برجامی دیگر یا دیپلماسی هوشمند با کشورهای آسیب‌دیده از بدعهدی آمریکا
با گذشت سال‌ها از توافق هسته‌ای برجام و بدعهدی مداوم آمریکا در اجرای تعهدات خود، بسیاری از کشورها از سیاست‌های یکجانبه این کشور آسیب دیده‌اند. حال ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و به جای تکیه بر برجام، با جذب این کشورها که تحت فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکا قرار دارند، روابط دیپلماتیک و اقتصادی جدیدی ایجاد کند. آیا این راهبرد نوین می‌تواند جایگزین موثری برای توافق‌های پیشین باشد؟
علی آبشناس- خبرنگار شمانیوز؛ با گذشت سال‌ها از توافق هسته‌ای برجام و بدعهدی مداوم آمریکا در اجرای تعهدات خود، بسیاری از کشورها از سیاست‌های یکجانبه این کشور آسیب دیده‌اند. حال ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و به جای تکیه بر برجام، با جذب این کشورها که تحت فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکا قرار دارند، روابط دیپلماتیک و اقتصادی جدیدی ایجاد کند. آیا این راهبرد نوین می‌تواند جایگزین موثری برای توافق‌های پیشین باشد؟
سرویس سیاسی-
روابط ایران و آمریکا در سال‌های اخیر، به موضوعی پیچیده و پرچالشی تبدیل شده است. از تحریم‌های اقتصادی گرفته تا مسائل ژئوپلیتیک، این روابط نه‌تنها بر وضعیت سیاسی و اقتصادی دو کشور، بلکه بر تحولات جهانی نیز تأثیر گذاشته است. با وجود تاریخچه‌ای پر از تنش‌ها و بحران‌ها، این روابط همچنان از اهمیت بالایی برخوردار است و به نظر می‌رسد که بازنگری در راهبردهای دیپلماتیک می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای ایران ایجاد کند.
در این گزارش تحلیلی، به بررسی دلایل پیچیدگی‌های روابط ایران و آمریکا، چالش‌های موجود، و فرصت‌های احتمالی برای بهبود روابط و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی پرداخته می‌شود.
** دلایل پیچیدگی‌های روابط ایران و آمریکا
روابط ایران و آمریکا یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مسائل سیاست خارجی در قرن بیستم و بیست‌ویکم بوده است. از زمان انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979، روابط دو کشور وارد دوره‌ای از تنش و بحران‌های دیپلماتیک و نظامی شده است. این روابط تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گرفته است که شامل تحریم‌های اقتصادی، سیاست‌های خارجی، مسائل هسته‌ای، و منافع استراتژیک در خاورمیانه می‌شود. در این راستا، تحریم‌های یکجانبه آمریکا و خروج آن از توافق هسته‌ای برجام، مشکلات و بحران‌های بسیاری برای ایران ایجاد کرده است.
با این حال، با توجه به تغییرات جهانی و تحولات جدید، برخی معتقدند که ممکن است فرصتی برای بازسازی روابط و استفاده از ظرفیت‌های مشترک برای بهبود وضعیت اقتصادی و سیاسی دو کشور وجود داشته باشد. در این گزارش، به بررسی عواملی پرداخته می‌شود که نشان‌دهنده پیچیدگی‌های روابط ایران و آمریکا و در عین حال فرصت‌هایی برای همکاری و بهبود شرایط در سطح جهانی است.
روابط ایران و آمریکا طی سال‌ها تحت تأثیر تحولات سیاسی، اقتصادی و نظامی مختلف قرار گرفته است. هر یک از این تحولات، مشکلات و چالش‌هایی به وجود آورده که هنوز هم اثرات آنها در روابط دو کشور مشاهده می‌شود.
از زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، روابط ایران و آمریکا وارد دوران جدیدی شد. تسخیر لانه جاسوسی (سفارت آمریکا در تهران) توسط مردم انقلابی و قطع روابط دیپلماتیک، نقطه آغازین تنش‌ها اعلام شد، در حالی که در زمان شاه مخلوع ایران که همپیمان و مطیع اوامر آمریکایی‌ها بود، سفارت آمریکا به استناد اسناد استخراج شده از این مکان، جایی برای جاسوسی از ایرانیان و منابع کشور بود.
کاپیتولاسیون، حمله به طبس، جنگ ایران و عراق وحمایت همه‌جانبه اروپاییان و آمریکا از صدام، جنگ خلیج فارس، هزینه کردن برای بلوا و آشوب و حمایت از منافقین در دهه ۶۰ برای کشتار مردم بی‌گناه، شورش‌ها و آشوب‌های خیابانی در ایران و حمایت علنی از آشوبگران و خرابکاران در تاسیسات هسته‌ای و صنعتی و ترور دانشمندان ایرانی همگی نشان از بدعهدی، حمایت از تروریسم و عدم تمایل به دوستی با ایران توسط دولتمردان آمریکایی دارد که فقط به فکر منابع کشور ومنافع خود درتصاحب آنها هستند.
