صندوقچه اسراری به نام جعبه سیاه

امیر حیدری، کارشناس اویونیک و هوانوردی گفت: در خصوص منشاء عبارت جعبه سیاه ( Black Box )، هنوز مشخص نیست اولین بار چه کسی، کی و کجا، این واژه را برای این وسیله بکار برد ولی به علت محبوبیت رسانه ای که نام جعبه سیاه یا همان " Black Box "دارد، رواج زیادی پیدا کرد، زیرا "جعبه سیاه" حالت هایی وهم آلود، راز گونه و محرمانگی را در ذهن تداعی می کند. نکته جالب در مورد تناقض نام و ظاهر جعبه سیاه این است که برخلاف تصور ما، این وسیله اصلا سیاه رنگ نیست، بلکه نارنجی رنگ و یا زرد درخشان است که انتخاب این رنگ نیز به سبب سهولت در یافتن آن با چشم می باشد. انتخاب این رنگ هم از مجموعه قوانینی است که از ابتدای بکار گیری این سامانه در خصوص آن وضع گردید، اما نکته جالب توجه این است که امروزه در اولویت نیست بلکه از طریق امواج رادیویی یا امواج صوتی که این جعبه از خود ساطع می کند، آن را پیدا می کنند.

جعبه سیاه هواپیما چیست و چه وظایفی دارد؟

مهندس رامین پوره کارشناس هوافضا و آموزش دیده دوره های پروازی بیان داشت:

در صنعت هوانوردی دو جعبه سیاه داریم:

1. Flight Data recorder که به اختصار " FDR " نامیده می شود وظیفه آن ثبت داده های پروازی است. FDR در حدود 88 پارامتر پروازی را با نرخ بالا در خود ذخیره سازی می کند که این تعداد حداقل میزانی است که از سمت قوانین پروازی الزام شده است و هواپیماهای پیشرفته امروزی قابلیت ذخیره سازی چندصد پارامتر را در خود دارند . این اطلاعات در FDR بین 17 تا 25 ساعت نگهداری می شوند و بعد از این مدت زمان دوباره اطلاعات پروازی رونویسی می شود و پس از پر شدن این 25 ساعت اطلاعات جدید از ابتدا روی اطلاعات قبلی باز نویسی می شود و این به این معنا است که دو جعبه سیاه FDR و CVR کل سابقه پروازی یک هواپیما را در بر نمی گیرند، بلکه معمولا آخرین ساعات پروازی آن را ذخیره سازی می کنند. FDR ها معمولا دو برابر فولاد ضد زنگ مقاومت در برابر خوردگی دارند.
2. Cockpit Voice Recorder که به "CVR" اختصار نامیده می شود و برخی مواقع نیز با واژه ADR شناخته می شوند. وظیفه CVR ضبط کلیه صداهای خلبان و اتاق فرمان است. این جعبه سیاه، هر صدایی که در COCK PIT شنیده می شود را ضبط می کند، اعم از صحبت خلبان و کمک خلبان ها با یکدیگر، صدای صحبت خلبان ها با برج مراقبت و یا کادر پروازی و دیگر صداهای حائز اهمیت. این وسایل پروازی اطلاعات را با نرخ چندین بار در ثانیه ضبط می کنند و در حافظه خودشان ذخیره می کنند. نکته جالب توجه در خصوص اطلاعات ذخیره شده در این جعبه سیاه این است که در تحلیل صداهای ضبط شده آن، فقط به صداهای گفت و گوها توجه نمی کنند، بلکه به صداهایی نظیر آژیر، صدای تیک مانند بیرون پریدن فیوز و ... نیز توجه می کنند و در فرآیند تحلیل آنها ازکوچکترین جزئیاتی چشم پوشی نمی شود. در گذشته مدت زمان ذخیره سازی اطلاعات در این جعبه 30 دقیقه بود که پس از چند سانحه هواپیمایی کارشناسان به این نتیجه رسیدند این مدت زمان کافی نیست و این زمان را به دو ساعت افزایش دادند.

