روزنامه ها برای حفظ حیلا به تحلیل بپردازند

به گزارش شما نیوز ، در آستانه پنجمین روز از بیست‌وسومین دوره نمایشگاه مطبوعات پای صحبت هنرمندان عرصه تئاتر نشستیم و با آن‌ها درباره لزوم برگزاری نمایشگاه مطبوعات، وضعیت رسانه‌ها در شرایطی که فضای مجازی به‌شدت فراگیر شده است و میزان پرداختن به تئاتر در رسانه‌های خودمان گفت‌وگو کرده‌ایم. این شماره از ویژه‌نامه روزنامه «صبا» حاصل گفت‌وگوی ما با روح‌اله جعفری؛ هنرمند عرصه تئاتر و پژوهش‌گر این حوزه و آرش دادگر؛ نویسنده و کارگردان تئاتر و مدرس تئاتر است.

روح‌اله جعفری درباره شرایط برگزاری نمایشگاه مطبوعات، گفت: بیست‌وسومین دوره نمایشگاه مطبوعات از پنجم آبان‌ماه آغاز شده است و تا یازدهم آبان‌ماه ادامه می‌یابد. امسال این نمایشگاه با شعار «رسانه، میدان دوستی و محل انسجام و همبستگی ملی است» افتتاح شد، اما اگر به دوره‌های گذشته نگاهی بیندازیم، درمی‌یابیم شعارهایی در دوره‌های قبلی هم وجود داشته است و اگر موشکافانه‌تر این شعارها را موردبررسی قرار دهیم، می‌بینیم که هر سال در حد تیتر و موردی برای استفاده در سخنرانی‌های مناسبتی در ایام برگزاری نمایشگاه تولید می‌شوند. لازم است که در طی برگزاری این نمایشگاه شعارها جنبه عملیاتی و کاربردی به خود بگیرند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به بیست‌ویکمین نمایشگاه مطبوعات اشاره کرد. شعار آن دوره از نمایشگاه؛ «نقد منصفانه؛ پاسخ مسئولانه» بود اما این شعار که می‌توانست هم از سوی رسانه‌ها و هم از سوی مسئولان رنگ واقعیت به خود بگیرد و برای زیست مسالمت‌آمیز در جامعه‌، راهگشا باشد، بنا بر دلایلی به بوته فراموشی سپرده شد. دیگر باید اقدام برای جامه عمل پوشاندن به شعارها را آغاز کرد. اگر خط‌مشی نمایشگاه را براساس اهدافی تعریف می‌کنیم، طبیعتا باید راهکارهایی هم داشته باشیم که به این اهداف جامه عمل بپوشانیم. بهتر است اگر می‌خواهیم به این شعارها به‌صورت ویترینی و تزئینی نگاه کنیم، آن‌ها را کنار بگذاریم.

جعفری در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان نمایشگاه مطبوعات را به برنامه‌ای مفید برای مطبوعات تبدیل کرد، گفت: این نمایشگاه زمانی می‌تواند کارآمد و مفید باشد که شرایط شکل‌گیری گفت‌وگو میان رسانه‌ها، مسئولان و مردم بدون پرده‌پوشی به‌وجود بیاید. چون اگر این فضای گفت‌وگو ساختگی باشد، نقاط ضعف و نقاط قوت عیان نمی‌شود و نمی‌توان از آن فضا انتظار داشت پویا و کارآمد باشد. مسلما در چنین شرایطی مردم برای آگاه شدن از اخبار و وقایع به‌سمت رسانه‌های دیگر سوق پیدا می‌کنند. درنتیجه یکی از مهم‌ترین کاربردهای نمایشگاه‌هایی که جنبه تخصصی دارند، ایجاد فضای گفت‌وگوی بدون لکنت است. در دوره‌های برگزاری نمایشگاه کمتر چنین اتفاقی افتاده است. البته هنوز این نمایشگاه به اتمام نرسیده است و باید تا روز پایانی صبر کنیم و ببینیم این موارد جامه عمل می‌پوشند یا باز هم به آن‌ها نمی‌رسیم. از طریق برگزار کردن چنین نمایشگاه‌های تخصصی می‌توانیم نسبت به ارتقا و توسعه فرهنگی در جامعه اقدام کنیم. یکی از شاخصه‌های رسیدن به توسعه فرهنگی، توجه داشتن به پژوهش است. با این‌که این روزها شاهد برگزاری دوره بیست‌وسوم نمایشگاه هستیم، اطلاعات کیفی از برگزاری دوره‌های قبلی نداریم تا بتوانیم نقاط ضعف و قوت و فرصت و تهدید در دوره‌های گذشته را بشناسیم و براساس آن خلاءهای موجود را برطرف کنیم و نقاط قوت را ارتقا بدهیم و برای برداشتن فاصله میان مسئولان، رسانه‌ها و مردم گام برداریم. در برگزاری چنین رویدادهایی داشتن روحیه پژوهش‌گری و ایمان داشتن به این امر مهم که پژوهش می‌تواند به بارور کردن فرهنگ عمومی جامعه کمک کند، باید در روح و پیکره برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان تنیده شود و تنها از طریق آموزش می‌توان به این مهم دست پیدا کرد.

