تغییر استراتژی روسیه در قبال ایران پس از خروج ترامپ از برجام
اکنون که ایران نیاز به حمایت گسترده دیپلماتیک در سطح جهانی برای مقابله با سیاستهای یکجانبه ترامپ دارد، روسها قرار است همان سیاست بازی با کارت ایران را در پیش بگیرند، یا اینکه آنها قاطعانه از ایران حمایت خواهند کرد؟ این پرسشی است مهم که هرگونه پاسخ قطعی به آن نمیتواند دقیق باشد. با این حال، به نظر میرسد با توجه به اینکه هیچ گونه پیوند استراتژیک بلندمدتی میان روسیه و ایران برقرار نیست، میتوان از اکنون رفتار روسها را پیش بینی کرد.
تا پیش از حصول توافق هستهای ایران و ۱+۵ در سال ۲۰۱۵، ایران به دلیل تحریمهای گسترده، محدودیتهای زیادی در روابط با دولت ها، شرکتها و همچنین قدرتهای بزرگ داشت؛ اما پس از برجام، دولتها و شرکتهای اروپایی و آسیایی متعددی برای برقرار روابط و پیوندهای سیاسی و اقتصادی با ایران تمایل نشان دادند. در این میان، پیش از برجام، روسیه به رغم اینکه در مواقعی از رویکردهای آمریکا و غرب در قبال پرونده هستهای ایران انتقاد میکرد، در قطعنامههای ضد ایرانی در شورای امنیت ـ. که منجر به تحریمهای بی سابقه علیه ایران شد ـ. یا موضع خنثی داشت و در بدترین حالت نیز به قطعنامههای ضد ایرانی رأی مثبت میداد. به طوری که هیچ یک از قطعنامههای تحریمی ایران در شورای امنیت با وتوی روسها روبه رو نشده بود. این در حالی بود که بسیاری از کارشناسان در محیط داخلی و بین المللی بر این باور بودند که روسها در دوران پیشا برجام همواره از کارت ایران به نفع خود استفاده میکردند و در بزنگاههای حساس ـ. که ایران نیاز مبرم به حمایت آنها داشت ـ. امتیازاتی از ایران میگرفتند! با این حال، پس از امضای توافق هستهای، روسها که دایره بازیگری و روابط
جهانی ایران را گسترهتر میدیدند و نظاره گر گسترش روابط ایران با بازیگران رقیب خود بودند، خواهان گسترش روابط خود با ایران شدند. اکنون که ایران نیاز به حمایت گسترده دیپلماتیک در سطح جهانی برای مقابله با سیاستهای یکجانبه ترامپ دارد، روسها قرار است همان سیاست بازی با کارت ایران را در پیش بگیرند، یا اینکه آنها قاطعانه از ایران حمایت خواهند کرد؟ این پرسشی است مهم که هرگونه پاسخ قطعی به آن نمیتواند دقیق باشد. با این حال، به نظر میرسد، با توجه به اینکه هیچ گونه پیوند استراتژیک بلندمدتی میان روسیه و ایران برقرار نیست، میتوان از اکنون رفتار روسها را پیش بینی کرد. نخستین نشانه از چرخش سیاست روسها در قبال ایران، هنگامی ظاهر شد که به رغم اینکه ایران بارها اعلام کرد با هرگونه توافق الحاقی در برجام مخالف است، الجزیره از قول معاون وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که مسکو برای بررسی توافقی الحاقی در ساختار توافق هستهای آمادگی دارد. از سوی دیگر، در چند روز گذشته در سوریه نیز نشانههایی بروز یافت که میتواند آن را شکاف میان روسیه و ایران تعبیر کرد. گزارشها حاکی از آن است که روسیه با اسرائیل توافق کرده که عملیات این
رژیم علیه مواضع ایران در سوریه را محدود نکند؛ مشروط بر اینکه روسیه از این حملات آگاه شود تا به نیروهای روس آسیبی وارد نشود. از سوی دیگر، چندی پیش، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته بود که روسیه پس از حمله موشکی سه کشور غربی به سوریه، هیچ تعهد اخلاقی که مانع از تحویل اس ۳۰۰ به این کشور شود، ندارد. روزنامه کامرسانت، چاپ مسکو به تازگی به نقل از منابع دیپلماتیک و نظامی روس نیز نوشته بود: مسکو به زودی سامانههای پدافند موشکی اس ۳۰۰ را رایگان به دمشق خواهد داد. روزنامه روسی به نقل از یک منبع در صنایع دفاعی روسیه افزود: دولت سوریه برای خرید سامانههای اس ۳۰۰ پولی ندارد و روسیه نیز قصد ندارد، برای این منظور وامی تخصیص دهد و بدین ترتیب، تسلیحات پدافندی در چارچوب کمکهای فنی-نظامی روسیه به سوریه واگذار میشود. با این حال، ظاهرا پس از دیدار نتانیاهو و پوتین در روز چهارشنبه، روسها از تصمیم خود برای تحویل سامانههای اس ۳۰۰ به سوریه منصرف شدند و قرار نیست این سامانهها در سوریه مستقر شوند؛ آن هم مجانی! روز جمعه، ولادیمیر کوژین، دستیار رئیس جمهوری روسیه در امور همکاریهای فنی-نظامی در مصاحبه با روزنامه ایزوستیا
گفت: هیچ مذاکرهای برای تحویل تسلیحات پدافند هوایی اس ۳۰۰ به سوریه برگزار نمیشود. وی ادامه داد: هم اکنون موضوع تحویل سیستمهای پیشرفته پدافند هوایی به سوریه مطرح نیست، چون نیروهای مسلح سوریه هر آنچه لازم باشد، دارند. به نظر میرسد، هر زمانی که ایران وارد تنگناها و شرایط حساس بین المللی میشود، روسها فاصله خود در همکاریهای استراتژیک با ایران را بیشتر میکنند و در مقابل در وضعیتهای نرمال آنها تلاش میکنند، گوی سبقت در روابط خود با تهران را از دیگران و به ویژه اروپاییها بربایند! *کارشناس مسائل خاورمیانه/مصطفی نجفی