نفتیها از نودوهفت میگویند...
شرکت ملی نفت ایران در سال ۹۷ چه اولویتهایی دارد؟ آیا میتوان پیشبینی کرد که در پایان سال، چه دستاوردهایی برای این شرکت رقم میخورد؟ امسال چه موضوع‌هایی با تاکید بیشتری دنبال خواهد شد؟
به گزارش شمانیوز: شرکت ملی نفت ایران در سال ۹۷ چه اولویتهایی دارد؟ آیا میتوان پیشبینی کرد که در پایان سال، چه دستاوردهایی برای این شرکت رقم میخورد؟ امسال چه موضوع‌هایی با تاکید بیشتری دنبال خواهد شد؟ اگر از مدیران ارشد این شرکت سوال شود «مهم‌ترین برنامهای که در سال ۹۷ با جدیت پیگیری میکنند چیست، یا انتظار دارند شاهد به بار نشستن کدام فعالیتها در زیرمجموعههایشان باشند»، چه پاسخی خواهند داد؟
پرسش و پاسخ کوتاه نوروزی شانا با مدیران ارشد شرکت ملی نفت را در این باره بخوانید.
نفت و دغدغه تامین سرمایه
در حاشیه امضای آخرین قرارداد نفتی سال ۹۶، از علی کاردر پرسیدم: «فکر میکنید بهترین رویدادی که میتواند در سال ۹۷ برای شرکت ملی نفت ایران رخ دهد، چه خواهد بود؟» و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در پاسخ، رفع تنگناهای مالی را مهم‌ترین دغدغه این شرکت برشمرد و بهترین رویداد را امضای چند قرارداد نفتی در سال ۹۷ و پیشبرد اهداف توسعه‌ای در قالب الگوی جدید قراردادی به منظور رفع بخشی از مشکلات بالادست صنعت نفت در زمینه تامین سرمایه عنوان کرد.
کاردر بر ضرورت تامین منابع مالی به منظور پرداختن به الزام‌های دیگری از جمله بازسازی و نوسازی تاسیسات قدیمی هم تاکید دارد و می‌گوید: «این صنعت با بیش از ۱۰۰ سال قدمت، در بسیاری از بخشها با فرسودگی و استهلاک تاسیسات روبه‌روست که این معضل میتواند آسیبهای جبرانناپذیری به همراه داشته باشد. امیدواریم بتوانیم پیرو ابلاغیه وزیر نفت، امسال به این بخش نیز به طور جدیتر ورود کنیم.»
توانمندسازی هرچه بیشتر شرکت‌های ایرانی فعال در صنعت نفت، موضوع دیگری بود که مدیرعامل شرکت ملی نفت به آن اشاره می‌کند. به گفته کاردر، اثرگذاری مطلوب و بلندمدت بر شاخصهای اقتصادی کشور به‌ویژه افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP)، تنها از طریق افزایش تولید نفت و گاز محقق نمیشود، بلکه در کنار آن، باید عمقبخشی به توانمندیها و ظرفیتهای داخلی را نیز مدنظر قرار داد؛ الزامی که همچنان در سال جدید در شرکت ملی نفت ایران مورد توجه قرار میگیرد.
کاردر از تنگناهای مالی می‌گوید؛ از تنگناهای مالی در صنعتی که خوب یا بد، همچنان نقش پررنگی در تامین درآمدهای کشور ایفا می‌کند. نفت تشنه سرمایه است و پرواضح است هر نقصانی که به هر شکل، فرآیندهای کاری شرکت ملی نفت را با چالش روبه‌رو کند، میتواند تبعات نامطلوبی به دنبال داشته باشد. شرکت ملی نفت ایران که روزگاری نفت ۱۴۰ دلاری میفروخت، حالا در روزهایی که حتی اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هم به دلیل شرایط حاکم بر بازار بر حفظ قیمت در حدود ۶۰ دلار تاکید دارند، این شرکت همچنان با سهم ۱۴,۵ درصدی از فروش نفت روزگار میگذراند؛ در حالیکه بدهی عظیم به نظام بانکی کشور نیز بر دوشش سنگینی می‌کند. اگر قراردادهای بیعمتقابل دستخوش تغییر شد، از این رو بوده است که روند اجرای طرح‌ها و پروژه‌های نفتی که سرمایههای هنگفتی میطلبند متوقف نشود.
