از تقیه تا جهاد

اختصاصی شمانیوز/جمهوریِ اسلامی عرصهای جدید در مواجهه با جهانِ جدید را میگشاید. این ایده الهیاتی-سیاسی خود را وامدار تفکری دینی(شیعی) و در عین حال وامدار سنّتهای فکریای است که در اسلامِ معاصر شکل گرفته است، میداند. و حقّ هم همین است. این عرصه جدید عرصهی سعی و کوشش است، عرصهی عملِ انقلابی و کنش معطوف به هدف است، و در نهایت عرصهی جهاد است. جهاد به عنوانِ یک مفهوم غنیِ دینی خود را در تقابلِ با تفاسیرِ واپسگرا و ارتجاعی میبیند. این تلقّی مقابل راهکارِ مسلمانِ جدید را در مفهومِ تقیه جستجو میکند. همه این مقال در خدمتِ آن است که نشان دهد، رویکرد امام خمینی ره، بانیِ جمهوری اسلامی، در برابرِ این تفسیرِ خاصّ از مذهب شیعه و به طورِ کلی دینِ اسلام است، و از این رو با تاکید بر مفهوم جهاد، مفهوم جدیدی هم از جهاد و هم از تقیّه ارائه میدهد. در انتهای این متن نتیجه گرفته خواهد شد که اگر این فهمِ نوینِ امام خمینی ره پیگیری شود چه راهکارهایی میتوان برای مواجهه با عصرِ سایبر به دست داد. امام خمینی ره در وصایایِ خود از اسلامگرایانِ متحجری که تحت استعمارِ ابرقدرتها خود را از عملِ سیاسی پس میکشند انتقاد میکنند: از توطئه های مهمی که در قرن اخیر، خصوصاً در دهه های معاصر، و بویژه پس از پیروزی انقلاب آشکارا به چشم می خورد، تبلیغات دامنه دار با ابعاد مختلف برای مأیوس نمودن ملتها و خصوص ملت فداکار ایران از اسلام است. گاهی ناشیانه و با صراحت به اینکه احکام اسلام که 1400 سال قبل وضع شده است نمی تواند در عصر حاضر کشورها را اداره کند، یا آنکه اسلام یک دین ارتجاعی است و با هر نوآوری و مظاهر تمدن مخالف است، و در عصر حاضر نمی شود کشورها از تمدن جهانی و مظاهر آن کناره گیرند، و امثال این تبلیغات ابلهانه و گاهی موذیانه و شیطنت آمیز به گونۀ طرفداری از قداست اسلام که اسلام و دیگر ادیان الهی سر و کار دارند با معنویات و تهذیب نفوس و تحذیر از مقامات دنیایی و دعوت به ترک دنیا و اشتغال به عبادات و اذکار و ادعیه که انسان را به خدای تعالی نزدیک و از دنیا دور می کند، و حکومت و سیاست و سررشته داری برخلاف آن مقصد و مقصود بزرگ و معنوی است، چه اینها تمام برای تعمیر دنیا است و آن مخالف مسلک انبیای عظام است! و مع الأسف تبلیغ به وجه دوم در بعض از روحانیان و متدینان بیخبر از اسلام تأثیر گذاشته که حتی دخالت در حکومت و سیاست را به مثابۀ یک گناه و فسق می دانستند و شاید بعضی بدانند! و این فاجعۀ بزرگی است که اسلام‏ مبتلای به آن بود.‏ از طرفی این گروه با تبلیغاتِ غرب به این تلقّی رسیدهاند که اسلام دینِ جهانِ گذشته است و لذا با مظاهرِ جهان جدید مخالف است و در عصر کنونی نمیتوان از مدلی اسلامی برای اداره کشورها سود جست و از طرفِ دیگر اسلام را صرفاً دینِ عبادات و معنویات دانسته و هر عملِ سیاسی و ایجابی را مخالفِ مسلک انبیاء میدانند. این گروه در نهایت با تمسک به ایدهی تقیّه خود را هم از سویی مسلمانِ خالص دانسته و هم از عملِ ایجابی و قصدمند پا پس میکشند. اما امام خمینی ره نتیجه این تلقّی را چیزی جز استعمار و نفوذِ همه جانبه غرب در سرزمینهای مسلمین نمیدانند. استعمارِ یعنی از بینرفتن هویت و هر آنچه که این گروه به عنوانِ اسلام میشناسند. از اینرو از نظرِ امامخمینی ره پاپس کشیدنِ از عمل، از جهاد، جز استعمار به بار نمیآورد و استعمار یعنی تخریب هر آنچه که به عنوانِ هویت، دین و موجودیتِ اسلامی میشناسیم. میتوان