سناریوی ایران برای «برجام» منهای آمریکا

به گزارش شمانیوز: ناصر هادیان، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت و گو با « ایران» چهار گزینه اساسی را که پیش روی ایران به‌عنوان طرف اصلی توافق هسته‌ای قرار دارد، تشریح کرد در شرایطی که رئیس جمهوری امریکا از هیچ بهانه‌جویی برای قرار دادن اجرای برجام در برابر موانع و دست اندازها فروگذار نمی‌کند، گزاره مخاطره‌آمیز بودن برنامه‌های موشکی ایران به‌موضوع قابل اعتنایی در معادلات جاری مناسبات ایران و کشورهای غربی در دوره پس‌از دستیابی به توافق هسته‌ای تبدیل شده است. گزاره‌ای که تحت تأثیر رویکرد غیر منطقی ترامپ برای مخدوش کردن روند اجرای برجام، برجسته شده و کشورهای منظومه غرب را واداشته خواهان به جریان انداختن مذاکرات موشکی با ایران با هدف متقاعد کردن رئیس جمهوری امریکا برای ماندن در توافق هسته‌ای باشند. درباره ابعاد پیدا و پنهان این رویکرد با ناصر هادیان، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت‌و‌گو کردیم. هادیان در گفت‌و‌گوی پیش رو که متن کامل آن در ویژه نامه نوروزی ایران منتشر می‌شود، چشم‌انداز برجام منهای امریکا را بررسی کرد و اقبال ایران به مذاکره غیر هسته‌ای با جهان غرب را عامل مهمی برای تقویت جبهه حامیان بین‌المللی‌اش دانست. *** چنانچه گزینه خروج امریکا از برجام عملی شود، چه چشم‌اندازی بدون حضور این کشور برای توافق هسته‌ای می‌توان متصور بود؟ چهار گزینه پیش روی ایران به‌عنوان طرف اصلی توافق هسته‌ای وجود دارد؛ 1- کشورمان همچنان که به‌تعهداتش پایبند بوده، به این رویه ادامه دهد. یعنی چنانچه کشورهای اروپایی، روسیه و چین و بقیه دنیا تعهدات خود در برجام را همچنان اجرا کردند، ایران هم به اندازه تعهداتش بر اساس چیزی که تاکنون اجرا کرده نه کمتر و نه بیشتر به برجام پایبند بماند. 2- اگر امریکا برجام را آتش بزند ما آن را پاره می‌کنیم. 3- اگر امریکا از برجام خارج شد، ایران متناسب با خروج امریکا از تعهدات خود می‌کاهد. بدین معنا که مثلاً اگر ذخیره اورانیوم ما٣٠٠ کیلو باشد با خروج امریکا از برجام آن را به ٤٠٠ کیلو افزایش دهیم. ٤- اگر امریکا از برجام خارج شد، ایران بر عکس، تعهدات خود را افزایش دهد و اعلام کند برای نشان دادن حسن‌نیت به جهان، تعهدات خود را به بیش از حد موجود در برجام افزایش می‌دهد. معتقدم در این گزینه‌ها، احتمال پیگیری موارد دوم و چهارم کم و احتمال گزینه اول و سوم زیاد است. ایران می‌تواند به اروپایی‌ها بگوید که ما به گزینه سوم عمل می‌کنیم اما در نهایت به گزینه اول هم رضایت دهد. چنانچه گزینه اول عملی شود، شرط ایران باید این باشد که از منافع اقتصادی برجام محروم نشود و اروپا از عهده جبران اقتصادی خروج امریکا از برجام برمی آید. اگر اروپا به این تعهدات خود عمل نکند، ایران می‌تواند از برجام خارج شود. اروپا امکان ایستادن مقابل امریکا را دارد و می‌تواند به کمپانی‌ها و شرکت‌های خود تضمین بدهد. توان اروپا برای این ایستادگی چه اندازه است؟ توافق هسته‌ای به ٤ دلیل برای اروپایی‌ها مهم است؛ نخست آنها معتقدند در حل اختلاف هسته‌ای و دستیابی به برجام نقش اصلی را داشته‌اند دوم؛ معتقدند برجام، پیروزی دیپلماسی بر جنگ است. سوم، برجام را یک سند مهم در زمینه منع اشاعه می‌دانند. چهارم، برجام را پیروزی چندجانبه‌گرایی بر یکجانبه‌گرایی می‌دانند. اگر امریکا از برجام خارج شود، یک احتمال مقاومت اروپاست و احتمال دیگر پذیرفتن گره‌های درهم تنیده رابطه با امریکاست که ممکن است باعث شود به‌دلیل این رابطه پیچیده، مقابل امریکا ایستادگی نکند. اما نکته اینجاست که اگر اروپایی‌ها در برابر خواسته امریکا کوتاه بیایند، این امر به معنای تضعیف جایگاه اتحادیه اروپا در برابر امریکاست. خب باید دید که آیا اروپایی‌ها حاضر به پذیرش چنین فضایی هستند؟ بحث تشکیل کارگروه مشترک اروپا و امریکا برای اصلاح برجام چه اندازه جدی است؟ ایران که با بازگشایی هر مذاکره‌ای درباره موضوع هسته‌ای مخالف است سایر کشورهای طرف توافق هسته‌ای هم همینطور. در واقع هر اقدامی که آنها انجام می‌دهند برای جلب رضایت ترامپ در جهت حفظ توافق هسته‌ای است. این موضوع را حتی خود امریکاییها و رکس تیلرسون که در حال پیگیری این موضوع است، بخوبی می‌دانند. منتهی اروپایی‌ها به‌دنبال فریب دادن ترامپ هستند. اکثریت مسئولان امنیتی و سیاسی نزدیک به ترامپ می‌دانند که باقی ماندن امریکا در برجام در مجموع به نفع این کشور است. اما در عین حال می‌خواهند فضا را به نحوی مدیریت کنند که در عین حفظ پایبندی امریکا به برجام، فضا را طوری نشان دهند که گویی او به وعده انتخاباتی‌اش درباره برجام عمل کرده است. این هدف از چه مجرایی قابلیت اجرایی شدن دارد؟ کنگره عهده دار انجام بخشی از این مسئولیت است و بخشی از آن نیز به اروپایی‌ها محول شده است. ایران باید خود را برای سناریوی خروج امریکا از برجام آماده کند و به اروپا فشار بیاورد که در ایران مخالفت‌های جدی با تداوم اجرای برجام وجود دارد چرا که طرف مقابل به تعهدات خود وفادار نبوده است. اروپایی‌ها هم باید بدانند که توافق هسته‌ای از سوی برخی جریان‌های داخلی ایران در معرض خطر قرار دارد که واقعاً هم این‌طور است. ایران باید به این سمت برود که بگوید اگر ما از منافع برجام بهره‌مند نشویم از برجام خارج خواهیم شد. این بدان معنا است که شرط حضور ایران در برجام، منتفع شدن از آن است. مقامات کشورمان باید با در نظر گرفتن سود و زیان خود، درباره بقا یا خروج از برجام تصمیم‌گیری کند چنانچه منافع حاصل از حفظ برجام بر زیان فروپاشی آن افزون شد، در برجام بماند. اروپایی‌ها در همین چارچوب به ترامپ قول داده‌اند که سر مسأله موشکی و حقوق بشر به ایران سخت بگیرند اما مشکل ترامپ برجام است او خواهان تغییر این توافق است. اینکه تیلرسون دنبال تشکیل کارگروه مشترک با اروپاست به این دلیل است که به ترامپ بگوید علاوه بر بحث موشکی، تغییرات مد نظر او در برجام را نیز اعمال کرده است. یعنی از طریق کارگروه مشترک؟ در حقیقت موضوع تشکیل کارگروه به نوعی برای اتلاف وقت جهت پیشبرد اجرای برجام برجسته شده است. یعنی این‌طور که اروپایی‌ها به ترامپ می‌گویند تحریم‌های ایران را تعلیق کن تا ببینیم در مرحله بعد چه می‌شود. اما این روند به ضرر ایران شده است یعنی امریکا کلاً قادر شده موضوع را طوری مدیریت کند که از اروپا گرفته تا چین و روسیه تلاش می‌کنند ترامپ از برجام بیرون نرود یعنی برای جلوگیری از این اقدام، همه کشورهای طرف توافق، سیاست راضی کردن ترامپ را دنبال می‌کنند.