این پژوهش‌گر تئاتر ضمن انتقاد از نحوه اطلاع‌رسانی نمایشگاه مطبوعات، گفت: فردی که می‌خواهد به نمایشگاه مطبوعات مراجعه کند، به سایت این نمایشگاه رجوع می‌کند. همچون سنوات گذشته نمی‌توانیم اطلاعات قابل‌قبولی از وضعیت رسانه‌ها و آمار و ارقام این حوزه پیدا کنیم و با دوره‌های قبلی مقایسه کنیم تا بدانیم چه میزان شرایط مطبوعات از وجوه مختلف افت و یا چه مقدار خیز داشته است تا با چشم‌اندازی درست به نمایشگاه وارد شویم. پایگاه اطلاع‌رسانی نمایشگاه که باید پایگاه اصلی اطلاع‌رسانی درباره این دوره از نمایشگاه باشد، همچون سال‌های گذشته ضعف دارد. باز هم همچون دوره‌های گذشته مسئولان از آراستن فضای عمومی و تخصصی نمایشگاه چه به‌لحاظ نرم‌افزاری و چه به‌لحاظ سخت‌افزاری به‌صورت حرفه‌ای دریغ کرده‌اند. گویا تنها نفس برگزاری نمایشگاه مهم است و اصلا نزدیک شدن به کیفیت و فراهم کردن شرایط مناسب برای برگزاری آن اهمیتی ندارد. اگر ما برای برگزاری یک رویداد، زیرساخت مناسبی نداشته باشیم، نمی‌توان انتظار داشت که برنامه، حرفه‌ای و کارکردگرایانه برگزار شود.

نویسنده کتاب «پژوهشی در ترویج فرهنگ تئاتر» درباره راهکار مطبوعات کاغذی برای رقابت با فضای مجازی، گفت: در تمام کشورهای دنیا، افرادی که روزنامه منتشر می‌کنند، با این چالش روبه‌رو هستند که با گسترش فضاهای مجازی چگونه به حیات خود ادامه دهند. می‌توان از راه‌های مختلف حیات یک روزنامه را تضمین کرد. معرفی کردن یک خبر و رویداد یک گام است و تحلیل، آنالیز و ارائه کردن راهکار درباره این اخبار و رویدادها، گام بعدی است. باتوجه به مکانیزمی که در زمینه انتشار اخبار وجود دارد و مردم به‌سرعت در جریان آخرین اخبار قرار می‌گیرند، اگر روزنامه‌ها بخواهند با فضای مجازی رقابت کنند، باید در زمینه گام دوم فعالیت کنند. از این طریق هم می‌توانند ارتباط تنگاتنگ خود را با مردم حفظ کنند و درآمد داشته باشند و هم نقش بارور کردن ذهن و روح جامعه را بر عهده بگیرند چون به دلیل حجم بالای اخبار و اطلاعات در فضای مجازی، آن‌ها نمی‌توانند به تجزیه‌وتحلیل اخبار بپردازند. روزنامه‌ها باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند، روزنامه‌هایی که در کشورهای پیشرفته منتشر می‌شوند، تیراژهای بسیار بالایی دارند. این روزنامه‌ها به پر کردن صفحات با اخبار نمی‌پردازند بلکه تحلیل را در دستور کار خود قرار داده‌اند. می‌توان با یک برنامه‌ریزی میان‌مدت روزنامه را به رسانه‌ای مرجع تبدیل کرد. مخاطب برای آگاه شدن از کم‌وکیف و دسترسی پیدا کردن به کنه اخبار روزنامه مورد نظر را انتخاب می‌کند اما در این زمینه ما گامی برنداشته‌ایم و به‌طریق سنتی در حال انتشار روزنامه‌های خود هستیم.

