حرکت چراغ خاموش آلودگی نوری و تهدید حیات موجودات زنده

به گزارش شمانیوز: آلودگی نوری ( light pollution ) اثر جانبی از تمدن صنعتی است و به میزانی از نور مصنوعی اطلاق می شود که با افزایش بیش از حد روشنایی محیط همراه است. این پدیده با استفاده بیش از حد نیاز لامپ ها و دیگر منابع تولید کننده نور تشدید می گردد اما حتی نور کم و با دقت مورد استفاده نیز، اساسا شرایط طبیعی را تغییر می دهد. منابع آلودگی نوری عبارتند از: نورپردازی بیرونی و داخلی، تبلیغات، روشنایی منطقه ای در فضای باز مانند پارکینگ، دفاتر، کارخانه ها، چراغ های خیابانی و مکان های ورزشی روشن.

آلودگی نوری به عنوان یک عارضه اصلی از شهرنشینی، با عملکرد رصدخانه های نجومی مداخله نموده و از طرفی همانند سایر آلودگی ها، اکوسیستم ها را مختل می کند و اثرات نامطلوبی بر سلامتی دارد. شدت این عارضه در عکس هایی که از فضا از کره زمین در طول شب گرفته شده است و در مناطق بسیار صنعتی و پرجمعیت آمریکای شمالی، اروپا، ژاپن و شهرهای بزرگ خاورمیانه مانند تهران و شمال آفریقا بیش تر از سایر نقاط کره زمین مشهود است، اما حتی مقادیر کمی از نور نیز قابل توجه است و مشکلاتی را ایجاد می کند.

پیش از اختراع الکتریسیته و روشنایی های الکتریکی، شب های بشر را تاریکی و سکوت فرا می گرفت و کورسوی چراغ ها و پیه سوزها قدری روشنی را برای آدمی فراهم می آورد. با توجه به خصیصه چشم انسان و قدرت کم بینایی او در برابر دیگر جاندران در شب، تاریکی نه تنها عاملی بازدارنده برای فعالیت های وی محسوب می شد بلکه عدم امنیت را نیز به همراه داشت.

رامین پوره کارشناس نجوم آماتوری در گفت و گو با خبرگزاری علم و فناوری بیان داشت:

پس از اختراع الکتریسیته و به دنبال آن لامپ های الکترونیکی، بشر تغییر محسوسی را در زندگی شبانه خود حس کرد و این خدمت بشری به طرز سرسام آوری گسترش پیدا کرد. روشنایی از خانه ها پای فراتر گذاشته و به معابر و خیابان ها نیز کشیده شد. کم کم شهرها نوع متفاوتی از زندگی را تجربه نمودند و امنیت تا حد قابل توجهی افزایش یافت.

آلودگی نوری سبب می شود که ستارگان در زمینه آسمان رویت پذیر نشوند و رصدهای موفقی در سطح شهرها صورت نپذیرد، البته این اثر نامطلوب به محدوده شهرها ختم نمی شود و گنبدهای آلودگی نوری حتی در خارج از این محدوده نیز مزاحمت ایجاد می کنند و زحمت پیمودن فرسنگ ها مسیر را بر جان منجمان می اندازد، همین موضوع سبب شد که اولین بار علاقمندان به علم ستاره شناسی از روشنایی بیش از حد آسمان در طول شب اطلاع دهند. اما آلودگی نوری و محروم شدن از زیبایی های آسمان شب تنها بخش کوچکی از این پدیده محسوب می شد. دانشمندان بسیاری در این زمینه تحقیقاتی انجام دادند که نتیجه آنها باعث شگفتی شد.

اثرات زیان بار آلودگی نوری:

تحقیقات پزشکی در مورد اثرات نامطلوب نور بیش از حد بر بدن و سلامت انسان از جمله برهم خوردن ساعت بیولوژیک بدن، سردرد، خستگی، کاهش عملکرد جنسی و افزایش اضطراب واسترس هشدار می دهد.

