتها بسیار تاثیرگذار است. سماق به تعادل مزاج صفرا کمک می کند و در فصل بهار برای کسانی که گرم مزاج می باشند بسیار مفید است و باعث دور شدن رخوت و کرختی از بدن می شود. سبزه نشانه ی کشاورزی، استقلال و هویت ما است و سکه هم به عنوان نماد اقتصادی مطرح می شود.

این مدرس و آسیب شناس طب اسلامی ایرانی در پایان خاطر نشان کرد: هفت سین برای ما نماد می باشد و باید از آنها درس زندگی بگیریم. ممکن است، افرادی هفت سین بزرگی درست کنند اما اهل کار،کشاورزی و تولید نباشند این درست نیست، بهتر است مردم هفت سین های کوچک بچینند که گندمی هدر نرود و کلاً اسراف صورت نگیرد. ما باید تلاش کنیم تا کشور عزیزمان در دنیای امروز نمونه ای از یک کشور توسعه یافته باشد.

در استقبال از سال جدید بیایید باهم به صندوقخانه دلمان برویم و آن را برای سال نو گردگیری کنیم و اگرآنجا چیزهائی یافتیم که به دردمان نمی خورد چه بهتر که آنها را بدور بیاندازیم و منتظر ورود افراد و اشیائی نو باشیم. برای چیزهای تازه جا باز کنیم. شاید بعضی خاطره ها را دوست داشته باشیم پس آنها را گردگیری کرده سر جایش می گذاریم ولی خاطرات بد ممکن است آینده مان را هم آلوده کنند پس باید آنها را دور بریزیم. درسال نو کینه و خشم و نفرت را کنار بگذاریم تا ذهن، روح و قلبمان را فاسد نکنند و بجای آن دوستی، مهر و محبت را جایگزین کنیم و گذشته را رها کنیم.

گزارش از بهار الهی