تفاوت‌های جالب بین منابع درآمدی دانشگاه‌های ایرانی و خارجی
درآمدهای حاصل از دانشجویان شامل دریافت هزینه‌های شهریه و میزان دریافتی به‌واسطه تحقیقات و پروژه‌هایی است که توسط دانشجویان انجام می‌گیرد. براساس آمارهای موجود، دانشگاه هاروارد طی این سال‌ها سهم بیشتری از منابع مالی خود را از طریق انجام پروژه‌های تحقیقاتی کسب کرده است.
به گزارش شمانیوز: محمد رضایتی* در تحلیلی نوشت: «دانشگاه درآمدهای خود را چگونه تامین کند؟» شاید این اصلی‌ترین سوال پیش روی مسئولان آموزش عالی در دستگاه‌های متولی آن باشد. همین چند روز پیش بود که سیدحسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اجلاس معاونان آموزشی دانشگاه‌های علوم پزشکی گفت: «استقلال دانشگاه‌ها باید در همه زمینه‌ها حفظ شود، متاسفانه یکی از کارهای من و وزیر علوم در دولت این بود که مراقب باشیم خدشه‌ای به قانون هیات‌امنایی به دانشگاه‌ها وارد نشود. این قانون از زمان رضاخان که می‌گویند بی‌سواد بوده اجرا شده و اکنون که ما همه سواد داریم باید بر اجرایی‌شدن آن تاکید بورزیم.» هاشمی در اجلاس سراسری هیات‌های امنای دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز گفته بود: «وزیران علوم و بهداشت باید در هیات دولت دائم مراقب باشند که آیین‌نامه‌ای یا لایحه‌ای مخالف استقلال دانشگاه‌ها نباشد.»
مساله استقلال دانشگاه‌ها از آن دست مسائلی است که درباره آن بسیار گفته می‌شود و تصور عمومی درباره استقلال دانشگاه بعضا درست نیست! به نظر می‌رسد آنچه از سخن مسئولان آموزش عالی درباره استقلال دانشگاه‌ها برمی‌آید، منابع درآمدی دانشگاه‌ها باشد. حالا که در آستانه انتخاب کابینه جدید از سوی دولت هستیم و خبرها حاکی از آن است که یکی از وزارتخانه‌هایی که دستخوش تغییر در سطوح کلان می‌شود، وزارتخانه علوم و شاید بهداشت است به نظر می‌رسد وزیر بعدی نیز باید به موضوع استقلال دانشگاه‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشد.
استقلال دانشگاه از کجا؟ اساسی‌ترین مشکل آموزش عالی کشور به بیان کلی بی‌تفاوتی دانشگاه‌ها به نیازهای اصلی کشور است و این نیز ناشی از وابستگی بودجه دانشگاه‌ها به « بودجه دولتی » است. آسوده‌خاطری دانشگاه‌ها از اینکه منابع مالی‌شان از فروش نفت تامین می‌شود، سبب شده تا این مراکز توجه و رغبت مناسبی به لزوم و اهمیت ارتباط دانشگاه با صنعت نداشته باشند. بنابراین استقلال دانشگاه از پول نفت موضوعی است که باید به آن توجه شود .
سورنا ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهوری نیز دراین‌باره می‌گوید: «این فکر اشتباه بود که اگر به دانشگاه پول دهیم از داخل آن خودرو بیرون می‌آید! نباید بودجه دولت را در تجاری‌سازی هزینه کرد و ما به‌عنوان یک استاد دانشگاه حق نداریم از یک دانشجوی دکتری ظرف مدت دو ساعت پروژه‌ای تعریف کنیم که بعد از چهار سال وقت‌گذاری از آن پایان‌نامه تنها دو مقاله استخراج شود.»
ستاری می‌گوید: «اقتصاد نفتی و اینکه انتظار داشته باشیم هزینه تحقیقات را دانشگاه بپردازد ازجمله مسائلی است که باید در رفتار و تفکرات ما اصلاح شود و به‌جای اینکه از درآمدهای نفتی خرج کنیم باید مغزهای جوانان و دانشجویان ما کار کند و از آن بهره بگیریم. این تفکر که پول دولت را به یک استاد دانشگاه دهیم و انتظار داشته باشیم برای کشور سودمند باشد، تفکر غلطی است.»