این نویسنده و کارگردان تئاتر درباره میزان پرداختن رسانه‌ها به هنر تئاتر گفت: باتوجه به این‌که هنر تئاتر، هنری پویا، خلاق و کارآمد برای بارور کردن فرهنگ عمومی و توسعه فرهنگ جامعه است، هرچه‌قدر رسانه‌ها؛ چه به‌صورت مجازی و چه به‌صورت مکتوب بیشتر به تئاتر بپردازند، در ایجاد آموزش برای دست‌یابی به این دو مهم می‌توانند نقش‌آفرین باشند، باید به این نکته توجه کرد که در پنج سال گذشته تعداد سالن‌های تئاتر افزایش پیدا کرده است اما میزان پرداختن به اخبار و یا تجزیه‌وتحلیل، نگارش نقد و گزارش در این زمینه در رسانه‌های ما رشد پیدا نکرده است. درنتیجه نیاز است تعادل و بالانسی میان حجم آثار روی صحنه و میزان پوشش رسانه‌ها؛ چه در مورد معرفی آثار و چه در زمینه نقد و تحلیل آن‌ها، به‌وجود بیاید. برای اثبات این مسئله می‌توانید به روزنامه‌هایی که هر روز منتشر می‌شوند و روی کیوسک‌ها می‌آیند نگاهی بیندازید و ببینید چه میزان از فضای فرهنگی خود را به حوزه هنرهای نمایشی اختصاص داده‌اند. وقتی دقیق‌تر به این مسئله توجه کنیم، می‌بینیم اگر قرار باشد در روزنامه‌ای آگهی منتشر شود، نخستین جایی که در نظر می‌گیرند، صفحه فرهنگ روزنامه است. گویا همچنان فرهنگ آسیب‌پذیر است و به‌صورت قلبی و عملی باور نداریم از طریق پرداختن به مقوله فرهنگ می‌توانیم نوع نگاه در جامعه را تغییر دهیم و گام‌های آغازین را برای باز کردن گره‌های کوری که می‌تواند جامعه را از پویا و خلاق بودن دور کند، برداریم.

وی در ادامه افزود: اگر به مقوله فرهنگ و هنر نپردازیم جامعه به‌سمت افراطی‌گرایی سوق پیدا می‌کند. در چنین جامعه‌ای نمی‌توان با تدبیر و خرد مسائل و مشکلات را برطرف کرد. برای این‌که به مقوله تئاتر پرداخته شود باید ابتدا این فرهنگ در حوزه رسانه ما ایجاد شود که پرداختن به تئاتر چه میزان اهمیت دارد. اگر رسانه‌ها به تئاتر نگاه تزئینی نداشته باشند، می‌توانیم گام‌های بلندی را در زمینه توسعه فرهنگی برداریم. اگر موشکافانه‌تر به این بحث توجه کنیم و مطبوعات نیمه دوم دهه۴۰ را موردبررسی قرار دهیم، درمی‌یابیم این نوع نگاه بر مطبوعات آن دوران هم حاکم است. درنتیجه این آسیب بسیار ریشه‌دار است و برای برطرف کردن آن باید بار دیگر اهمیت و جایگاه رسانه را مرور کنیم. آگاهی دادن به مردم می‌تواند خیر و برکت فراوانی برای مسئولان و مردم داشته باشد. از طریق آموزش می‌توان افرادی که آگاه نیستند و بر مسند رسانه تکیه زده‌اند، مسئولانی که از قدرت رسانه اطلاع ندارند و مردمی که گرفتار مشکلات روزمره هستند و شناختی از رسانه ندارند را، هم‌شانه یکدیگر ارتقا داد.