نشان داد که چگونه ایدهی ولایت فقیه در عمل در برابرِ استعمارِ غربی سوگیری میکند و لذا دشمنِ رویِ زمینِ این ایده همانا استعمار و ملازمِ آن یعنی تقیّه و پاپس کشیدن از عمل است. جهاد برای امامخمینی ره کنش معطوف به هدف و ساختِ نظامی است که بتواند هم از سویی در مقابل نفوذِ غربی ایستادگی کند و از سویِ دیگر جهانِ اسلام بر اساسِ آنچه که هویّت آنهاست شکل دهد. جهاد هرگز رویکردِ تخریبیای نیست که گروههای منحرف و به اصطلاح جهادیِ امروز از آن مراد میکنند. جهاد به رسمیت شناختن دو سویهی هویتِ اسلامی و عملِ متناسب با جهانِ جدید است. این در حالی است که برخی از متحجران با تکیه بر مفهوم تقیّه و اینکه انتظارِ حجت به معنای نفی هر گونه عملِ سیاسی است، خود را از عرصه عمل بیرون کشیده و با اینکار به غرب و نفوذِ آن اجازه ورود داده اند. اما نتیجه همان تخریب و انعدامِ هر چیزی است که این گروه به عنوانِ اسلام میشناسند. جهاد برای امامخمینی ره از طرفِ دیگر ناظر به تغییر ساختارهای وجودی و معرفتی جهانِ موجود است. جهاد ارائه نوعی جدید از سیاستورزی و زیست در جهانِ بی روح است. اما نباید این تلقّی را منافی با کنش در عصری دانست که هنوز پایههای معرفتی و وجودیِ آن تغییر نکرده است. جهاد خود تقیّه را به رسمیت میشناسد زیرا تقیّه یعنی همین رضایت دادن به سامانِ غیرایدئال و کنش متناسب با ساختارهای جهانِ موجود است . تقیّه خود یک نوع عمل است و نه پاپس کشیدن از عمل. از این رو آنچه که تقیّه را معنادار میکند، جهاد است. از اینرو وبا تکیه بر مفهومِ جهاد در الهیاتِ شیعی، امام خمینیره نشان میدهد که تقیّه نیز خود وجهی از جهاد است و اگر عملِ سیاسی و کنش هدفمند وجود نداشته باشد تقیّه بی معناست. تقیّه همان رضایت دادن به ساختارهای فعلیِ جهان و در عین حال عمل برای تغییر آن به مقتضایِ عملِ جهادی است. با استمداد از این نظریه میتوان رویکرد خود در برابر عمل در جهانِ سایبر، که ذاتاً غربی است، ارائه داد. عمل در عصرِ سایبر خود تقیّه را نیز پیشفرض میگیرد. تقیّه یعنی همان رضایت دادن به ساز و کارهایِ جهانِ سایبری است. اما جهادی که ما از آن پیروی میکنیم به این سطح قانع نشده و درصددِ تغییر ساختارهای موجود است. الهیاتِ شیعی در نظر امامخمینی ره در برابرِ جهانِ سایبر جهاد را برمیگزیند و در عین حال تقیّه را نیز به خدمتِ خود میگیرد. اصل جهاد است و تقیّه از فروعاتِ آن. در چنین فضایی حضور و نمودِ «نیروهای انقلابی» در فضای مجازی بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. بدونِ «جهاد» و بدونِ حضورِ متداوم در یک قلمروی جهادی، کشورِ ایران (به تمامه و همراه با تمامِ ملتش) تبدیل به «کشور و ملتِ تقیه» و نه کشور و ملتِ جهادی می‌شود: بیرون آمدن از فضای جهانیِ اینترنت و رفتن به «لاکِ اینترنتِ پاکِ کاملن ملی» نه یک کنشِ جهادی مبنی بر معارفِ امام خمینی ره بل آن که کنشی واپس‌گرایانه است. عده‌ای با این وهم که «پاپس‌کشیدن از عمل» کنشِ اصیلِ شیعه است، حضورِ جمهوری اسلامی و نیروهای انقلاب در فضای اینترنت را محکوم می‌کنند اما همانا پس‌گراییِ آن‌ها به لاک‌های یک اینترنتِ کامل ملی، به رسمیت‌شناختن، غیرِ قابلِ جهاد دانستن و اعلانِ ضعف در مقابلِ ساختار‌های سایبریِ جهان است: جهادِ سایبری مبتنی بر الهیاتِ شیعه چیزی جز حضور و تغییرِ سایبر، آن‌گونه که ما و جهان اکنون می‌شناسیمش، به ساختار‌های مناسب و مبتنی بر آرمان‌های شیعه، نخواهد بود.