به منظور حفظ ایمنی اطلاعات جعبه سیاه در زمان وقوع سوانح هواپیمایی چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟

حیدری گفت:

طبق استاندارد جهانی باید این وسایل قدرت دوام و تاب آوری در برابر سخت ترین و خشن ترین شرایط را داشته باشند. برای مثال باید بتوانند 3400 شتاب ضربه را تحمل کنند که معادل با 33 کیلومتر بر مجذور ثانیه می باشد که معادل شتابی است که چنانچه هواپیمایی با سرعت 33 کیلومتر بر ثانیه در حال پرواز باشد و در عرض یک ثانیه متوقف شود، بر آن وارد می شود.

وی در ادامه اظهار داشت: از طرفی جعبه سیاه می بایست قدرت تحمل دمای بیش از هزار درجه سانتی گراد و دماهای بسیار پائین را داشته باشد، زیرا این احتمال وجود دارد که هواپیما پس از سقوط آتش بگیرد یا در برف مدفون شود.

این کارشناس هوانوردی با اشاره به اینکه معمولا هر دو این جعبه سیاه های هواپیما در نزدیک دم هواپیما جاسازی می شوند، خاطر نشان کرد:

چون به صورت آماری مشخص شده است که اکثر موارد هواپیماها از سمت دماغه سقوط می کنند و دم کمترین آسیب را می بیند و در نتیجه شانس بیش تری وجود دارد که جعبه های سیاه در این ناحیه کمترین آسیب را متحمل شوند.

جعبه سیاه هواپیما را چگونه پیدا می کنند؟

پوره مطرح کرد: از جمله وسایلی که برای جست و جوی این وسایل به کار می رود چراغ های موقعیت یاب هستند که معمولا زیر آب به کار می روند. هنگامی که " FDR " زیر آب هست صدای بینگ بینگ اولترا سونیک از از خود ساطع می کند که امکان ردیابی دارد. عمده سنسورهایی که جعبه های سیاه دارند، قادرند تا یک ماه این آلارم ها را بفرستند. امروزه بیش تر جعبه های سیاه تا عمق 6 کیلومتری زیر آب هم می توانند به کار خود ادامه دهند.

این کارشناس هوافضا افزود: در گذشته از نوارهایی مغناطیسی در جعبه های سیاه استفاده می شد که شبیه نوارهای کاست هستند و با متدی مشابه نیز اطلاعات بر روی آنها ذخیره می شد.

اما امروزه از تجهزاتی مشابه هاردهای SSD در این وسایل استفاده می شود که باعث شده اند امکان دخیره سازی اطلاعات با نرخ بیش تری فراهم شود.

پوره خاطرنشان کرد:

اخیرا این دو جعبه را جدای از هم نمی سازند بلکه آنها را به صورت واحد و تحت عنوان CVDR ( Cock Pite Voice & Data Recorder ) تولید می کنند و تمام دخیره سازی اطلاعاتی که در دو جعبه سیاه ذخیره می شد در این جعبه سیاه واحد صورت می گیرد.

هیات NTSB (National Transportaion & Safty Board) که هیات ایمنی حمل و نقل ملی آمریکاست، و وظیفه اعزام هیات کارشناس به سوانح هواپیمایی و بررسی سانحه در ایالات متحده آمریکا را دارد، اخیرا پیشنهادی داده است مبنی بر ضبط فیلم از کابین خلبان. چنین کاری موجب می شود که ما به خوبی ببینیم در کابین خلبان چه اتفای رخ می دهد و فقط به بررسی صوت بسنده نکنیم.

رامین پوره در این خصوص افزود: اعتقاد شخصی بنده این است که باتوجه به گسترش اینترنت انتظار می رود، ذخیره­سازی اطلاعات صرفا در جعبه سیاه هواپیما کم کمنقش کم رنگ تری به خود می گیرد و در آینده این امکان به وجود می آید که اطلاعات پروازی و کابین خلبان به صورت آنلاین در یک دیتا بیس دیگر هم ذخیره شود. همین امر باعث می شود که پس از بروز سانحه برای هواپیما، دست کارشناسان بررسی سانحه خالی از اطلاعات نبوده و منوط به پیدا کردن جعبه سیاه نباشد، بلکه به منظور تکمیل اطلاعات از جعبه سیاه بهرده برداری شود. وی در ادامه افزود: حدسم این است که در آینده صنعت هوانوردی به چنین سمت و سویی برود که دنیای اینترنت و بسترهای فضای سایبری به ما کمک کند که شرایط بهتر و ایمن تری را در صنعت هوانوردی رقم بزنیم.

خبرگزاری علم و فناوری