البته بعد از هربار اقدام، این کشور و همپیمانان تروریست آن همچون رژیم کودک‌کش و غاصب اسرائیل با مشت محکم و آهنین ایرانیان مواجه شدند. از آن زمان، سیاست‌های آمریکا در قبال ایران بر مبنای تحریم‌ها و فشار اقتصادی استوار شد. تحریم‌هایی که بر بخش‌های مختلف اقتصادی، از جمله نفت، بانکداری و تجارت خارجی تأثیر گذاشته و اقتصاد ایران را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرد، اما باز همان جوانان ایرانی تحت لوای فرامین رهبر اندیشمند و فرزانه جمهوری اسلامی از چالش‌ها اگر چه به سختی ولی عبور کرده‌اند و خواهند کرد.
** یکی از مهم‌ترین محورهای مناقشه‌برانگیز
مسئله هسته‌ای ایران به یکی از مهم‌ترین محورهای مناقشه‌برانگیز در روابط دو کشور عنوان می‌شود. این در حالی‌است که بارها از طرف ایرانیان اعلام شده است که موضوع هسته‌ای در ایران فقط جنبه استفاده از دانش برای درمان، تجهیزات پزشکی، هوا و فضا و کمک به تامین انرژی موردنیاز می‌باشد و کشورمان هیچ‌گاه درصدد داشتن بمب و موشک‌های هسته‌ای نبوده و نیست.
در سال 2015، ایران و گروه 1+5 (آلمان و پنج کشور دائمی شورای امنیت سازمان ملل) توافق هسته‌ای برجام را امضاء کردند که هدف آن کاهش تحریم‌ها در ازای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران بود، اما خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال 2018 به شدت روابط ایران و آمریکا را تحت تأثیر قرار داد و این اقدام باعث افزایش بی‌اعتمادی و تنش‌ها بین دو کشور شد.
ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک خود در خاورمیانه، نقش کلیدی در بحران‌های منطقه‌ای ایفا می‌کند. این کشور در مسائل مختلف از جمله بحران سوریه، یمن، عراق و لبنان به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم دخیل است. این دخالت‌ها در سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا و متحدانش، به‌ویژه کشورهای عربی و اسرائیل، به شدت تأثیرگذار بوده و باعث پیچیدگی بیشتر روابط ایران و آمریکا شده است.
ایران و آمریکا به‌عنوان دو بازیگر مهم در عرصه جهانی، در برخی مسائل استراتژیک با یکدیگر رقابت دارند. آمریکا به‌دنبال حفظ نفوذ خود در خاورمیانه و مقابله با قدرت‌های دیگر مانند روسیه و چین است. ایران نیز با توجه به منابع عظیم انرژی و موقعیت ژئوپلیتیک خود، به‌دنبال تقویت جایگاه خود در منطقه و جهان است.
** بی‌اعتمادی تاریخی، چالش اصلی برقراری مذاکرات
با توجه به تحولات گذشته و حال، چالش‌های زیادی در مسیر بهبود روابط ایران و آمریکا وجود دارد. بی‌اعتمادی تاریخی میان دو کشور به‌ویژه بعد از خروج آمریکا از برجام، مانع بزرگی برای احیای روابط است. در حالی که ایران به‌دنبال اجرای کامل تعهدات خود در برجام بود، آمریکا با اقداماتی چون تحریم‌های جدید و فشارهای سیاسی به‌طور یکجانبه از توافق خارج شد.
ایران و آمریکا در بسیاری از بحران‌های منطقه غرب آسیا منافع متناقضی دارند. این اختلاف‌ها به‌ویژه در مسائل سوریه، یمن و عراق به‌وضوح نمایان است. ایران به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در این بحران‌ها به حمایت از گروه‌های مقاومت و دولت‌های متحد خود پرداخته است، در حالی که آمریکا به‌دنبال محدود کردن نفوذ ایران در منطقه است.
محدودیت‌های داخلی در هر دو کشور به‌ویژه در ایران، مانعی دیگر برای بهبود روابط است. در ایران، فشارهای داخلی به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی، همچنین تهدیدات از سوی گروه‌های مخالف و سیاست‌های تحریمی، فضای دیپلماتیک را محدود کرده است. در آمریکا، رویکردهای مختلف از سوی دولت‌ها و کنگره، به‌ویژه در مواجهه با مسائل مربوط به حقوق بشر و سیاست‌های داخلی ایران، ممکن است ایجاد موانع کند.