خوشبختانه به رغم حصول برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و گسترش ارتباطات بین‌المللی صنعت نفت در سالهای اخیر، از توجه و بهره‌گیری از ظرفیتهای داخلی هم غفلت نشد و اتفاقا در این مسیر کارهای بزرگی کلید خورد؛ چه در حوزه ایجاد و توانمندسازی شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی، چه در حوزه تامین کالاها و تجهیزات از داخل کشور و چه در حوزه بهرهمندی از ظرفیتهای علمی و دانشگاهی داخلی. این تلاشها همه و همه، به پشتوانه محکم و آسیبناپذیری برای صنعت نفت بدل شده، اما واقعیت این است که در حوزه تامین منابع، امکانات و منابع مالی داخلی پاسخگوی پروژه‌های کلان نفتی نیست و همانطور که کاردر می‌گوید، چالش مالی شرکت ملی نفت دغدغهای است که باید برای رفع آن، تمهیدات اساسیتری اندیشید.
افزایش تولید با تکیه بر نیروی انسانی
شرکت ملی نفت ایران با ظرفیت تولید حدود ۴ میلیون بشکه نفت و بیش از ۸۰۰ میلیون متر مکعب گاز در روز، نقش بیبدیلی در حوزه انرژی ایران و منطقه ایفا می‌کند و بیتردید، حفظ و افزایش این مقدار تولید، چه بر اساس الزام‌ها حضور در بازارهای بین‌المللی و چه بر اساس سیاستهای کلان کشور، ضروری و اجتنابناپذیر است. اطمینان دارم این الزام، گزینهای خواهد بود که معاون امور تولید شرکت ملی نفت در پاسخ به سوالم درباره اولویت اصلی سال ۹۷ به آن اشاره می‌کند. همین‌طور هم هست؛ محسن پاکنژاد در تبیین اولویتهای سال جدید، از افزایش تولید نام میبرد و البته این توضیح را اضافه می‌کند: «سرمایه انسانی، رکن اساسی تولید است؛ پس اگر بر تولید تاکید داریم، باید برای ارتقای عوامل انگیزشی همکاران به ویژه در بخش‌های عملیاتی هم تلاش کنیم. امیدوارم امسال شاهد به نتیجه رسیدن تلاشهایی باشیم که در این زمینه انجام شده است.»
وی کاهش ضریب تکرار و کاهش ضریب شدت حوادث در بخش‌های عملیاتی با هدف حفظ سلامت همکاران و مصون ماندن تاسیسات را از دیگر اولویتهای شرکت ملی نفت در سال جدید عنوان می‌کند.
صنعت نفت که پارسال، سه حادثه تلخ غرق شدن نفتکش سانچی، فوران چاه ۱۴۷ میدان رگ سفید و آتشسوزی پالایشگاه تهران را پشت سر گذاشت و هنوز یک ماه از سال جدید نگذشته، بار دیگر در غم از دست دادن ۲ نفر از کارکنان شرکت ملی حفاری عزادار شده است، بیش از هر چیز دغدغه سلامت و رفاه کارکنانش را در سر میپروراند؛ کارکنانی متخصص، سختکوش، دلسوز و غیور.
رضا خلیلی، معاون امور عملیات غیرصنعتی شرکت ملی نفت ایران هم «بهبود وضع معیشتی کارکنان قراردادی مدت موقت»، «جذب نیروی انسانی متخصص برای جبران نیروهایی که در سالهای اخیر بازنشسته شدهاند» و «اجرای کامل ماده ۱۰ قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت» را سه اولویت اصلی شرکت ملی نفت در سال ۹۷ عنوان می‌کند و می‌گوید: همانگونه که وزیر محترم نفت اعلام کرده‌اند، ان‌شاءالله از اردیبهشت ماه امسال شاهد تغییرات مثبتی در نحوه پرداخت حقوق و مزایای کارکنان قراردادی خواهیم بود.
