یادداشت وارده/
نقش محیط مدرسه در افزایش توانمندی دانش آموزان در برابر آسیب های اجتماعی
شرایط اجتماعی و عوامل مختلف تهدید آفرین ، میزان آسیبهای اجتماعی در کشور را افزایش داده و ضرورت تدوین برنامه ای جامع در خصوص پیشگیری ودرمان از این عوامل مخاطره آمیز را بیشتر از گذشته ایجاب می نماید .
محیط مدرسه، بهدلیل کارکردهای مهم آموزشی و تربیتی و جایگاهی که در بین نوجوانان دارد، نقش مهمی را در زمینه افزایش توانمندی دانش آموزان و مراقبت از آنها در برابر آسیبهای اجتماعی، بر عهده دارد. این مسأله از آن رو مهم است، که هم زیان های هنگفتی بر بودجة عمومی یک کشور میرساند و هم در برخی مواقع زندگی اجتماعی و روزمره انسان را دچار اختلال مینماید. لازم به ذکر است که آسیب های اجتماعی خاص کشورهای توسعه نیافته نیست، بلکه در کشورهای توسعه یافته نیز وجود دارد فقط با تنوع وگستردگی آسیب های اجتماعی فراوانی هرکدام از این آسیب ها در جوامع گوناگون فرق دارد. شناخت ویژگیهای رشدی نوجوانان و تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی آنها، آشنایی با خطراتی که نوجوانان را تهدید میکند و عواملی که موجب بروز خطر میشوند، آشنایی با شیوههای ارتباط مؤثر با نوجوانان، شناخت راهکارهای مراقبت از نوجوانان در برابر آسیبهای اجتماعی، میتواند به مدرسه و کلیه کارکنان آن کمک کند تا نقش مؤثری در جهت پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، رفتارهای پرخطر و بهویژه اعتیاد در بین نوجوانان ایفا کنند ،با توجه به مسائل مطرح شده در این رابطه با یکی از معلمان با سابقه آموزش وپرورش سرکار خانم صفیه سیف اسبگران(آموزگار مقطع ابتدایی)گفتگویی صورت گرفته که در ذیل به آن می پردازیم: چه خطراتی کودکان و نوجوانان را تهدید میکند ؟ در گروه سنی کودکان و نوجوانان، خطرات مختلفی وجود دارند که بهدلیل مقتضیات این سن و زمینههای خطرجویی، هیجانطلبی و کنجکاوی، بهویژه در بین نوجوانان، آنان را تهدید میکند و بهطور خلاصه میتوان این خطرات را در گرایش به رفتارهای پرخطر، بیان کرد. در اینجا به برخی از این خطرات، اشاره میشود.
• گرایش به مصرف دخانیات، گرایش به خشونت ، گرایش به سبکهای زندگی نابهنجار، گرایش به سوءمصرف مواد ، تأثیرپذیری از فضاهای مجازی و شبکههای اجتماعی ، شکست تحصیلی و از هم گسیختگی خانواده. شناخت عوامل مخاطرهآمیز کودکان و نوجوانان: تحلیلهای مختلفی در مورد عوامل خطرپذیری کودکان و نوجوانان ارائه میشود. در یک تحلیل ساده ، میتوان این عوامل را به دو دسته تقسیم کرد. الف: عوامل فردی که شامل ویژگیهای شخصیتی، وضعیت بهداشت روان وتوان فرد (از قبیل اعتمادبهنفس، خودارزشمندی، کنترل هیجان و...)، نگرش نسبت به رفتارهای پرخطر، وضعیت تحصیلی و مؤلفههای مشابه دیگر است. ب: عوامل محیطی و اجتماعی؛ از قبیل: وضعیت وخانوادگی، دوستان و همسالان، محیط زندگی فرد، محیط آموزشی . از منظر دیگری این دستهبندی را میتوان اینگونه عنوان نمود: 1. عوامل روانی عاطفی: از قبیل استرس ، اضطراب ، افسردگی ، پرخاشگری شکستهای عاطفی، بحران های ناشی از طلاق والدین، ناکامیها، کمتوجهی و کمبود عاطفی، تحقیر شدن 2. عوامل خانوادگی: از قبیل بدسرپرستی، جدایی والدین، سابقه رفتارهای پرخطر در خانواده، الگوها و شیوههای نامناسب تربیت فرزند 3. عوامل تحصیلی: از قبیل افت تحصیلی، مردودی در کلاس ، سابقه فرار از مدرسه 4. عوامل محیطی و اجتماعی: از قبیل دوستی با افراد پرخطر، زندگی در محیطهای پرخطر، یادگیری و همانندجویی رفتارهای پرخطر 5. عوامل ناشی ازتوسعه یافتگی و تکنولوژیکی : از قبیل تأثیرپذیری از رسانهها، همانندجویی با شخصیت های رسانهای و بهویژه فیلمها، انیمیشنها، بازیهای رایانهای و مجازی 6. عوامل ناشی از تجربه رفتارهای پرخطر: از قبیل تجربه حداقل یکبار گرایش به رفتارهای پرخطر چرا کودکان و نوجوانان دچار رفتار پرخطر میشوند؟ سؤال این است که چه دلایل و زمینههایی موجب گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر میشود؟ برخی از این عوامل عبارتند از: فشار همسالان و یادگیری از آنها ، وجود زمینههای خطر پذیری در خانواده ، گرایش به تفریح و لذت ، یادگیری از رسانهها و صنایع فرهنگی ، فشارهای ناشی از مشکلات مربوط به بهداشت روان ، عدم موفقیت تحصیلی وگرایش به کنجکاوی ، چه کودکان و نوجوانانی، بیشتر در معرض خطر هستند؟ پژوهشگران توصیه میکنند که در کنار مراقبت از همه کودکان و نوجوانان و آموزش مهارتهای خود مراقبتی و پیشگیرانه به آنان، در عین حال، کودکان و نوجوانانی را که در معرض خطر هستند، بیشتر مورد توجه قرار دهیم. مطالعات و پژوهش ها نشان می دهد کودکان و نوجوانانی در معرض خطر هستند که: سابقه مشکلات رفتاری و روانی دارند ، شکست تحصیلی داشته اند ، در خانوادههای پرخطر زندگی میکنند ، در محیطهای مخاطرهآمیز سکونت و یا رفتوآمد دارند ، دوستانی دارند که سابقه رفتارهای پرخطر دارند ، عواملی محافظت از کودکان و نوجوانان : عوامل مختلفی وجود دارند که میتوانند موجب محافظت از نوجوانان در برابر آسیبهای اجتماعی شوند. برخی از عوامل توصیه شده عبارت است از: • تربیت مذهبی وسبک زندگی دینی • جامعهپذیر بودن • امیدواری و نشاط • توانایی برخورد با مشکلات و مسائل • اعتمادبهنفس بالا و مهارتهای اجتماعی مناسب • احساس پیوند با مدرسه و خانواده • تعلق به خانوادهای که الگوی مسئولانهای در مورد فرزندپروری دارد و نگاه منفی نسبت به مصرف مواد دارد. • برخورداری از والدینی که رابطه تنگاتنگی با فرزند خود دارد و انتظارات تربیتی خود را بهصورت روشن تعیین کرده و به آن پایبند هستند. • دوستی با افرادی که رفتارهای مخاطرهآمیز ندارند. • مشارکت و مسئولیتپذیری در فعالیتها و امور مدرسه • وضعیت مناسب تحصیلی عوامل مخاطرهآمیز دانشآموزان در مدرسه چیست؟ • رابطه ضعیف مدرسه با دانشآموزان و جو روانی نامناسب در مدرسه • وجود فضاهای مخاطرهآمیز در مدرسه و پیرامون آن • رفتوآمد افراد بزهکار و پرخطر در اطراف مدرسه • زمینههای شکست تحصیلی در بین دانشآموزان • وجود زمینههای اضطراب در بین دانشآموزان • وجود زمینههای فعالیت گروههای پرخطر دانشآموزی در مدرسه • کمتوجهی به آموزشهای خودمراقبتی در مدرسه چگونه میتوانیم از کودکان و نوجوانان مراقبت کنیم؟ مهارتهای خود مراقبتی را به آنها آموزش دهیم ، خطراتی که آنها را تهدید میکند بشناسیم ، عوامل مخاطرهآمیز و تهدیدکننده آنها را کنترل کنیم و کاهش بدهیم ، زمینههای بهداشت و سلامت روان آنها را تقویت کنیم ، توانمند سازی آنها در برابر رویدادهای ناگوار و شرایط مخاطرهآمیز. مدرسه چگونه میتواند به دانشآموزان کمک کند؟ پیوند عاطفی و روانی مدرسه و دانشآموزان را تقویت و محکم کنیم ، عوامل و فضاهای مخاطرهآمیز دانشآموزان در مدرسه و پیرامون را بشناسیم ، دانشآموزانی که در معرض خطر را شناسایی کنیم و آنها را توانمند کنیم ، زمینه نشاط و شادابی در مدرسه را برای دانشآموزان فراهم کنیم ، زمینههای مخاطرهآمیز در زمینه پیشرفت تحصیلی را کنترل کنیم ، آگاهی و نگرش دانشآموزان در مورد رفتارهای پرخطر را افزایش دهیم. چند توصیه : • به تقویت، تعمیق و تحکیم مبانی و گرایشهای دینی دانشآموزان، توجه ویژهای داشته باشید . محیط و جو صمیمانهای در مدرسه ایجاد کنید. • مقررات منطق و روشن برای دانشآموزان تعیین کنید. • از مشارکت دانشآموزان و تشکلهای دانشآموزی مدرسه، در مدیریت امور مدرسه و فعالیتهای مدرسهای کمک بگیرید. • شناسایی ومدیریت عوامل مخاطرهآمیزی که در محیط پیرامون مدرسه ، دانشآموزان را تهدید میکند ، با کمک خانوادهها و نهادهای محله . • عزت نفس و اعتماد به خود را در دانشآموزان تقویت کنید. • زمینههای استرس را در مدرسه کاهش دهید. • مهارتهای خودمراقبتی را بشناسید و آن را به دانشآموزان آموزش دهید. • فنون مدیریت مدرسه و نیز کلاسداری را با رویکرد پیشگیری، تلفیق و هماهنگ کنید. • به دانشآموزان کمک کنید و به آنان بیاموزید که چگونه با فشار همسالان روبهرو شوند. • با خانوادهها و اولیاء دانشآموزان، هماهنگیهای تربیتی داشته باشید. • دانشآموزان را برای فعالیتهای ورزشی و هنری تشویق کنید. • اگر با رفتار نامناسبی در دانشآموزان روبهرو شدید، بهترین شیوه برای برخورد با آن رفتار را انتخاب کنید. • الگوی خوبی برای دانشآموزان باشید. • محیط مدرسه را به فرصتی برای ترویج پیامهای پیشگیری تبدیل کنید. • از کمک و مشاوره مراکز حمایتهای اجتماعی استفاده کیند.
یادداشت : صفیه سیف اسبگران(آموزگار مقطع ابتدایی)