قلعه میرزا رفیع خان ( فورگ) عظمتی ناشناخته در استان خراسان جنوبی

به گزارش شمانیوز،با دیدن تصاویر قلعه میرزارفیع­ خان حس کنجکاوی و شگفتی هر بیننده­ای را بر می­انگیزد. این بنا با ترکیب جالب توجه خود قلعه­ های بزرگ و بلند آوازه ایران را فرایاد می­آورد. قلعه­ تاریخی میرزا رفیع خان (فورگ) در جبهه شمالی روستای کوهستانی فورگ در شهرستان درمیان خراسان جنوبی، در حدود 110 کیلومتری شرق بیرجند و 12 کیلومتری جنوب غرب شهر اسدیه قرار دارد با حرکت از کویر مرکزی به سمت شرق، پس از عبور از میان رشته کوه‏هایی نه چندان مرتفع، از ورای باغات گُلی رنگ زرشک، هیبت قلع ه­ای باشکوه همچون ارگ بمی کوچک بر بالای یکی از معدود تپه­ های صخره­ای، محاط در میان خانه­ های پله­ای روستا، جلوه­ گر می­شود. خانه­ها که با سقف­ های صاف و حجم ­های مکعبی خود و مصالح خشت، گِل، چوب و سنگ با رنگ محیط پیرامون خود کاملاً در هماهنگی و همنوایی هستند، دایره ­وار و به شکل پلکانی همانند روستای ماسوله به گرد قلعه حلقه زده­ اند. ویژگی بافت و معماری خاص روستا که در تطابق کامل با محیط، شکل گرفته، وضعیتی کاملاً منحصر به فرد را آفریده است. نحوه استقرار واحدهای مسکونی در پای قلعه تاریخی، خانه­هایی که پشت به کوه دارند و رو به آفتاب گرم جنوب، در مجموع ترکیبی خاص و زیبا و چشم­ اندازی شاعرانه را پدیدآورده است که از بیرون بافت، توجه هر بیننده‏ای را به خود جلب می­کند. این بنا در دوره افشاریه، به دستور نادر شاه و به همت میرزامحمدبقاخان (متولد 1137 هـ. ق) حاکم منطقه بنیانگذاری شده و توسعه یافته است. پس از وی فرزندش میرزامحمدرفیع­ خان­ دوم بنا را تکمیل کرده و به پایان رسانده، از این جهت قلعه به نام وی نامبردار شده است. انتساب قلعه به دوره اسماعیلیه بر اساس تحقیقات باستان شناسی و مدارک اخیر مردود شناخته شده، پی افکنی این قلعه در دوره افشاریه و برای محافظت از مرزهای شرقی کشور صورت گرفته است. بنای قلعه بر روی صَخره طبیعی، بدون وجود پی، مستقیما از بستر صخره­­ها شروع شده و نقشه قلعه به تبعیت از وضعیت طبیعی موجود طراحی شده است. قلعه دو حصار تو در تو دارد. حصار بیرونی قلعه، دیواری مرتفع با کنگره­های اریب است که برج­های متعددی در دیوار بیرونی آن تعبیه شده است. قلعه با وسعت 9456 متر مربع در ارتفاع 1840 متر از سطح دریا و بر فراز مرتفع‌ترين بخش روستای فورگ واقع شده که گستردگي آن از شرق به غرب است. به لحاظ ساختاری هر بخش قلعه نسبت به بخش دیگر در سطح بالاتری قرار گرفته و در معماری آن سه بخش عمده وجود دارد: بخش اول مجموعه قلعه در شرق آن و شامل: آب انبار، فضاهای پیرامون آب انبار یا تصفیه خانه، اصطبل، فضای پیرامون اصطبل یا سربازخانه، انبار علوفه و محل زندگی خدمه است. بخش دوم مجموعه قلعه: در مرکز قلعه قرار دارد که در ارتفاع بالاتر و در فاصله 50 متری از اصطبل عمومی احداث شده و شامل برج خشتی، فضای متصل به حصار شمالی یا محوطه مسکونی، محل نگهداری آذوقه و تدارکات نظامی و مسجد زمستانی و تابستانی، است. بخش سوم شاه نشین، کهندژ و ارگ قلعه است، این بخش در غربی‏ترین قسمت مجموعه و در مرتفع ‏ترین بخش آن و در دو طبقه احداث شده که به وسیله دو برج و حصاری مستحکم و بلند از بخش دوم جدا شده است. وجود فضاهایی مانند هشتی ­ها، راهروهای ارتباطی، اصطبل، محل ذخیره آذوقه، برج­های نگهبانی، نقب زیر زمینی و فضاهایی با کاربری­ های دیگر از مهمترین ویژگی­های این قسمت است. در قلمرو حکومتی قلعه میرزا رفیع خان، قلعه­ های متعددی وجود داشته که با هم ارتباط داشتند و خبرهای امنیتی و هرگونه تحرکات مشکوک، را به وسیله نور آتش در شب­ و انواع دود آتش در روز، به یکدیگر اطلاع می­داده­اند. این قلعه ها و محل آنها در تحقیقات اخیر شناسایی شده­اند. در کوهستان­های اطراف منطقه نیز فضاهایی به نام آتشکوه وجود داشته که هرگونه تحرکات و اخبار را با آتش و دود آتش به قلعه­ ها اطلاع رسانی می­کردند، که تاکنون ناشناخته بوده­ اند بنای سترگ قلعه میرزا رفیع خان ( فورگ) به شماره 3450 در تاریخ 28/12/ 1379در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. لازم به ذکر است که تحقیقات مفصلی درخصوص تاریخچه و معماری این مجموعه توسط آقای مهدی رفیعی و زینب آزمون با همکاری و مشاوره دکتر حسن­ کریمیان استاد باستان­شناسی دانشگاه تهران به انجام رسیده که ابعاد تازه­ای از ناگفته­ ها و رازهای این بنا را آشکار نموده است. حاصل این پژوهش در کتابی تحت عنوان « قلعه­ میرزارفیع­خان (فورگ) پایگاه حکومتی مرزداران شرق قهستان» در تابستان سال جاری از سوی انتشارات چهار درخت بیرجند به چاپ رسیده و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است