آشنایی با داء الصدف شایع ترین بیماری پوستی

پسوریازیس (Psoriasis) یا داء الصدف یک بیماری شایع پوستی است که در آن ضایعات ضخیم و قرمز رنگ پوشیده از فلس های نقره ای به وجود می آید. اگر چه ممکن است پوست هر بخشی از بدن با این عارضه درگیر شود اما مهم ترین نواحی ای که تحت تاثیر قرار می گیرند عبارتند از پوست سر، آرنج ها، زانو ها و کمر. همچنین این اختلال پوستی می تواند در ناخن ها و چین خوردگی های بدن نیز رخ بدهد. بیماری داء الصدف مسری نبوده و از شخصی به شخص دیگر منتقل نمی شود اما ممکن است در چند نفر از اعضای یک خانواده اتفاق بیافتد.

بیماری صدف معمولا در سالهای آغازین بزرگسالی و یا بعد از آن رخ می دهد و در بسیاری از افراد، اختلال پوستی فقط به چند ناحیه از پوست محدود می شود. در موارد حاد تر، این بیماری پوستی می تواند بخش وسیعتری از پوست بدن را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری صدف ممکن است بهبود یابد و در زمانی دیگر دوباره عود کند.

این بیماری که از دسته امراض خودایمنی به حساب می‌آید، با ضایعات پوسته‌ریزی‌دهنده و خارش‌دار صدفی‌رنگ روی پوست بدن، کف سر و ناخن‌ها همراه است و درمان قطعی ندارد اما با دوری از عوامل تشدیدکننده و داروهای به‌خصوصی می‌توان آن را تحت کنترل درآورد.

پسوریازیس نوعی بیماری پوستی خود ایمنی و بسیار شایع (با شیوع یک تا پنج درصد) در ایران و جهان محسوب می‌شود یعنی چیزی حدود 150 میلیون نفر در دنیا به این بیماری مبتلا هستند. علت بروز آن هنوز مشخص نشده است اما می‌دانیم که در این بیماری حساسیت برخی از سلول‌های ایمنی بدن (T cell) نسبت به بعضی فاکتورها بیشتر است و واکنش آنها باعث ایجاد ضایعات پوستی می‌شود. آغاز این بیماری از سنین پایین (زیر 20 سال) معمولا جنبه ارثی دارد اما اگر بعد از 50 سالگی ایجاد شود، نقش ژنتیک خیلی درمورد آن مطرح نیست

پسوریازیس اشکال و علائم مختلفی دارد. شکل کلاسیک آن ضایعه‌ای برجسته و پوسته‌دار در زمینه قرمز رنگ است که پوسته‌های آن ضخیم و صدفی رنگ است. این ضایعه با خارش همراه است و حالت کبودی و اریتم دارد. اندازه آن نیز معمولا مشخص نیست و بسته به محل می‌تواند از یک میلی متر تا چند سانتی‌متر باشد.

ضایعات پسوریازیس بیشتر از همه در نواحی ضربه‌ای پوست همچون آرنج، سر زانوها و پشت کمر دیده می‌شود اما در هر ناحیه دیگری از جمله سر، صورت، پشت گوش، داخل گوش، بینی، سینه، کف پا، کف دست هم می‌تواند ظاهر شود. پسوریازیس در کودکان به صورت قطره‌ای نیز دیده می‌شود. در این حالت ضایعات مانند شبنم روی پوست بدن پخش هستند. گاهی نیز «اریترودرمی» ‌اتفاق می‌افتد یعنی تمام بدن دچار قرمزی و پوسته می‌شود تا حدی که هر صبح می‌توان 100 گرم پوسته از تختخواب بیمار جمع کرد!

پسوریازیس در ناحیه سر معمولا دو رنگ است و از خط رستنگاه کمی بیرون می‌زند. از پشت سر نیز ممکن است تا قسمتی از گردن پیش برود. گاهی اوقات هم باعث شوره‌های خیلی ضخیم می‌شود و موها را ضعیف، نازک و کم حجم می‌کند. ضایعات کف دست و پا معمولا بسیار ضخیم و مقاوم به درمان هستند و ممکن است تا خط مچ پیش بروند. نوع دیگر پسوریازیس،«پوسچولر» است که باعث ایجاد جوش‌های ریز چرکی به خصوص در انتهای دست‌ها می‌شود.

