16 دی - 6 ژانویه؛ در تاریخ چه گذشت؟

امروز 16 دی برابر با 6 ژانویه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم. رویدادها: 1258 - ریشه دشمنی سُنّی و شیعه برخوردهای روزانه شیعه و سُنّی در منطقه ای که از دهه سوم قرن 20 کشور عراق خوانده می شود به دهه های هفتم و هشتم قرن هفتم میلادی باز می گردد ولی تشدید آن از ژانویه 1258 میلادی آغاز شده است. در این ماه سنّی های بغداد که از حمایت خلیفه عباسی برخوردار بودند به اشاره یکی از پسران خلیفه به محله شیعه نشین کرخ و نیز کاظمیه ـ آرامگاه امام موسی کاظم (ع) ـ آسیب زدند. همین رویداد سبب شد که محمد العلقمی ـ شیعه و ایرانی ـ و از مقامات دربار خلیفه به طرُق متعدد هلاگوخان حکمران مغولی ایران را تشویق به تصرف بغداد کند و از سایر ایرانیان معاشر با هلاگو ازجمله خواجه نصیر طوسی بخواهد که آنان نیز به نوبه خود دست از تشویق هلاگو برندارند. هلاگو تحت تاثیر این تلقینات و نیز حس جاه طلبی خود به بغداد لشکر کشید و دهم فوریه 1258 این شهر را تصرف، غارت و کشتار کرد و با کشتن المستعصم خلیفه وقت، به خلافت 525 ساله عباسیان پایان داد که دو قرن و نیم بعد عثمانیان خودرا خلیفه مسلمین خواندند و استانبول (اسلامبول) را دارالخلافه اعلام کردند. در زمان تعرض مغول، بغداد بزرگترین شهر جهان بود و یک میلیون و دویست هزار جمعیت داشت که حدود 80 هزار تن از آنان و عمدتا سنّی به دست مغول کشته شدند. [هلاگو بودایی و زنش مسیحی بود]. در آن زمان، شهر دوم از لحاظ جمعیت؛ خان بالیغ بود به معنای مقرّ خان بزرگ مغولان، پکن = بیژینگ امروز. [مغولان قرن ها بر چین حکومت کردند.]. هلاگو پس از تصرف بغداد، العلقمی شیعه و ایرانی را با سمت وزارت، حاکم بغداد کرد که این عمل بر کینه سنّی ها افزود که ادامه دارد و ... و درگیری سُنّی و شیعه در عراق پس از تصرف این کشور توسط آمریکا در سال 2003 علنی و تخریبی شده است.

1270 - روزي كه 2 زن حكمران كرمان و فارس شدند آباقا خان (آباقاآن) ايلخان مغول ايران [پسر هلاكوخان] ششم ژانويه 1270 ميلادي ضمن انتصابات خود، دو زن را حكمران دو ايالت بزرگ ايران كرد؛ آبش خاتون حكمران فارس و تركان خاتون حكمران كرمان شد. تركان خانون از قراختايي ها و آبش خاتون از خاندان اتابكان فارس بود. در انتصابات اين روز، مقام صاحبديواني (معادل بزرگ وزير، بدون اختيارات نظامي) به شمس الدين محمد جويني و حكومت اصفهان و اراك به پسر او بهاءالدين داده شده و عطاملك جويني مولف معروف، در سمت خود ـ حكومت بغداد كه از زمان هلاكوخان آن را بر عهده داشت تثبيت گرديده بود. به نوشته تئودور مومسِن مورخ آلمانی قرن 19، کرمانی ها چند قرن حاکم آلتائیک (تُرک زبانان آسیای میانه) داشتند ولی حتی یک کلمه تُرکی یاد نگرفتند که این، نهایت میهندوستی آنان و نیروی ذاتی ناسیونالیسم ایرانی را ثابت می کند. این ناسیونالیسم دو بار با دین درآمیخت و توفنده شد و ایران را ابرقدرت کرد؛ یک بار به دست اردشیر پاپکان و باردیگر توسط اسماعیل یکم (شاه اسماعیل صفوی). 1909 - ايجاد انجمن نجات مشروطيت در اصفهان در پي لغو مشروطيت از سوي محمدعلي شاه، 16 دي ماه 1288 (ششم ژانويه 1909) نجفقلي صمصام بختياري در اصفهان «انجمن نجات مشروطه» تاسيس كرد و اعلام داشت كه با سه هزار سوار و چند توپ رهسپار تهران خواهد شد تا محمدعليشاه را بيرون راند. صمصام به قولي که داده بود وفا کرد. حاكم وقت اصفهان از ترس صمصام، همان وقت به كنسولگري انگلستان پناهنده شده بود!. سواران صمصام در حومه تهران به مشروطه طلبان شمال که از گیلان و مازندران و از طریق قزوین آمده بودند پیوستند و تهران را تصرف و محمدعلیشاه را به سفارت روسیه فراری دادند و برکنارکردند.