امید به رونق کسب و کار در نفت؛ از EPC تا IPC
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، امضای چند قرارداد توسعه‌ای را در سال جدید تا حدودی راهگشا خوانده است. غلامرضا منوچهری، معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی، پیش از این، سال ۹۷ را سال پرکار صنعت نفت معرفی کرده بود و رضا دهقان، مدیر هماهنگی قراردادهای بالادستی نفت و گاز این شرکت هم می‌گوید: «فارغ از آن‌که آینده مراودات سیاسی ایران چگونه رقم بخورد، هم‌اکنون مذاکرات قراردادی در نفت پیشرفت خوبی دارد و انتظار داریم امسال چند قرارداد نفتی امضا شود.»
شرکت ملی نفت ایران در سال ۹۶، شاهد امضای سه قرارداد بالادستی با هدف توسعه فاز ۱۱ میدان پارس جنوبی، میدان‌های آبان و پایدار غرب و میدان‌های سپهر و جفیر بود و امیدوار است امسال بتواند قراردادهای بیشتری در این زمینه امضا کند. بدیهی است تعیین تکلیف میدان‌های توسعهنیافته و افزایش برداشت از میدان‌های در حال تولید به‌ویژه با اولویت میدان‌های مشترک، در رأس هدفگذاریهای این شرکت قرار دارد. منوچهری در پاسخ به سوالم درباره اولویتهای سال ۹۷، ضمن آن که ابراز امیدواری می‌کند صنعت نفت در سال جدید شاهد «رونق کار با محوریت داخلی»، «گردش سرمایه» و «پیشبرد سریع‌تر توسعه میدان‌ها» باشد، به امضای قراردادهای بالادستی در قالب الگوی جدید قراردادی نفت و اجرای بستههای نگهداشت و افزایش تولید که قرار است در قالب EPC اجرایی شوند، اشاره می‌کند و از آنها به عنوان رئوس اولویتدار امسال شرکت ملی نفت در حوزه توسعه و مهندسی نام میبرد.
تاکید منوچهری بر «رونق کار با محوریت داخلی» از آنجا نشأت میگیرد که قرار است بستههای نگهداشت و تولید تماما به همت شرکت‌های ایرانی اجرا شود و در قراردادهای بالادستی هم شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی، یا به عنوان راهبر یا شریک توسعه نقشآفرینی کنند.
شرکت ملی نفت ایران با بهره‌گیری مناسب از فرصت پسابرجام و توسعه روابط بین‌المللی، توانست بدون هیچ هزینهای و با تکیه بر تفاهمنامههای امضا شده، به نتایج مطالعاتی شرکت‌های داخلی و خارجی روی برخی میدان‌های نفت و گاز کشور دست یابد و بر غنای اطلاعاتی این شرکت بیفزاید. همچنین سه قرارداد توسعه‌ای در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی امضا شده و در صورتی که شرایط سیاسی پیچیدهتر نشود، میتوان به امضای قراردادهای بیشتری در سال جاری امیدوار بود. در کنار قراردادهای بالادستی، بسته طرح‌های نگهداشت و افزایش تولید هم روی میز است و مناقصات آن کلید خورده که میتواند بازار کار خوبی برای پیمانکاران ایرانی ایجاد کند.
کریم زبیدی، مدیر برنامهریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران هم ابراز امیدواری می‌کند در سال ۹۷، چند قرارداد بالادستی به‌ویژه با محوریت میدان‌های بزرگی مانند منصوری، آزادگان، چشمه خوش و ... امضا شود.
محمد مصطفوی، مدیر سرمایهگذاری و کسب‌وکار شرکت ملی نفت ایران نیز معتقد است امضای قراردادهای بالادستی نفت و تعیین تکلیف توسعه میدان‌ها در قالب الگوی جدید قراردادی، میتواند رویداد مبارکی برای شرکت ملی نفت در سال ۹۷ و سرآغازی برای اجرای فرآیند توسعه گستردهای در سطح این شرکت باشد.
سیدصالح هندی، مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت ایران هم از قراردادهای جدید، البته در حوزه اکتشاف می‌گوید.