محققان با مطالعه بر روی افرادی که در معرض نور مصنوعی در شب ( ALAN ) قرار دارند، دریافتند که مناطقی که بالاترین سطح ALAN را به خود اختصاص داده اند، بیشترین تعداد موارد سرطان سینه را گزارش می کنند. سئول، از جمله شهرهای در معرض آلودگی نوری شدید است که 34.4 درصد بیشتر ابتلا به سرطان سینه نسبت به Ganwon-do -که آلودگی نوری کمتری دارد-، در آن گزارش شده است.

پروفسور استیون لاکلی، در کتاب CfDS "Blinded by the Light " از پیامدهای سلامت انسان به علت آلودگی نوری می گوید: نفوذ نور، حتی به میزان کم، اثرات قابل توجهی بر روی اختلال خواب و سرکوب ملاتونین دارد که این اختلال هورمونی در دراز مدت اثرات زیان باری برای بدن خواهد داشت.

تحقیقات بر روی محیط زیست جانوری موید این است که آلودگی نوری تهدید جدی برای حیات وحش شبانه، قلمداد می شود. این پدیده تاثیرات منفی بر فیزیولوژی گیاهان و حیوانات دارد وحتی در مواردی می تواند باروری حیوانات را مختل کند، تعاملات رقابتی را تغییر داده و باعث آسیب فیزیکی شود. ریتم زندگی با الگوهای نور طبیعی روزانه و تاریکی شب هماهنگ شده است، بنابراین هرگونه اختلال در این الگوها دینامیک اکولوژیکی را تحت تاثیر قرار می دهد.

مطالعات نشان می دهد که آلودگی ناشی از نور در اطراف دریاچه ها موجب اختلال در روند رشد جلبک ها شده که تاثیر مهمی بر حیات آبزیان و حفظ پاکیزگی آب دارد. گرده افشانی برخی از گونه های گیاهی نیز با ازدیاد نورهای مصنوعی شب به میزان قابل توجهی کاهش یافته است که حتی می تواند انقراض برخی از آنها را به دنبال داشته باشد.

راهکار صحیح مقابله با آلودگی نوری چیست؟

امروزه نگاه بشر به نور تنها جنبه روشنایی، سهولت زندگی و افزایش امنیت را به دنبال ندارد بلکه نور نقش مهمی در رونق اقتصاد و تبلیغات ایفا نموده است و شاید بتوان آن را یکی از ارکان اصلی تجارت نام برد. همین امر تا حد زیادی موجب افراط نورپردازی ها و روشنایی در شهرها به ویژه مراکز تجاری شده است. رقابت شهرداران نیز برای روشنایی بیش تر و نورپردازی های معابر و اماکن عمومی نیز بر این مهم می افزاید.

تصویر تمام نمای زیر که در نزدیکی های یکی از روستاهای اطراف شهرکرد به نام بارده و در سال های ۹۴ و ۹۵ گرفته شده است به خوبی رشد و پیشرفت گنبد آلودگی نورا را نشان می دهد. با اینکه ما نزدیک یک روستا هستیم ولی در طول مدت کوتاه یک سال شاهد افزایش چشمگیر گنبد آلودگی نوری هستیم.

چنانچه نقشه های آلودگی نوری نقاط مختلف کره زمین را در طول سال های اخیر مشاهده نمایید شاهد روند گسترش روز افزون آلودگی نوری خواهید بود.

آگاهی از اثرات زیان آور آلودگی نوری در اوایل قرن بیستم آغاز شد، اما تلاش محسوسی برای مقابله با اثرات تا سال 1950 آغاز نشد. در دهه 1980، با ایجاد انجمن بین المللی Dark-Sky (IDA) International ، یک جنبش جهانی برای حفظ آسمان تاریک به وجود آمد. در حال حاضر چنین سازمان هایی خدمات آموزش و پشتیبانی در این راستا را در بسیاری از کشورها در سراسر جهان به عهده دارند.

