جهت ورود به سایت ناجا اینجا کلیک کنید
از آنجا که هر حکومتى نیازمند به نظم و امنیت مىباشد در نتیجه کشور ما انواع سیستمهاى ایجاد نظم و امنیت را در طى تاریخ مورد آزمایش قرار داده است.
اين كشور در بيش از دو هزار سال قبل و در دوران سلسله هخامنشيان اولين بنيانگذار سيستم حكومتى گسترده امپراطورى مى باشد. از آنجا كه هر حكومتى نيازمند به نظم و امنيت مىباشد در نتيجه كشور ما انواع سيستمهاى ايجاد نظم و امنيت را در طى تاريخ مورد آزمايش قرار داده است.
جهت ورود به سایت ناجا اینجا کلیک کنید
اما سيستم نوين ايجاد نظم و امنيت داخلى يعنى سازمان پليس در ايران به حدود يكصد سال پيش مربوط مىباشد. شاه قاجار ناصرالدين شاه در سفرهاى سه گانه خود به اروپا و مشاهده پليس نوين در آن كشورها و با استخدام يك مستشار بلژيكى به نام كنت دو بينو اولين سيستم پليسى جديد را در ايران پايه گذارى نمود. اين پليس در طى يكصد سال گذشته و تا پيروزى انقلاب اسلامى در بهمن سال 1357 از فراز و نشيبهاى متفاوت برخوردار بوده است.
پليس ايران براى مدتهاى طولانى از دو قسمت مهم پليس شهرى و ژاندارمرى ( مرزى و روستايى ) تشكيل شده بوده ، كميته انقلاب اسلامى نيز به عنوان يكى از اركان مهم حفظ نظم و امنيت داخلى و دفاع از ارزشهاى انقلاب در داخل كشور در بعد از پيروزى انقلاب به اين مجموعه افزوده شد. كثرت نيروهاى پليس در بعد از انقلاب و ضرورتهاى ادغام اين نيروها باعث شد تا در سال 1370 با تصميم مجلس شوراى اسلامى اين سه نيرو در يكديگر ادغام و سيستم پليس واحد به وجود آيد. براساس قانون جديد، پليس ايران جزيى از ستاد نيروهاى مسلح و وابسته به وزارت كشور و در تبعيت از رهبرى معظم انقلاب قرار دارد.
پليس در مقاطع مختلف
دوره آريايىها: شهريار ريش سفيدان و پيران
دوره مادها: واسطه
دوره هخامنشيان: خشترپاون، شهربان، نگهبان، كاراون، ارك پات، اركبند، بازرسان شاهي، استخبارات
دوره سلوكىها:به سبك دوره هخامنشيان
دوره اشكانيان: سازمان پوليس
دوره ساسانيان: شهريك، ديهيك، كوئپان، ديوان حراس، نيزهداران
دوره اسلام: محتسب، شرطه، شحنه، معاون، متواليالشرطه، صاحبالجسر، امرالجسر(امرالجسرين)، درابون، عامله الشرطه، والى الحرب، عسس، عسشباشي، حاكم، حافظ، صاحبالمدينه، صاحبالليل، طوافالليل، احداث
دوره صفوي:ديوان بيگى داروغه، ميرشب گزمه، شبگرد، پاكار، كشيكچيان دربندها، محتسبالممالك، كلانتر، ادارهاحداث
دوره افشاريه: داروغه، كدخدا، سرهنگ، خليفه، نواب، پاسبان
دوره زنديه: داروغه،كلانتر، محتسب، نقيب، ميرشب، گزمه
دوره قاجاريه: نسقچي، فراشباشي، دهباشي، پنجاهباشي، يوزباشي، ميرغضب (ماموراعدام)، گزمه، ميرشب شبگرد، داروغه، كلانتر
ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران
سازمان ژاندارمری و وظایف آن
جهت ورود به سایت ناجا اینجا کلیک کنید
در ابتدا سازمان ژاندارمری تشکیل میشد از یک اداره مرکزی یا «دفتر مرکزی که شامل کابینه (ستاد) با یک دفتر و چند شعبه امورات مربوط به کارگزینی، سازمان آمار، یک قسمت محاسبات، امور حسابداری و سررشته داری، ادارههای حقوق، مهمات و بنایی نظامی، بیطاری و اجزاء آن؛ سازمانهای صنفی و نظامی تشکیل میشد. از رژیمانها «هنگ ها» (فوجها)، باتالیون (گردانهای مستقل)، اسکادرانها (اسواران)، واحدهای کرومبیل ، مسلسل سنگین، توپخانه، مدارس افسری و استواری، گردان خزانه که مخصوص اجزائیات مالیه، خزانه و سایر ادارات بود. نظامنامه رسمی ژاندارمری، وظایف آن را چنین معین میکرد؛ ژاندارمری عبارت بود از: «یک قسمت نظامی که برای حفظ امنیت عامه و کفالت، نگهبانی و نظم و اجرای قوانین و نظامنامههای اداره عدلیه و مالیه برقرار شده است» . بدین ترتیب ژاندارمری میتوانست هم وظایف پلیس و هم وظایف ژاندارمری مامور عدلیه را انجام دهد.