در صورت عدم برقراری یک توافق پایدار، تهدیدات منطقه‌ای ممکن است تشدید شود. بحران‌های داخلی و منطقه‌ای در کشورهایی چون سوریه و یمن می‌توانند به‌سرعت گسترش یابند و بر روابط دو کشور تأثیر منفی بگذارند. این بحران‌ها علاوه بر تأثیرات سیاسی، می‌توانند بر منافع اقتصادی و امنیتی هر دو کشور تأثیرگذار باشند.
** فرصت‌های موجود در بهبود روابط ایران و آمریکا
روابط ایران و آمریکا به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین مسائل بین‌المللی در عصر حاضر، با چالش‌ها و فرصت‌های بسیاری همراه است. در حالی که مشکلات تاریخی و مناقشات گذشته هنوز مانع از ایجاد روابط مثبت و سازنده هستند، اما همزمان زمینه‌های جدیدی برای همکاری و بهبود وضعیت اقتصادی و سیاسی فراهم آمده است. بسیاری معتقدند که بازگشت به توافق هسته‌ای و عمل به تعهدات از طرف بدعهد (آمریکا)، مذاکره در زمینه‌های اقتصادی و تجاری، و استفاده از موقعیت ایران در غرب آسیا، می‌تواند به بهبود روابط و بهره‌برداری از ظرفیت‌های مشترک برای هر دو کشور منجر شود.
این یک واقعیت غیرقابل انکار است که با وجود چالش‌ها، فرصت‌هایی برای بهبود روابط دو کشور نیز وجود دارد. یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها برای بهبود روابط با ایران، بازگشت به توافق هسته‌ای برجام و عمل به تعهدات از جانب آمریکا است. این اقدام می‌تواند به کاهش تحریم‌ها و تسهیل روابط اقتصادی کمک کند. کارشناسان معتقدند که در صورت بازگشت به برجام ، آمریکا می‌تواند از آن به‌عنوان یک پیروزی دیپلماتیک در عرصه جهانی بهره ببرد.
یکی دیگر از فرصت‌های مهم برای بهبود روابط اقتصادی ایران و آمریکا، مذاکرات در زمینه مسائل اقتصادی و تجاری است. ایران می‌تواند از ظرفیت‌های خود در بخش انرژی و مواد معدنی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی بهره‌برداری کند. از طرفی دیگر کشورهای اروپایی می‌توانند در زمینه‌های فنی و تکنولوژیکی، به‌ویژه در صنایع نفت و گاز، فناوری اطلاعات و انرژی‌های تجدیدپذیر به ایران کمک کنند. تبادلات دانش و اطلاعات که تا این روز همگی بر پایه بومی‌سازی و استفاده از توان تخصصی داخلی در کشور انجام گرفته و به دلیل تحریم‌ها اکثر شرکت‌های خارجی از انتقال تجربیات و دانش امتناع ورزیده‌اند.
از طرفی دیگر، ایران به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در غرب آسیا، می‌تواند نقش مهمی در حل بحران‌های منطقه‌ای ایفا کند. استفاده از دیپلماسی چندجانبه برای حل مشکلات و چالش‌ها می‌تواند به‌عنوان یک فرصت برای هر دو کشور محسوب شود. ایران و آمریکا می‌توانند با همکاری سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، انرژی و محیط زیست، به راه‌حل‌های مشترک دست یابند.
** دیپلماسی هوشمند و نوین بهترین راهکار برای ایران
در پایان، ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد؛ علیرغم اینکه ایران نیازمند فعالیت‌های دیپلماسی سیاسی برای بهره‌گیری از مباحث علمی، تبادل دانش و اطلاعات روز، تأمین مواد اولیه صنایع، برخورداری از تجارت سالم و بازارهای هدف جدید است، اما باید دانست که آمریکا یک کشور با چند همپیمان است که در صورت دیپلماسی سیاسی و اقتصادی درست، می‌توان همپیمانان اروپایی و آمریکایی و کشورهایی که از ترس آمریکا به این جرگه پیوسته‌اند را در مسیر اهداف جذب کرد.
این امر به‌ویژه در دوره کنونی که آگاهی در اکثر کشورهای جهان نسبت به سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه آمریکا بیشتر شده و با اعمال تعرفه‌های سنگین به اثبات رسیده که آمریکا و دولتمردان آن جز به منافع خود، به دیگر کشورها و منافع آنان توجهی ندارند، اهمیت بیشتری می‌یابد. با درک این واقعیت، ایران می‌تواند با بهره‌گیری از فرصت‌های موجود، راهبردهای دیپلماتیک خود را به‌طور مؤثرتر تنظیم کرده و از ظرفیت‌های جهانی برای پیشبرد اهداف ملی خود استفاده کند.