درواقع اگر دانشگاه شیرینی درآمدزایی از محصول علمی‌اش را بچشد برای امر پژوهش سرمایه‌گذاری و به حوزه پژوهش اعتقاد جدی پیدا می‌کند، چیزی که در بسیاری از دانشگاه‌های خارج از کشور نمود دارد این است که بخش اعظم درآمدهای دانشگاه از طریق تکنولوژی و ارتباط با صنعت است و دانشگاه باید خودش درآمدزایی داشته باشد.
به‌عنوان نمونه دانشگاه MIT یکی از معروف‌ترین و معتبرترین دانشگاه‌های حوزه فنی و مهندسی در دنیاست که در رتبه‌بندی‌های آموزش در رتبه اول دنیا قرار گرفته است.
به‌طور کلی دانشگاه MIT از طریق زیر منابع مالی خود را کسب می‌کند: 1. حمایت‌های تعیین‌شده (که بیشتر شامل موقوفات است). 2. کمک‌های مالی 3. تحقیقات غیرمستقیم 4. سرمایه‌گذاری 5. درآمدهای خدمات 6. هدایا.
با بررسی گزارش‌های مالی ارائه‌شده توسط دانشگاه MIT در سال‌های اخیر می‌توان دریافت که سیاست دانشگاه بر کاهش وابستگی به منابع دولتی استوار بوده است، به‌طوری که در سال 1975، میزان کمک‌های دولتی در دانشگاه MIT حدود 89 درصد بود که در طول 1990 تا 2003 این حمایت (حمایت‌های دولتی) به 75 درصد کاهش یافت و سپس در سال 2006 مقدار حمایت‌های دولتی مجددا به 79 درصد رسیده است.
طی سال‌های گذشته دانشگاه MIT کوشیده است تا میزان درآمد خود را در زمینه تحقیقات افزایش دهد تا بدین‌وسیله علاوه‌بر تولید درآمد بیشترین تمرکز خود را بر رسالت خود که تولید علم و نوآوری است، قرار دهد. در سال 2011 بیشترین بخش درآمدهای دانشگاه MIT از قسمت‌های تحقیقات در بخش‌های مختلف خود است که نشان می‌دهد در جهت سیاست استقلال از منابع دولتی گام برداشته و در این زمینه بسیار موفق بوده است به‌طوری که میزان درآمدهای دانشگاه در سال 2006، 999 میلیون دلار بوده که در سال 2011 به 6/2750 میلیون دلار افزایش داشته است.
نمونه دیگر دانشگاه هاروارد یکی از معتبرترین دانشگاه‌های جهان است که همواره یکی از رتبه‌های برتر در حوزه دانشگاهی را به خود اختصاص می‌دهد. این دانشگاه نیز در گزارش مالی خود، منابع درآمدی زیر را ذکر کرده است:
1. درآمدهای حاصل از موقوفات 2. درآمدهای حاصل از شهریه‌ها و تحقیقات دانشجویان 3. حامیان مالی 4. هدایا 5. دیگر منابع.
درآمدهای حاصل از دانشجویان شامل دریافت هزینه‌های شهریه و میزان دریافتی به‌واسطه تحقیقات و پروژه‌هایی است که توسط دانشجویان انجام می‌گیرد. براساس آمارهای موجود، دانشگاه هاروارد طی این سال‌ها سهم بیشتری از منابع مالی خود را از طریق انجام پروژه‌های تحقیقاتی کسب کرده است. این امر مانند آنچه درمورد دانشگاه MIT بیان شد نشانگر تلاش دانشگاه‌ها برای افزایش درآمدهای حاصل از انجام تحقیقات است.
حالا باید صبر کرد، منتظر ماند و دید که مسئولان آموزش عالی در کابینه دوازدهم چه قدم‌هایی را در راستای استقلال دانشگاه‌ها خواهند برداشت؟