نجفقلي صمصام بختياري

1331 ش - روزي که بحرين در پارلمان ايران داراي نماينده شد در اجراي اصلاحيه قانون انتخابات ايران، از 16 ديماه 1331 [زمان حکومت دکتر مصدق] بحرين داراي يك نماينده در مجلس شوراي ملي شد. اين قانون در چهارم ديماه آن سال به تصويب رسيده بود. بحرين كه طبق قانون مصوب، تا اواخر دهه 1340 كه شاه [پهلوی دوم]، در مصاحبه اي در هند، درپاسخ به پرسش يك روزنامه نگار (!) ناگهان و به طور غير منتظره با انجام رفراندم و آن هم يكجانبه و تنها در بحرين موافقت كرد، استان چهاردهم ايران به حساب مي آمد. شاه با این تصمیم که نقض سوگند او بود عملا با تجزیه ایران موافقت کرد!. شاه در دوران سلطنت خود و بويژه پس از کودتاي 28 امرداد 1332 زير نفوذ آمريکا و انگلستان قرارداشت. 1964 - مجازات زندان براي اعضاي موثر نهضت آزادي ششم ژانويه سال 1964 ( 16 دي ماه در سال1342هجري) حكم محكمه نظامي تهران درباره اعضاي موثر نهضت آزادي كه قبلا دستگير شده بودند به اين شرح انتشار يافت: آيةالله محمود طالقاني 10 سال زندان، مهندس مهدي بازرگان 10 سال، يدالله سحابي 6 سال، احمد علي بابايي 6 سال، عباس شيباني 6 سال، عزت الله سحابي 4 سال، مهدي جعفري 4 سال، ابوالفضل حكيمي 4 سال و .... اين افراد كه از حكم صادره تقاضاي تجديد نظر كردند از فعالان انقلاب سال 1357 بودند كه بيشتر آنان در نخستين دولت انقلاب صاحب مقام شدند و ....

آیت‌الله طالقانی و مهندس بازرگان

1838 - اختراع تلگراف ساموئل مورس Samuel F. B. Morse استاد هنر و نقاشي دانشگاه نيويورك ششم ژانويه سال 1838 ميلادي دستگاه تلگرافي را كه ساخته بود و مي توانست هر دقيقه ده كلمه مخابره كند به معرض نمايش گذارد . مخابره با اين دستگاه برپايه فن الكترومغناطيس و قطع و وصل جريان برق بود . هر وصل كوتاه مدت كه ايجاد مغناطيس مي كرد صدا و يا علامت نقطه بود و وصل طولاني تر صداي طولاني تر و خط به وجود مي آورد . وي قبلا در برابر هر حرف الفبا تعدادي از اين نقطه و خط ها را قرار داده بود و يك واژه نامه مورس به وجود آورده بود. فرضا ؛ يك خط و يك نقطه علامت « الف يا إ » ، و از شنيدن صدا ها يا ديدن علامات مي شد كلمه را درك كرد.نام اين الفباي خط و نقطه اي « كد مورس » گذارده شده است.