آژانس های فدرال ایالات متحده در تلاش هستند تا استانداردهایی را در رابطه با کنترل آلودگی نوری اجرا کنند و شکایات را در حوزه های مربوط به صلاحیت خود مورد بررسی قرار می دهند. به عنوان مثال، در مورد برج های ارتباطی که نور پردازی آنها بیش از حد مورد نیاز بود، تمهیداتی اندیشیده شد. شورای ساختمان سبز ایالات متحده ( USGBC ) نیز برای کاهش میزان نوردهی نور و تابش آسمان به استانداردهای ساختمان سازگار با محیط زیست خود یعنی LEED پیوسته است و خود را ملزم به رعایت این قوانین می داند.

رامین پوره، در رابطه با رویکردهای مقابله با "آلودگی نوری" اظهار داشت:

اجتناب از این مهم که «ارزش نور بیش تر از تاریکی است»، غیر ممکن است. وی افزود: این روزها "نور" به جز لاینفک زندگی انسان ها در شب تبدیل شده است و با توجه به کاربرد آن در تجارت، جذب مشتری و معرفی محصولات، مقابله با آن ناممکن به نظر می رسد و رشد روز افزون شهرها و به تبع آلودگی نوری حاصل از آنها، نیازمند چاره اندیشی ویژه ای است.

وی در ادامه مطرح کرد: متاسفانه ضعف بزرگی در سیستم های نورپردازی سراسر دنیا وجود دارد که بخش قابل توجهی از نور تولید شده تنها به سمت آسمان هدایت می شود و هیچ تاثیری در روشنایی محیط نخواهد داشت و نتیجه آن اتلاف بخش قابل توجهی از انرژی است. وی خاطر نشان کرد: به منظور جلوگیری از اتلاف این بخش از نور تولید شده راهکارهای مقرون به صرفه ای پیشنهاد شده است که استفاده از درپوش های مخصوص سیستم روشنایی معابر و ساختمان ها، می تواند بسیار کارآمد باشد.

پوره در مورد رویکردهای موجود به منظور مقابله با آلودگی نوری تصریح کرد: در بین فعالان این عرصه دو رویکرد کلی وجود دارد که به شرح زیر می باشد:

رویکرد اول: کاهش نورهای مصرفی و حذف آلودگی نوری از درون شهرها

در این راهکار کاهش نورهای مصرفی در درون شهر و حذف نورهای غیر ضروری پیشنهاد می گردد. منجمان آماتور به منظور دست یابی به آسمانی پرستاره تر از درون شهرها طرفداران ویژه این رویکرد محسوب می گردند. هدایت نور تولید شده به سمت زمین و جلوگیری از هدر رفت آن به سمت آسمان از نقاط قوت این طرح محسوب می گردد که علاوه بر جلوگیری از خیرگی چشم انسان، از هدر رفت انرژی نیز جلوگیری می نماید.

اما با وجود مقاومت و ممانعت های صورت گرفته از سوی بنگاه های تبلیغاتی و مراکز تجاری دست یابی به آسمانی نسبتا تاریک در شهرها نامحتمل به نظر می رسد.

رویکرد دوم: حفظ مناطق تاریک با وضع قوانین

در این راهکار پیشنهاد می شود که به جهت حفظ آسمان تاریک چه به لحاظ بهره برداری از زیبایی های بصری آسمان شب و چه از لحاظ مطالعات علمی منجمان، مناطقی در سراسر دنیا به عنوان مناطق حفاظت شده تاریک شناسایی شده و با وضع قوانینی مورد حفاظت قرار بگیرند که چنین کاری مستلزم وضع قوانین نوری در نظام مهندسی می باشد و این چنین الزاماتی می تواند با توجه به شرایط رصدگاه مورد نظر تعیین و اجرا گردد.

