لباس محلی، نماد فرهنگ اصیل بومی مردم خراسان‌جنوبی

لباس هر قوم تابع فرهنگ، اقلیم، مذهب و عوامل موثر دیگر است که بر فرهنگ و هنر ملت‌ها تأثیر گذار است. لباس‌های محلی و سنتی از دوخت و تزئینات و نقوشی برخوردارند که در عین هماهنگی و زیبایی، متنوع نیز هستند.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خراسان جنوبی، جنس پارچه‌ها لباس محلی مردم خراسان‌جنوبی بیشتر از مواد نخی و لطیف است که دلیل کاربرد این نوع پارچه‌ها، گرمای زیاد و آب و هوای خشک منطقه است.

در انتخاب رنگ از پارچه‌های ساده و گلدار و رنگ‌های شاد استفاده می‌شود و برای تزئینات لباس، یراق و نوارهای رنگی کاربرد دارند. به طور کلی پوشاک زنان و مردان خراسان‌جنوبی از 3 قسمت سرپوش، تن پوش و پای پوش تشکیل شده است.

لباس محلی مردانه شامل؛

سرپوش‌ها:

کلاه نمد: جنس آن از نمد و بغل‌های آن لبه‌دار است.

شب کلاه: جنس آن از کرک و پشم و به رنگ‌های سفید و سیاه است. در بیرجند درست می‌شد و روی آن مندیل می‌بستند.

مُندیل: شالی سفید یا سیاه است که طول آن حدود پنجاه سانتی‌متر و جنس آن از قمیس است.

کلاه دوره‌دار: دور تا دور آن لبه دارد و از جنس پشم است.

کلاه پهلوی یا شاهپوری: جلوی آن لبه گرد دارد و بیش‌تر به رنگ‌های تیره است. این کلاه را بیش‌تر جوانان بر سر می‌گذارند.

کلاه قرص: از کلاه پهلوی کمی تنگ‌تر است و در روستای چنشت به دور تا دور آن تسبیح و مهره آویزان می‌کنند.

عرقچین: شبیه عرقچین امروزی است، ولی اطراف آن را گل‌دوزی می‌کردند و پر از نقش و نگار بود.

کلاه ترمه: جنس آن از ابریشم قرمز بود و دور آن شیرازه داشت. این کلاه را طبقه اعیان به سر می‌گذاشتند.

گردن‌پیچ یا لنگته: مانند شال بود و آن را به گردن می‌بندند. جنس آن از کرک است.

تن پوش:

جلیغه: بدون آستین و جلوی آن باز و دکمه‌دار است. پشت جلیغه از پارچه آستری است.

پیراهن: جنس آن از کرباس و به رنگ‌های سفید، تیره و خاکستری است. پیراهن بدون یقه و جلوی آن بسته است و فقط بالای آن دو یا سه دکمه دارد. بعضی اوقات دکمه بالای آن را در بغل گردن می‌گذاشتند.

قمیس: از پیراهن بلندتر و از دو پهلو باز است. تا زیر زانو را می‌پوشاند و به آن لباس افغانی هم می‌گویند.

لباده: از روی شانه تا زیر زانو را می‌پوشاند و جلوی آن باز است و سه یا چهار دکمه دارد. جنس آن از کرک و بیش‌تر به رنگ خاکی است.

نیم تنه: مانند کت‌های امروزی و بیش‌تر به رنگ‌های تیره است.

پالتو: لباس زمستانی است. جنس آن از پشم و بیش‌تر به رنگ‌های سبز، کبود و آبی است.

شلوار (تمبان): جنس آن از کرباس و رنگ‌های آن متفاوت و پاچه‌های آن گشاد است. به آن شلوار گشاد، بیژامه، لباس افغانی و شلوار دو لنگه نیز می‌گویند. شلوار دو لنگه از شلوار عادی خیلی گشادتر است.

قارت (جقه): شبیه کت ولی آستین‌ها و قد آن از کت بلندتر است. جنس جقه از پشم است.

قبا: بدون یقه و بیش‌تر به رنگ‌های سبز و قهوه‌ای است. از روی دوش تا زیر زانو را می‌پوشاند. سر آستین آن دکمه‌دار و جلوی آن دو یا سه دکمه دارد و بقیه آن باز است.

سینه بند: شبیه جلیغه ولی جلوی آن بسته است.

مچ پیچ: جنس آن از پارچه است و مردان آن را به مچ دستشان می‌بستند.

پاپوش: شامل گیوه، کفش ساده، ارسی، گولی، پوتین، کفش چوبی، کفش پونار، کفش چارق، کفش چپت و کفش تخت آجی است. این کفش‌ها در محل ساخته می‌شود و برخی نمونه‌های آن هنوز در روستاها متداول است.