وی عنوان می‌کند: امضای قراردادهای جدید نفتی در زمینه بلوکهای اکتشافی از ابتدا مدنظر بود که به این منظور، مصوبه واگذاری مسئولیت برگزاری مناقصات ۱۴ بلوک اکتشافی به مدیریت اکتشاف را از هیئت مدیره شرکت ملی نفت دریافت کردهایم و به این منظور کارگروهی تشکیل دادهایم. این مناقصه‌ها امسال از سوی مدیریت اکتشاف کلید میخورد.
اولویتهای شرکت‌های تولیدی و توسعه‌ای
رامین حاتمی، مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی ایران بر این باور است که نفت در برهه کنونی، بیش از هر چیز به رفع چالشهای مالی نیاز دارد. وی ابراز امیدواری می‌کند که صنعت نفت امسال شاهد گرفتن تصمیم‌هایی به منظور افزایش انگیزه کاری نیروی انسانی به ویژه در مناطق عملیاتی باشد.
از سوی دیگر، حمید بورد، مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران به بسته طرح‌های نگهداشت و افزایش تولید در شرکت ملی نفت اشاره می‌کند و امیدوار است با اجرای این بستههای کاری، مقدمات افزایش ۱۰۰ هزار بشکهای به تولید روزانه این شرکت فراهم شود.
بیژن عالیپور، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب، یکی از مهم‌ترین اقدام‌های این شرکت را در سال ۹۷ اجرای برنامه برون‌سپاری تعمیرات و نگهداری تأسیسات جدید فرآورشی به بخش خصوصی و شرکت‌های واجد شرایط عنوان می‌کند و می‌گوید: «از آنجا که در این طرح همه امور تعمیر، نگهداری، خدمات پشتیبانی و ایمنی در واحدهای فرآورشی به بخش خصوصی واگذار می‌شود، بدون شک در ایجاد اشتغال و رونق کسب و کار در مناطق پیرامونی تأسیسات تاثیری بسزا خواهد داشت.»
سیدپیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی نیز از بازرسی و تخلیه خطوط لوله دریایی منتهی به اسپیام که نفت از سال ۶۲ تاکنون در آن باقیمانده است، به عنوان فعالیتی نام میبرد که امسال اجرایی خواهد شد و در این باره می‌گوید: «این عملیات پیچیده، ریسک بالا و حساسیتهایی زیاد دارد و بر اساس مذاکراتی که با شرکتی دولتی در این زمینه داشتهایم، امیدواریم سرانجام امسال این اقدام را اجرایی کنیم.»
سپهر سپهری که سال گذشته در رگ سفید در کنار کارکنان جهادگر این شرکت و ملی مناطق نفتخیز جنوب در مقابله با فوران چاه ۱۴۷ میدان رگ سفید این میدان روزهای سختی را پشت سر گذاشت و در روزهای ابتدایی امسال هم از خبر درگذشت ۲ نفر از کارکنانش در یک سانحه رانندگی در موقعیت میدان بیبیحکیمه داغدار شد، نخستین آرزویش برای شرکت ملی حفاری ایران و مجموعه صنعت نفت در سال ۹۷، سپری شدن سالی بدون حادثه است. مدیرعامل شرکت ملی حفاری ایران همچنین بسیار امیدوار است که این شرکت بتواند با بازاریابی مناسب، در طرح‌ها و پروژه‌های حفاری در خارج از کشور نیز حضور فعالی داشته باشد. سپهری نخستین مقصد را عراق پیشبینی می‌کند.
در بخش توسعهایِ شرکت ملی نفت ایران هم که از ابتدای دولت یازدهم تاکنون با تمرکز بر غرب کارون و پارس جنوبی، فعالیتهای خوبی صورت گرفته است، کار با قوت ادامه دارد. محمد مشکینفام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس می‌گوید: «در سال ۹۷، فاز ۱۳ و فازهای ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی، همچنین همه سکوهای فاز ۱۴ به طور کامل وارد مدار شده و همه خطوط لوله انتقال پارس جنوبی به جز فاز ۱۱ تکمیل می‌شود.»