ساموئل مورس

مورس (متولد 27 اپريل 1791 و متوفي در 2 اپريل 1872) كه پسر يك كشيش ساكن شهرستان بوستون بود و از دانشگاه «ييل» در رشته هنرهاي زيبا فارغ التحصيل شده بود علاقه وافري به الكتريسته و سياست هم داشت ، ولي خيلي زود در سياست شكست خورد و نه توانست به عضويت شوراي شهر نيويورك در آيد و نه عضو كنگره شود بنابر اين به علاقه ديگر خود الكتريسته پرداخت و در سال 1837 موفق به ساختن دستگاه خانگي تلگراف شد. باطري كه اين دستگاه را تغذيه مي كرد از ظروف متعدد آب اسيد ساخته شده بود. مورس پس از نمايش دستگاه مخابره علامات كه با كمك يك استاد علوم آن را ساخته بود براي جلب كمك مالي به واشيگتن رفت و با پولي كه از كنگره ( دستگاه مقننه ) آمريكا گرفت به تكميل دستگاه خود پرداخت و در سال 1843 ميان شهرهاي بالتيمور و واشنگتن ارتباط تلگرافي برقرار كرد كه ظرف ده سال اختراع او جهاني شد و همه جا تير هاي تلگراف بالا رفت و ....

تلگراف مورس

مورس كه در 27 آوريل سال 1791 به دنيا آمده بود دوم آوريل 1872 در 80 سالگي از بيماري ذات الريه در نيويورگ درگذشت، ولي تا الفباي مخابراتي مورس زنده است نام او هم باقي است . 1964 - نبرد Binh Gia و تمام عیار شدن جنگ ویتنام که تا ده سال بعد طول کشید نبرد 5 روزه Binh Gia ـ دهکده ای در جنوب هوشی مین سیتی (شهر سایگون) و نه چندان به دور از این شهر، جنگ ویتنام را که تا سال 1975 به درازا کشید وارد مرحله تازه و تمام عیار خود کرد. این نبرد که 28 دسامبر 1964 آغاز شده بود تا سحرگاه دوم ژانویه 1965 ادامه داشت و کمونیست ها (ویت کُنگ) طرف پیروز آن بودند و نیروهای دولت ویتنام جنوبی مرکب از 9 گردان و سه برابر کمونیست ها که از سوی نیروی دریایی، واحدهای هوایی و تفنگدار آمریکا پشتیبانی می شدند تلفات سنگین متحمل شدند. طبق اعلامیه چهارم ژانویه 1965 دولت ویتنام جنوبی، تلفات نظامیان این دولت در این نبرد بیش از 400 تَن بود. دولت آمریکا نیز چند هواپیما و هلی کوپتر و 18 نظامی از دست داده بود. اخبار مربوط به این نبرد، سایر خبرهایِ روز جهان را تحت الشعاع قرار داده و تیتر اول رسانه ها شده بود.