دوران سه گانه ژاندارمری
عمر ژاندارمری نوین ایران بیش از یازده سال نشد. این نهاد که در سال1289 هجری شمسی به کوشش سرهنگ یالمارسن و همراهانش پا گرفته بود، مدتی کوتاه پس از کودتای رضاخان (رضا شاه پهلوی بعدی) در سال1300 هجری شمسی منحل شد. این یازده سال عمر ژاندارمی را میتوان به سه دوره تقسیم نمود.
دوره نخست: مدت زمان این دوره را میتوان از هنگام تاسیس ژاندارمری در سال1912 میلادی (1329ﻫ ق) تا اوایل جنگ جهانی اول در سال 1914 میلادی (1332ﻫ ق) دانست. در این دوره تعداد زیادی از داوطلبان خدمت در ژاندارمی مورد آموزش قرار گرفتند و ژاندارمری توانست نظم و امنیت را در بیشتر راهها و مناطق خارج از محدوده شهرها برقرار نماید. در این دوره ریاست ژاندارمری با کلنل یالمارسن بود.
دوره دوم: دوره دوم را تقریباً میتوان با آغاز و پایان جنگ جهانی اول (1918 - 1914 میلادی) یکی دانست که برابر بود با 1332 تا 1336 هجری قمری. در این مدت 4 سال تغییرات زیادی در این ارگان روی داد که به طور کامل با پیش از جنگ متفاوت بود.
دوره سوم: آغاز دوره سوم ژاندارمری ایران در زمان حضور افسران سوئدی را میتوان از پایان جنگ جهانی اول دانست و پایان این دوره را هم آذر ماه سال1300 شمسی. در اواخر این سال رضاخان سردار سپه تصمیم گرفت نیروی قزاق و ژاندارمری را منحل و با استفاده از نفرات و امکانات این دو نیرو، ارتش نوین ایران را تأسیس نماید. در این دوره حضور افسران سوئدی نسبت به دورههای پیش بسیار کمتر بود و پستهای کلیدی و مراکز حساس در دست افسران ایرانی بود. ریاست این دوره ژاندارمری به عهده کلنل گلروپ سوئدی قرار داشت.
فرماندهان ژاندارمری
با شروع پیروزی انقلاب اسلامی، سرپرستی ژاندارمری به سپهبد احمد علی محققی تفویض شد که 48 ساعت بیشتر دوام نیافت. سپس سرهنگ ممتاز به این سمت منصوب شد که حدود 4 تا 6 ماه بر این مقام باقی بود. سرتیپ الیاس دانشور سرپرست بعدی ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، حدود یک سال عهده دار این مسئولیت بود. سپس سرهنگ فروزان از افسران ارتش، به این مقام منصوب شد. وی کمتر از یک سال، از شهریور 59 تا سال 60، در سمت فرمانده ژاندارمری کشور بود فرمانده بعد از افسران ارتش و هم رزمان دکتر چمران بود که سرهنگ علی کوچکزاده نام داشت. سرهنگ سینا، سرهنگ فلاحی و سرهنگ رفیعی بصیری نیز از فرماندهان بعدی ژاندارمری بودند و قبل از ادغام نیروهای انتظامی نیز تیمسار سهرابی این سمت را عهدهدار بودند.