تعیین محدوده برای رصدگاه های تاریک و اجرای این الزامات نوری در اطراف آنها می تواند به حفظ این مناطق کمک شایان توجهی داشته باشد. شناسایی رصدگاه های مطلوب نیز باید در راس کار متخصصان این امر قرار بگیرد. این کارشناس نجوم آماتوری با اشاره به این که رویکرد دوم، دیدگاه شخصی وی نیزمی باشد تاکید کرد: رویکرد اول قابل احترام و مستلزم تلاش بسیاری است که البته به دلایلی نیز ناکافی به نظر می رسد. وی افزود: هرچقدر هم که برای تاریکی شهرها تلاش شود در نهایت نور موجود در این فضا نمی تواند آسمان تاریکی را برای منجمان فراهم کند اما مسلما آلودگی نوری حاصل از این شهرها و حتی روستاهای کوچک نیز می تواند تا کیلومترها تاثیرگذار شود که با کنترل آن از درون شهرها کمک شایانی به آسمان پیرامون شهرها و محیط زیست اطراف آنها می شود.

در پایان به نظر می رسد به منظور مقابله با پدیده آلودگی نوری و اثرات زیست محیطی به تلاش های گسترده ای از درون و بیرون شهرها نیاز می باشد. راهکارهایی که با صرف کمترین هزینه ها از درون شهرها نورهایی که به سمت آسمان هدایت می شود را حدف نموده و از روشنایی بیش از حد آسمان و اتلاف انرژی بکاهد و از طرفی دیگر قوانین و الزامات مهندسی شده و با پشتوانه علمی که با اصطلاح الگوی مصرف و حذف نورپردازی های بی رویه همراه باشد.

کنترل آلودگی نوری باغ تالار نیاسر

در سال های اخیر در کشور ایران نیز تلاش هایی به منظور کنترل آلودگی نوری صورت گرفته است که از جمله به کنترل آلودگی پارک تفریحی نیاسر موسوم به باغ تالار با همکاری شهرداری نیاسر، انجمن آسمان تاریک داشنگاه کاشان و دفتر فنی این داشنگاه اشاره نمود. این مکان یکی از مهم ترین مراکز تفریحی شهرستان نیاسر می باشد که به علل نزدیکی به رصدخانه دانشگاه کاشان مورد توجه قرارگرفت. رصدخانه دانشگاه کاشان در حال حاضر یکی از مجهزترین رصدخانه های ایران محسوب می شود و در فاصله کمتر از بیست کیلومتری محل احداث رصدخانه ملی ایران قرار دارد. در سال های اخیر توسعه این پارک و نورپردازی های غیر اصولی موجب اختلال در روند کار رصدخانه کاشان گردید. انجمن آسمان تاریک دانشگاه کاشان که از سال 1386 و با هدف فرهنگ سازی نورپردازی شهری و کنترل آلودگی نوری فعالیت تاسیس گردیده و فعالیت های شایان توجهی را نیز در همین راستا داشته است این بار نیز با پیگیری های مکرر موجب اجرای این طرح در پارک باغ تالار گردید. این طرح با اعتباری هفتاد میلیون ریالی از سمت دفتر فنی دانشگاه کاشان و خرید پرژکتورهای استاندارد کلید خورد. شهرداری نیاسر نیز مقر مناسب جهت نصب این تجهیزات را محیا نموده و سرانجام در سال 1390 تجهیزات مذکور در این مجموعه تفریحی نصب گردید. انجام این طرح علاوه بر کنترل حدود 80 درصد آلودگی نوری باغ تالار، موجب صرفه جویی 70 درصدی در مصرف برق گردید. شایان ذکر است که اجرای چنین طرح هایی هیچ تاثیری در میزان روشنایی محیط نخواهند شد بلکه تنها موجب حدف بخشی از نور می شوند که بی دلیل به سمت آسمان فرستاده می شوند و نهایتا آسمان پرستاره و زیباتری را فراهم خواهند نمود. گفته می شود اجرای این طرح موجب شده است تا حد قدر آسمان نیاسر از حدود چهار و هشت دهم به حدود پنج و چهار دهم افزایش پیدا کند.

منبع: خبرگزای علم و فناوری