البته پوسچولر نیز خود اشکال مختلفی دارد و معمولا نسبت به درمان مقاوم است. علاوه براینها، ناحیه تناسلی هم ممکن است دچار پسوریازیس شود. این بیماری در بسیاری از موارد ناخن‌ها را هم درگیر می‌کند؛ طوری که تا 70 درصد از افراد طی دوران پیشرفت بیماری دچار ضایعات ناخن می‌شوند. در چنین حالتی ناخن‌ها ناصاف، قوس‌دار و شکننده شده و تغییر رنگ پیدا می‌کنند. گاهی نیز زیر آنها پوسته جمع می‌شود و سطح‌شان حالت سوراخ سوراخ (مانند جای سر سوزن) پیدا می‌کند.

آرتریت پسوریازیس و درگیری مفاصل

یکی دیگر از انواع پسوریازیس، نوع «آرتروپاتیک» آن است که مفاصل مختلف بدن را درگیر می‌کند. این بیماری می‌تواند یک یا چند مفصل را به‌طور همزمان گرفتار کند و باعث تغییر شکل آنها و تغییرات استخوانی شود. پسوریازیس آرتروپاتیک اغلب همراه با ضایعات ناخن بوده و نسبت به درمان مقاوم است.

برای کنترل آن نیز متخصص پوست و متخصص ارتوپدی یا روماتولوژیست باید همزمان با هم بیمار را تحت نظر داشته باشند. این نوع پسوریازیس شیوع بالایی دارد به همین دلیل وقتی فردی با ضایعات مفصلی به پزشک مراجعه می‌کند باید به دنبال ضایعات پسوریازیس در سر یا بدن او نیز باشیم زیرا ممکن است به آن دچار شده اما خود متوجه نباشد. در این صورت بیماری «آرتریت پسوریازیس» نامیده می‌شود نه «آرتریت روماتوئید».

از آنجایی که علت بیماری مشخص نیست هنوز درمان قطعی برای آن پیدا نشده است. در واقع اگر بیماری پسوریازیس تشخیص داده شود و بعد از درمان عود نکند، تشخیص اشتباه بوده است زیرا پسوریازیس در همه موارد عودکننده است. با این حال می‌توان با کمک برخی درمان‌ها آن را تحت کنترل درآورد.

روش‌های درمانی برحسب محل ضایعه، سن و جنس فرد و شرایط او متفاوت هستند؛ برای مثال اگر فرد جوان باشد می‌توان به‌ طور موقت از درمان‌های قوی‌تر برای او استفاده کرد و بعد درمان را به آرامی ‌پیش برد. بهترین و ساده‌ترین راه درمان نیز استفاده از استروئیدهای موضعی (کورتون) است. فقط شیوه، مقدار و محل مصرف این داروها اهمیتی ویژه دارد و باید حتما به‌طور اختصاصی برای هر بیمار لحاظ شود. کرم‌ها و محصولات موضعی نرم‌کننده نیز همگی در بهبود این بیماری تاثیرگذارند. از دیگر داروهای موضعی می‌توان به ترکیبات ویتامین D و «دیترانول» اشاره کرد. بعضی داروهای موضعی به بلند شدن و رفع پوسته‌های ضایعات هم کمک می‌کنند.

درمان با داروی خوراکی و اشعه ماورای بنفش

یکی دیگر از روش‌های مهار پسوریازیس، درمان با اشعه ماورای بنفش (UV) است که بر حسب نوع ضایعه می‌توان طیف‌های مختلف آن را به کار برد. برای تعدیل و تنظیم سیستم ایمنی بدن نیز می‌توان از درمان‌های خوراکی و سیستمیک استفاده کرد. این داروها از جمله «متوترکسات» انواع «رتینوئید» سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و واکنش‌های التهابی را کاهش می‌دهند اما باید توجه داشت که با قطع دارو، مشکل بیمار عود می‌کند.

امروزه برای کنترل این بیماری داروهای بیولوژیک نیز با تاثیر انحصاری روی سیستم ایمنی بدن به کار می‌روند اما متاسفانه به علت قیمت بالایی که دارند، خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. لازم به یادآوری است که این بیماری اصلا واگیردار نیست و بیماران می‌توانند با آرامش اعصاب، استفاده متعادل از نور آفتاب و مصرف دارو علائم آن را تحت کنترل قرار دهند. البته به شرطی که پیگیر درمان باشند و به‌طور مرتب مراجعه پزشکی داشته باشند.