نورالدین شهنازیزاده، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت نیز تکمیل طرح‌ها و قراردادهای توسعه‌ای میدان‌های مشترک غرب کارون و میدان آذر را اولویت اصلی شرکت متن عنوان می‌کند و از پیشبرد مراحل اجرایی طرح انتقال و صادرات نفت خام گوره به جاسک، همچنین اجرای بخش‌های تکمیلی تلمبه‌خانه‌های غرب کارون و امیدیه و خطوط لوله انتقال نفت مربوط به آن به‌منظور افزایش ظرفیت صادرات نفت خام فوق سنگین غرب کارون از پایانه‌های خارک و بهرگان به عنوان اولویتهای بعدی نام میبرد.
ادامه روند افزایش ظرفیت تولید نفت در آزادگان جنوبی و تعیین تکلیف قرارداد توسعه این میدان، امضای قراردادهای توسعه میدان‌های آذر و یاران و آغاز فعالیتهای اجرایی فاز دوم توسعه میدان یادآوران از جمله رویدادهایی است که انتظار میرود امسال شاهد آن باشیم.
محسن دلاویز، مدیرعامل شرکت نفت خزر هم که نوروز امسال روزهای پرکاری را در آذربایجان گذراند، با اشاره به امضای سند همکاری بین دو کشور می‌گوید: «پیشبرد اهداف این سند همکاری با هدف تحقق تدریجی برداشت مشترک از ذخایر هیدروکربوری خزر در راس برنامهها و اولویتهای نفت خزر قرار دارد.» نفت خزر که در سالهای اخیر خیلی خبرساز نبوده، این روزها امیدوار است به واسطه روند مثبت مذاکرات بین رؤسای جمهوری و وزیران نفت و انرژی ایران و آذربایجان، ایام پرکارتری را در سال ۹۷ شاهد باشد.
دلاویز ادامه میدهد: وزارت نفت آنچه در توان دارد، انجام داده و میدهد، اما باید تکلیف کشور در زمینه جذب سرمایههای خارجی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی بیش از پیش روشن شود.
نفت، ساختار و حمایت از فکر و کالای ایرانی
اگرچه وزارت نفت با اقدامهایی از جمله اجرای طرح بومی‌سازی ۱۰ گروه کالاهای نفتی پرمصرف و ایجاد سازوکار صدور گواهینامه کیفیت به کالاهای استاندارد، گامهای خوبی در مسیر حمایت از ساخت داخل برداشته است، اما بدون تردید بخش‌های مرتبط با کالاها و تجهیزات صنعت نفت باید در سالی که سال «حمایت از کالای ایرانی» نام گرفته است، حضور فعالتری در این عرصه داشته باشند. رامین قلمبر، مدیر پشتیبانی ساخت و تامین کالای شرکت ملی نفت ایران تاکید می‌کند: «در سال جدید، تلاش خواهد شد فرآیند بومی‌سازی توربینهای پرمصرف صنعت نفت از طریق انجام مناقصه خرید با شرط انتقال فناوری آغاز و روند اجرای قراردادهای امضا شده پیشین در قالب پروژه‌های ۱۰ گروه کالاهای نفتی پیگیری و نهایی شود.»
ابراهیم طالقانی، سرپرست پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران هم به نامگذاری سال جدید اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر در سال پیش رو، نتیجه فکر و نوآوری و تحقیق و پژوهش ایرانی نیز در نزد تصمیمگیران اجرایی کشور به منزله کالای فکری ایرانی محسوب شود و قوانین و مقررات به گونهای اصلاح شوند که زمینه ایجاد و استفاده از دستاوردهای پژوهشی بیش از پیش فراهم شود، کار بزرگی انجام شده است.»
پاسخ سوالم درباره اولویتها و برنامه‌های اصلی در سال ۹۷ در بخش مسئولیت اجتماعی را در گفتوگو با مدیر نظارت بر طرح‌های عمرانی مناطق نفت خیز دنبال میکنم. محسن امیریان در پاسخ، از برنامهریزی برای انجام فعالیتهای اجرایی بیش از ۳۰۰ پروژه مهم عمرانی و عامالمنفعه با اعتباری بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان در سال ۹۷ خبر میدهد؛ پروژههایی که در قالب پروژه‌های ۲هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی برنامه‌های پنج‌ساله اجرایی خواهند شد. وی همچنین از تحویل بخش عمده زمینهای پروژه خط لوله گوره به جاسک به شرکت متن در سال ۹۷ خبر میدهد و آغاز ساخت ساختمان جدید وزارت نفت را از دیگر برنامه‌های امسال عنوان می‌کند.