پوشاک محلی زنانه:

سرپوش: چهارقد: مانند روسری‌های امروزی ولی از آن بزرگ‌تر است. جنس آن از پنبه و بیش‌تر به رنگ سفید است.

دستمال: آن را روی چهار قد و به پیشانی می‌بستند و بیش‌تر رنگ‌های تیره به ویژه قرمز آن متداول بوده است.

روبند: پارچه‌ای و نازک بود و به وسیله دو بند به دور سر بسته و در جلو صورت آویزان می‌شد.

کلوته: به آن کلاه پول هم می‌گفتند و قسمت جلوی آن را با انواع سکه‌های نقره قدیمی تزیین می‌کردند.

کوسه: شبیه چهار قد ولی از آن نازک‌تر بود و در تابستان‌ها استفاده می‌شد.

عرقچین: شبیه عرقچین‌های امروزی بود و روی آن نقش و نگار داشت.

تن پوش: پیراهن یا (پهره): از روی شانه تا زیر زانو را می‌پوشاند و جلوی آن به اندازه سه دکمه باز است. در برخی نقاط نوع بدون دکمه آن نیز رایج است.

دالاق: شبیه جوراب است و از نوک پا تا کمر را می‌پوشاند.کمر آن بند دارد و دور کمر بسته می‌شود.

شلیته: نوعی دامن چین‌دار و بسیار گشاد است و از کمر تا زیر زانو را می‌پوشاند.

شلوار: جنس آن کرباس و گشاد و بلند است. به آن شلوار تخته‌دار و شلوار دو لنگه نیز می‌گویند.

یل: شبیه جلیغه و از آن بلندتر است. از مخمل و پارچه‌های قیمتی درست می‌شود و آن را با زیورآلات تزیین می‌کنند. جلوی یل باز است و معمولاً آن را در شب عروسی و یا زنان اعیان می‌پوشیدند.

چادر: بیش‌تر به رنگ‌های سفید و سیاه گل‌دار و شبیه چادرهای امروزی است. در روستای سربیشه چادر چهارگوش است و در روستای چنشت از چادر معمولی کوچکتر و کوتاه‌تر است و فقط از پشت سر آویزان می‌شود.

پاپوش : شامل کفش تبلک‌دار، گرجی، گالش، کفش سوز و کفش ساده است. هم‌چنین در بیرجند نوعی جوراب بافته می‌شود که به جوراب هفت رنگ معروف است.

پای پوش‌های سنتی:

گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی با استفاده از نخ‌های پنبه‌ای و ساخت کفش‌های چرمی از اصلی‌ترین پای پوش‌های مردم منطقه از گذشته‌های دور محسوب می‌شده است.

زمانی صنف کفش دوزها حدود 31 مغازه در بازار گُرجی دوزهای بیرجند واقع در سه راه اسدی این شهر را به خود اختصاص داده بودند. انواع تولیدات شامل تقسیمات زیر می‌شود:

پای‌پوش مردانه شامل؛

اُرسی با رویه و کف چرم گاو، ساقدار، نیم ساق (پوزدار) برای استفاده کشاورزان، چَپَّت برای استفاده چوپانان از جنس لاستیک، چَپَلیت با کف چرم و همراه نقش و نگار، شهاب سنگی با نخ سفید پنبه‌ای و طرحدار در قسمت پشت و جلو، و انواع کفش محلی ساده، گولی، چوبی، چاروق و تخت آبی است.

پای پوش زنانه شامل؛

کفش قُندُره، پاشنه فنجانی از جنس چوب با رویه چرم، کفش طَبلک‌دار، ساغَری (از جنس چرم گاو و نوک تیز با رویه گلابتون دوزی شده)، کفش گُرجی (نوعی کفش چرمی قرمز رنگ)، کفش سَبز، گالِش (از جنس جیر)، کفش سَده (ساده)، پاچوک (نوعی دمپایی با تخت چوبی) و گُرگابی (کفش زنانه با رویه بلند چرمی) است.

پای‌پوش‌ها از جمله حرف فراموش شده در استان خراسان جنوبی است. تنها در چند کارگاه تولید کفش‌های قدیمی در بیرجند کار تولید نمونه‌هایی از جمله چَپَّت، گالش و کفش ساده رواج دارد و در دیگر مناطق استان به ندرت و گاهاً بر اساس تقاضا توسط هنرمندان کهنسال تولید می‌شود.

از مهمترین مناطق استان در استفاده از لباس‌های محلی می‌توان به روستای چنشت از توابع شهرستان سربیشه و لباس عشایر استان اشاره کرد.

انتهای پیام