آمار شهدا، جانبازان، اسرا و مفقودین ژاندارمری در هشت سال دفاع مقدس
برابر اسناد و مدارک موجود در بنیاد شهید انقلاب اسلامی و معاونت پرسنلی ناجا، آمار شهدا، جانبازان، اسرا و مفقودین مربوط به ژاندارمری تا قبل از ادغام نیروهای انتظامی در هشت سال دفاع مقدس عبارتند از :
1) شهداء 2378
2) جانبازان 11218
3) اسرا 1626
4) مفقودین 682
جمع کل: 15905
شهربانی جمهوری اسلامی ایران
تاریخچه تشکیل شهربانی
الف- شهربانی در دوره ی قاجاریه:
تا پیش از تشکیل نظمیه یا شهربانی به سبک نوین در زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال 1257 هجری شمسی، نظم و امنیت شهرها به عهده داروغه بود که زیر نظر ادارهای به نام دیوان بیگی (اداره حکومتی فرمانداری) که در راس آن بیگلربیگی(فرماندارحاکم) قرار داشت، انجام وظیفه میکرد و واحدهایی به نام محتسب، شحنه، گزمه و شبگیر در اختیار داروغه بودند. در معنای لغوی نظمیه همانند نظام و نظامی از نظم، کلمه عربی گرفته شده و به معنای آراستن، مرتب کردن و به رشته مستقیم در آوردن و سامان دادن میباشد. اما اصطلاحاً نظمیه، شهربانی و اخیراً نیروی انتظامی سازمانی است که مسئول امنیت و آسایش مردم و جلوگیری از جرم و جنایت در اجتماع و در صورت وقوع، پیگیری و کشف مرتکبین و سپردن آنها به دادگستری برای محاکمه و کیفر برابر قوانین کشوری است.
ب- شهربانی در دوره ی پهلوی:
در طول مدت جنگ جهانی اول، وستداهل و همکاران سوئدی او در ظاهر بیطرف بودند اما رابطه صمیمانهای با سفارت روس داشتند و مورد اعتماد کامل دیپلماتها و نظامیان روسیه تزاری بودند. سوئدیها ده سال و چهار ماه در ایران مشغول کار بودند و در این مدت موفق شدند شالوده صحیحی جهت نظمیه ایران بنا کنند. البته در ایران چون توسعه قدرتهای داخلی مستلزم نفوذ در نظمیه بود، برای این کار نخست عدهای از صاحب منصبان نظمیه را که تحت نظر سوئدیها تربیت شده بودند از نظمیه به قزاقخانه منتقل کردند و به جای آنها عدهای از نیروهای قزاق را به نظمیه فرستادند. اما چون تشکیلات نظمیه سوئدیها بنیان استواری داشت، از این راه نفوذی حاصل نشد. پس به رییس دولت وقت یعنی قوام السلطنه رسماً پیشنهاد شد که تشکیلات نظمیه به قزاقخانه ضمیمه و توسط حاکم نظامی تهران اداره شود. اما قوام با این پیشنهاد موافقت نکرد و کابینه بعد هم که به ریاست مشیرالدوله تشکیل شد همین روش را تعقیب نمود. رضاخان که از کابینه دوم قوام السلطنه تا کابینه مستوفی الممالک در پست وزارت جنگ و فرماندهی کل قوا بود و روز به روز بر نفوذ و سیطره خود در همه شئون مملکت میافزود، از همان ابتدا با ریاست و دخالت سوئدیها در کار نظم و امنیت مملکت نظر موافق نداشت و اعتقاد داشت که نظمیه و ژاندارمری و هر نیروی دیگری در کشور باید زیر نظر وزارت جنگ باشد او که در تاریخ 6 آبان 1302 ﻫ ش به ریاست وزرایی رسید، تا آذر ماه 1304 ﻫ ش با چندین کابینه در این مقام بود و شخصاً وزارت جنگ را بر عهده داشت.
رضاخان در سال 1302 ﻫ ش به خدمت سوئدیها در نظمیه ایران خاتمه داد و وستداهل را از ریاست نظمیه منفصل و به جای او سرهنگ محمد خان درگاهی، افسر ژاندارمری را به این سمت منصوب کرد.
در اواخر سال 1308 ﻫ ش سرتیپ محمدصادق کوپال به جای درگاهی به ریاست نظمیه منصوب شد.