فرزین مینو، مدیر مهندسی ساختار شرکت ملی نفت ایران هم به سوالم این گونه پاسخ میدهد: «صنعت نفت ایران با این تشکیلات و ساختار و نظام حکمرانی فعلی، به باز طراحی ساختار وزارت نفت و شرکت‌های تابع و بازطراحی نظامهای کلیدی مانند نظام طبقهبندی مشاغل، جبران خدمات و مدیریت عملکرد نیاز دارد.»
به گفته این مدیر جوان، طرح بازآرایی ساختار شرکت ملی نفت با همکاری یکی از بهترین مشاوران بین‌المللی اجرا و نتایج حاصل شده است که پاسخگوی همه نیازهای مطرح در این زمینه خواهد بود؛ آنچه ضروری است، عزم اجرای نتایج به منظور رفع مشکلات گریبانگیر ساختار این شرکت است که امیدوارم در سال ۹۷ محقق شود.
شرکت ملی نفت را دریابیم
آنچه گفته شد، اهداف، اولویتها و برنامههایی است که شاید در جریان کار و متناسب با شرایط، بسیاری از آنها اجرایی شود؛ برخی تغییر کند و حتی برخی از دستور کار خارج شود. تلاش و جدیت کارکنان سختکوش صنعت نفت اگر با حمیت و درایت مدیران ارشد و شرایط عاری از تنشهای سیاسی در داخل و خارج از کشور همراه شود، میتوان انتظار داشت امسال شرکت ملی نفت ایران شاهد امضای چند قرارداد بالادستی باشد؛ گامهای مقدماتی را در مسیر اجرای طرح‌های نگهداشت و افزایش تولید و طرح‌های بازسازی و نوسازی تاسیسات بردارد و در بخش بینالملل به تلاشهای خود در مسیر دریافت پول نفت با ارز مرغوب و افزایش حضور در بازارهای جهانی به ویژه بازارهای رو به رشد آسیا ادامه دهد. باید این واقعیت را پذیرفت که شرکت ملی نفت با چالشهای بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند. همواره از فکر تاسیسات فرسودهاش دلنگران است و از کمبود سرمایه در رنج. میدان‌های زیادی را در صف توسعه دارد و میدان‌های توسعه یافته بسیاری را در صف ازدیاد برداشت. ساختارش نیازمند بازبینی و اصلاح است و کارکنان سختکوش آن نیازمند انگیزهای دوچندان. به واسطه ماهیت فعالیتهایش از امواج متلاطم سیاسی دنیا تاثیر میپذیرد و شوربختانه اغلب از کارشکنیهای داخلی هم بیبهره نمیماند. نفت برای بقا به تامین سرمایه نیاز دارد و برای جذب سرمایه، به تداوم ارتباطات بین‌المللی. اینهمه به معنای نادیده گرفتن ظرفیتهای داخلی یا مقابله با روند سیاسی فعلی حاکم بر جهان نیست، بلکه حاکی از آن است که برای حفظ مصالح اقتصادی کشور، ممانعت از رکود شرکت‌های داخلی فعال در صنعت نفت و تحقق اهداف در حوزه تولید و توسعه، باید فرصتها و چالشهای ملی نفت را با نگاه واقعبینانهتری مدنظر قرار داد و پذیرفت که این شرکت برای پیش بردن طرح‌ها و پروژه‌های متعدد و اساسی تعریف شده که تامین سرمایه پیششرط اصلی آن است، راه دراز و نه چندان همواری پیش رو دارد. نفت همچنان رکن اصلی چرخه اقتصادی کشور است و سرمایه، همچنان از ارکان اصلی پیشبرد اهداف نفت.
منبع: شانا
هانیه موحد