روز بعد (پنجم ژانویه) دولت آمریکا دولت هانوی (ویتنام شمالی وقت) را متهم کرد که نیرو و اسلحه به کمک ویت کُنگ فرستاده بود و اعلام داشت که مسکو از طریق خاک چین انواع سلاحهای پیشرفته را به ویتنام شمالی می رساند که به ویت کنگ منتقل می شود. در پی صدور همین اعلامیه بود که دولت آمریکا به کشتی های خود در خلیج تونکن دستور داد که مناطق شمال مدار 17 درجه (خط تقسیم ویتنام، منطقه غیرنظامی و گذرگاه نیروهای شمال به جنوب و انتقال اسلحه) را گلوله باران کنند و به این ترتیب به شکل کامل وارد جنگ شد و مدتی بعد شمار نظامیان آمریکا در جنوب ویتنام از رقم پانصد هزار بالاتر رفت. نبرد Binh Gia شدیدترین و وسیع ترین نبرد ویت کُنگ با نیروهای مشترک ویتنام جنوبی و آمریکا تا آن زمان بود. 1900 - بوئرهاي افريقاي جنوبي (سفيدپوستان هلندي مهاجر) به پايگاه نيروهاي استعمارگر انگلستان در «ليدي اسميت» شبيخون زدند و بيش از يك هزار انگليسي را كشته و يا زخمي ساختند. 1357 ش - سقوط دولت نظامي "غلامرضا ازهاري" و آغاز به كار دولت "شاپور بختيار" پس از آن كه شاپور بختيار به عنوان نخست وزير رژيم پهلوي معرفي شد، وي در شانزدهم دي ماه 1357، با معرفي اعضاي كابينه خود، قدرت را به طور رسمي در دست گرفت. كابينه بختيار در حالي روي كار آمد كه نهضت اسلامي، سراسر كشور را فراگرفته بود و هيچ قدرتي در رژيم، توان رويارويي، مقابله و سركوب نهضت را در خود نمي‏ديد. بختيار به عنوان آخرين نخست وزير دوران ننگين پهلوي سعي كرد با اعطاي امتيازات گوناگون به مردم، سيل اعتراضات را كاهش دهد. وي پس از معرفي وزيران خود، رئوس برنامه‏هاي دولت را به اطلاع نمايندگان مجلس و مردم رساند كه اهمّ آن‏ها عبارت بودند از: انحلال ساواك، محاكمه سريع غارتگران، رسيدگي به كارهاي خلاف گذشته، آزادي كليه زندانيان سياسي، لغو تدريجي حكومت نظامي، ايجاد همكاري نزديك بين دولت و حوزه‏هاي علميه و روحانيان و بالاخره ايجاد امنيت اجتماعي در پناه قانون. ولي تمام تلاش او با شكست مواجه گرديد و علي رغم سعي وافر او در نگاهداشتن دولت خود و سلسله پهلوي، كابينه بختيار سرانجام پس از پنج هفته پرماجرا، سقوط كرد. با سرنگوني دولت بختيار، عمر رژيم پهلوي و دوران 2500 ساله ستم شاهي پايان يافت و حكومت اللَّه بر كشور حاكم گرديد.

زادروزها ۱۳۶۷ - زادروز ریچارد دوم انگلستان هشتمین پادشاه انگلستان و فرمانروای ایرلند ۱۴۱۲ - زادروزژان دارک قهرمان ملی فرانسه ۱۶۵۵ - زادروز یاکوب برنولی ریاضیدان و فیزیکدان سوئیسی

جبران خلیل جبران

۱۸۲۲ - زادروز هاینریش شلیمان باستان‌شناس آلمانی ، کاشف شهر باستانی تروآ ۱۸۳۲ - زادروز گوستاو دوره نقاش فرانسوی ۱۸۸۳ - زادروز جبران خلیل جبران نویسنده سرشناس آمریکایی لبنان الاصل و خالق اثر مشهور پیامبر

دالایی لاما

۱۹۵۵ - زادروز روآن اتکینسون بازیگر ، کمدین و فیلم‌نامه‌نویس بریتانیایی ۱۳۱۴ - دالایی لاما، رهبر دینی بوداییان تبت. ۱۳۴۶ - حسین یاری، بازیگر ایرانی در تآتر، سینما، تلویزیون.

حسین یاری

درگذشت‌ها ۱۶۹۳ - درگذشت محمد چهارم سلطان امپراتوری عثمانی از سال ۱۶۴۸ تا ۱۶۸۷ ۱۸۵۲ - درگذشت لوئی بریل ابداع کننده خط بریل

لوئی بریل

۱۸۸۴ - درگذشت گرگور مندل کشیشی اتریشی ، پدر دانش ژنتیک نوین ۱۹۱۸ - درگذشت گئورگ کانتور ریاضیدان آلمانی ، واضع نظریه مجموعه‌ها ۱۹۱۹ - درگذشت تئودور روزولت بیست و ششمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا

تئودور روزولت

۱۹۹۰ - درگذشت پاول چرنکوف فیزیک‌دان اهل اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ، برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۵۸ همراه با ایگور یوگنیویچ تام و لیا فرانک ۱۲۸۵ - مظفرالدین‌شاه قاجار ۱۳۷۷ - میشل پتروچیانی، نوازنده فرانسوی پیانوی جاز

مظفرالدین‌شاه قاجار

***** منابع: -پايگاه نوشيروان کيهاني زاده -ویکی پدیای فارسی -صفحه امروز در تاریخ در توئیتر -راسخون