پ- شهربانی در انقلاب:
شهربانی و تحولات آن بعداز پیروزی انقلاب اسلامی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) ، شهربانی کل شاهنشاهی به شهربانی جمهوری اسلامی ایران تغییر نام یافت. در این زمان که به علت آشفتگیهای ناشی از انقلاب، شهربانی که همچون سایر نیروهای نظامی و انتظامی در اکثر نقاط کشور از هم پاشیده بود، مجدداً توسط نیروهای مومن و متعهد بازسازی شده و به تشکیلات آن سر و سامان داده شد. مهمترین تحولی که باید در این زمینه ذکر کرد، دگرگونی عمیق در ماهیت عملکرد پلیس و جهت گیری جدید و مردمی آن بود.
در چنین اوضاع و احوالی پیروزی انقلاب اسلامی تمامی اقشار ملت از جمله شهربانی را تحت تاثیر قرار داد و با تغییر نظام، نیروهای متعهد شهربانی در مقابل ارزشهای نوین انقلاب سر تعظیم فرود آوردند و با سمتگیری جدید با اسلام، مردم و انقلاب همساز و همراه شدند. چنین تحولی باعث شد که ملت نیز این نیروی حافظ جان و مال و ناموس خویش را ارج نهد. پلیس در کنار مردم و همراه با مردم شد و خود را خدمتگزار آنها خواند و تا آنجا پیش رفت که امام خمینی (ره) فرمودند: «امروز کار پلیس عبادت است چون در حال خدمت به ملتی است که برای رضای خدا و احیای قوانین اسلام قیام کرده اند». مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنهای نیز فرمودند: «امروز باید همه بدانند که شهربانی جمهوری اسلامی به سمت آن جایگاه والای محتسب الهی با همان امانت با همان عدالت پیش میرود.»
پلیس در زمان جنگ تحمیلی علاوه بر انجام وظیفه اصلی اش که تامین امنیت داخل شهرها بود، با شور و شوق به مناطق رزم اعزام میشد و حماسه میآفرید و شهادتهای خونین را پذیرا میشد. مقام معظم رهبری این مسئله را زیباترین و متبلورترین آثار انقلاب اسلامی در پلیس میشمارد، تا آنجا که روز شکست حصر آبادان (پنجم مهر ماه) به دلیل رشادتهای فراوان نیروهای شهربانی، روز پلیس نام گرفت. هم زمان با این تحولات از نظر تشکیلات و وظایف ماموریتها نیز در شهربانی بعد از انقلاب تغییراتی به وجود آمد که برخی از آنها عبارت بودند از:
الف) ایجاد سازمان عقیدتی سیاسی :
این سازمان که نماینده ولی فقیه و فرمانده کل قوا در راس آن قرار داشت، مطابق مواد 14 و 15 قانون ارتش مصوب 7/4/1366 مجلس شورای اسلامی، ماموریتهایی را نیز بر عهده گرفت که اهم آن ارتقاء سطح دانش و بینش عقیدتی پرسنل بود.
ب) اداره آموزش:
هدف از ایجاد این اداره بالا بردن سطح دانش عمومی، تخصص و مهارت حرفهای پرسنل به منظور احراز آمادگی و توانایی علمی و عملی لازم جهت نیل به اهداف سازمانی بود. ماموریت این اداره عبارت بود از: تعیین خطمشی و برآورد نیازهای آموزشی، تهیه و نظارت بر تدوین و اجرای برنامه آموزشی پژوهشیهای مستمر در علوم و فنون پلیس، تالیف ماخذ و مدرک آموزشی و ارزیابی کلی آموزشی در سطح شهربانی.
پ) ایجاد هسته مرکزی گزینش
ماموریت هسته مرکزی گزینش انتخاب و گزینش افراد واجد صلاحیت، جهت خدمت در تمامی یگانهای تابعه شهربانی با رعایت ضوابط و مقررات مورد نظر و توجه به اولویتها و ضرورتها و قسط و عدل اسلامی در تبیین پرسنل متقاضی ارائه خدمات مقدس پلیس در سطح سقف سازمانی بود. و از جهت اجرای خط مشیهای اداری، براساس ضوابط و مقررات اعلام شده از سوی هیات عالی گزینش و هیات مرکزی گزینش وزارت کشور انجام وظیفه میکرد.
جهت ورود به سایت ناجا اینجا کلیک کنید
محسن ملکی