عوامل تشدیدکننده کدامند؟

گرچه علت پسوریازیس مشخص نیست اما عوامل تشدیدکننده آن شناخته شده هستند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

یکی از مهم‌ترین مسائل، استرس است. استرس سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و در نهایت سلول‌های مستعد را نسبت به بروز بیماری تحریک می‌کند. بنابراین هر چه استرس کمتر باشد شدت و میزان عود پسوریازیس نیز کمتر می‌شود.

مساله دوم، عفونت‌ها هستند؛ به خصوص عفونت گلو که در سنین پایین می‌تواند از راه تنفسی به تمام بدن منتشر شود و نوع خاصی از ضایعات پوستی پسوریازیس را ایجاد کند. بنابراین همیشه باید درمان این عفونت‌ها را جدی بگیرید و از خوددرمانی پرهیز کنید.

عامل تشدیدکننده بعدی داروها هستند. بعضی داروها ازجمله لیتیوم، بتابلوکرها و حتی گاهی پنی‌سیلین ممکن است باعث تشدید پسوریازیس شوند.

پسوریازیس در افرادی که از سیگار استفاده می‌کنند، بیشتر عود می‌کند.

تروما و ضربه علائم پسوریازیس را افزایش می‌دهند؛ به همین دلیل نواحی آرنج و سر زانوها بیشتر دچار این ضایعات می‌شوند. پس تا می‎توانید از وارد شدن ضربه‌های مکرر به پوست جلوگیری کنید.

چاقی یکی دیگر از عوامل مستعدکننده به شمار می‌آید. بنابراین هرقدر فرد لاغرتر باشد، احتمال تشدید و عود پسوریازیس در او کمتر می‌شود. با این حال تاثیر فاکتورهای تغذیه‌ای و نوع مواد غذایی بر تشدید این بیماری هنوز اثبات نشده است.

فاکتورهای محیطی از جمله آلودگی‌ها نیز گاهی این ضایعات را شدت می‌کنند اما اشعه آفتاب هم می‌تواند موثر در درمان و هم تشدیدکننده بیماری باشد. در واقع آمار پسوریازیس در مناطقی که آفتاب کمتر می‌تابد، بیشتر است؛ برای مثال در کشور نروژ آمار به 10 درصد نیز می‌رسد اما اگر آفتاب بیش از حد و مکرر روی پوست تابیده شود، علائم بیماری تشدید خواهد شد.

چگونه باید متوجه شویم که به بیماری صدف مبتلا شده ایم؟

اگر چنانچه یک راش پوستی دارید که بهبود نمی یابد به پزشک مراجعه کنید. پزشک می تواند با ارزیابی راش پوستی شما، در صورت ابتلا به پسوریازیس، آن را تشخیص دهد.

روش های درمانی بسیاری برای بیماری صدف وجود دارد. برخی از روش های درمانی سرعت تولید سلول های جدید پوستی را کاهش می دهند در حالی که روش های درمانی دیگر خارش و خشکی پوست را از بین می برند. پزشک شما با توجه به میزان و شدت راش ها، محل راش ها در بدن، سن شما، سلامت کلی شما و سایر عوامل یک برنامه ی درمانی را برای شما در نظر می گیرد. روش های درمانی رایج عبارتند از:

کرم های استروئید

مرطوب کننده ها (برای از بین بردن خشکی پوست)

قطران ذغال سنگ (Coal tar – یک روش درمانی رایج برای درمان بیماری صدف در پوست سر. در موارد حاد ممکن است این روش همزمان با نور درمانی انجام شود. قطران ذغال سنگ به صورت محلول های حمام، شامپو ها و لوسیون ها تولید می شوند.)

کرم ویتامین D (شکل خاصی از ویتامین D که توسط پزشک تجویز می شود. ویتامین D موجود در غذاها و قرص های ویتامین D تاثیری بر بیماری صدف ندارند.) و کرم های رتینوئید.

آیا می توان بیماری صدف را برای همیشه درمان کرد؟

بیماری صدف یا همان بیماری پسوریازیس را نمی توان برای همیشه درمان کرد. اما می توان حتی درموارد شدید نیز تا حد زیادی علائم و نشانه های آن را کاهش داد.