آرش دادگر: دوست دارم کاغذ را لمس کنم

آرش دادگر ضمن اعلام این نکته که نشریات کاغذی هنوز می‌توانند مخاطبان خود را داشته باشند، گفت: اگر روزنامه‌ها احساس می‌کنند کارایی خود را از دست داده‌اند، به این دلیل است که برای بقای خود تلاش نمی‌کنند. رسانه نباید از جامعه و دنیا عقب بماند. نشریات کاغذی باید تغییر ایجاد کنند و از فضای سنتی فاصله بگیرند. دسترسی آسان‌تر به اطلاعات، یکی از دلایل کم شدن تمایل مخاطبان به روزنامه است. برخی از مجلات و فصل‌نامه‌ها حداقل میان قشری از جامعه طرفدار دارد و آن‌ها این مجلات را می‌خرند. خود من ترجیح می‌دهم کاغذ را لمس کنم تا این‌که بخواهم در تلفن‌همراهم مطلب بخوانم. البته اخبار شرایط خاص خود را دارد و در فضای مجازی به‌سرعت منتشر می‌شود. روزنامه مکان مناسبی برای انتشار اخبار نیست. باید این اخبار تحلیل شوند و یا ارتباط اخبار مختلف با یکدیگر را به مخاطبان ارائه دهند. رسانه هم نوعی بنگاه اقتصادی است و زمانی‌که یک بنگاه اقتصادی سوددهی ندارد، یا باید در آن را بست و یا به فکر راه‌حلی بود که آن را ارتقا داد. اگر احساس می‌شود میان فضای مجازی و روزنامه فاصله زیادی افتاده و تمایل به روزنامه کم شده است، باید راه‌کار پیدا کرد. تعطیل کردن روزنامه به این بهانه کار درستی نیست.

وی در ادامه افزود: اگر تحقیق کنیم، درمی‌یابیم اغلب روزنامه‌ها دولتی هستند و یارانه دارند. اگر این‌گونه نبود، یا منتشر نمی‌شدند و یا به فکر تغییر وضعیت بودند. به‌عنوان‌مثال چندی پیش محمدعلی نجفی؛ شهردار تهران اعلام کرد که۸۰ درصد برخی از مجله‌های رسانه مطبوع این ارگان، مرجوع می‌شوند، درنتیجه اغلب این مجلات دیگر منتشر نمی‌شوند. انتشار این نشریات، هزینه‌بر بوده است. مخاطب نداشتن رسانه‌ها ربطی به فضای مجازی ندارد، جمود فکری حاکم بر روزنامه‌ها سبب می‌شود مخاطب نداشته باشند.

دادگر ضمن اعلام این نکته که جایگاه نقد در رسانه‌های ما در حد یک شوخی است، گفت: تا وقتی صاحبان روزنامه‌ها یا مدیران مسئول به مسئله فرهنگ با رویکرد پرداختن به مسائل باب روز برخورد می‌کنند، شرایطی بهتر ازآنچه الان دارند را تجربه نمی‌کنند! همواره بخش فرهنگی روزنامه‌ها ضعیف‌ترین بخش آن‌ها است! در دورانی تنها به این دلیل روزنامه می‌خریدم که مقاله‌ها و مصاحبه‌های خوبی در آن‌ها منتشر می‌شد و نمی‌شد این مقالات را در جای دیگری پیدا کرد.

سرپرست گروه تئاتر کوآنتوم ضمن اعلام این نکته که پولی در تئاتر نیست و درنتیجه به این هنر پرداخته نمی‌شود، گفت: متاسفانه کسی به فکر این نیست که کار فرهنگی انجام دهد. در رسانه‌ها به سینما پرداخته می‌شود چون صنعت است و پولدار! اگر هم رسانه‌ها بخواهند به تئاتر بپردازند، به‌سراغ آثاری می‌روند که چهره‌ها در آن‌ها حضور دارند، چون در این آثار پول هست.

دادگر درباره نمایشگاه مطبوعات و کیفیت آن، گفت: دور هم نمایشگاه برگزار می‌کنیم. نمایشگاه گل و شیرینی، غذاهای سنتی، صنایع‌دستی و... داریم، نمایشگاه مطبوعات هم داشته باشیم! وقتی دستاورد ارائه نمی‌دهیم، برای چه نمایشگاه و جشنواره برگزار می‌کنیم؟! نمایشگاه در دورانی که فضای مجازی وجود نداشت و با این سرعت اطلاعات ردوبدل نمی‌شد؛ کارکرد داشت و ما را دور هم جمع می‌کرد و تبادل اتفاق می‌افتاد اما الان برگزار کردن نمایشگاه‌ها فقط برای پر کردن بیلان است.

سهند آدم‌عارف-مینا صفار