فرصت‌های فولادی در روابط تهران-بغداد

به گزارش خبرنگار شمانیوز و به نقل از دنیای معدن: حضور ۳ روزه رئیس جمهوری در عراق و رخداد‌های پیرامونی آن به معنی گشایش‌های جدید و گسترده‌ای در روابط بین دو کشور و یک رویداد اقتصادی مهم برای تهران و بغداد به شمار می‌آید. کالا‌های گسترده‌ای بین دو کشور مبادله می‌شوند، ولی اگر به واقعیت بازار‌های دو کشور توجه شود می‌توان گفت که جذاب‌ترین گروه کالایی، مصنوعات فولادی و مصالح ساختمانی است.

عراق سرزمینی پیچیده، ولی ثروتمند است و بازار‌های سنتی آن هنوز هم به رویکرد‌های پیشین معاملاتی پایبندند تا جایی که می‌توان گفت: این بازار با مدرن شدن فاصله بسیاری دارد. معاملات اغلب به صورت نقدی یا اعتباری صورت می‌پذیرد و این شرایط به معنی آن است که یا شناخت کافی باید از فرد یا کالا وجود داشته باشد یا کالا را بتوان به صورت فیزیکی مشاهده کرد تا شاید معامله‌ای به ثبت برسد.

این موارد با ادبیات روز تجاری در جهان غریبه است آن هم در شرایطی که نقش بانک در مبادلات تجاری در این کشور مخصوصا معاملات داخلی، نقشی حداقلی است. وضعیت سنتی بازار عراق در کنار قرابت‌های جغرافیایی دو کشور به معنی حداکثر بودن روابط اقتصادی ایرانو عراق در بین سایر کشور‌های همسایه است یعنی به مرور زمان ایران و عراق به شرکای تجاری اول یکدیگر بدل خواهند شد اگرچه هم اکنون نیز روابط اقتصادی و سیاسی در کشور در مقایسه با سایر کشور‌های منطقه با رویکرد صادراتی، حداکثری است. این موارد چهره‌ای کلی از بازار عراق و روابط اقتصادی دو کشور است، ولی ویژگی‌های اقتصادی دو کشور جذابیت‌های بزرگ تری را برای تقویت روابط ایجاد کرده است. بازسازی‌ها و پروژه‌های عمرانی در عراق، افزایش گام به گام تولید و صادرات نفت خام این کشور و ضعف عمیق تولید به این معنی است که با یک کشور با انبوهی از تقاضا روبه رو هستیم که به اندازه کافی ثروتمند است. اگر تمامی کشور‌های مهم در جهان را مورد بررسی قرار دهیم؛ این ویژگی مهم شاید تنها مختص به عراق باشد یعنی کشوری که هم پول دارد و هم تقاضا. این موارد به این معنی است که اقتصاد دو کشور ایران و عراق به خوبی می‌توانند مکمل یکدیگر باشند اگرچه به تسهیلات بازرگانی، روابط عمیق‌تر و البته سرمایه گذاری‌های مشترک نیاز دارد.

در گذشته بار‌ها به این موارد اشاره کرده ایم، ولی هم زمان با سفر رئیس جمهوری به این کشور روزنه‌های بزرگی برای تقویت همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور ایجاد شده است. یک دنیا کالا بین ایران و عراق در حال مبادله است و از صنایع دستی و مواد غذایی تا محصولات پتروشیمی و فلزی بین دو کشور داد و ستد می‌شود، اما بیشترین جذابیت برای اقتصاد ایران به کدام کالا یا گروه کالایی باز می‌گردد یعنی از لحاظ تولید، حمل ونقل، قوانین گمرکی یا بازار مصرف باید بیش از همه بر چه کالایی تمرکز کرد تا با کمترین هزینه بیشترین منافع برای کشورمان ایجاد شود؟ برای تشخیص این موارد در فاز اول باید به وضعیت تولید و توانمندی‌های آن در بازار داخلی توجه کرد. مصالح ساختمانی، مصنوعات فولادی و پتروشیمیایی مهم‌ترین محصولاتی است که در کشور تولید گسترده دارد آن هم در شرایطی که قیمت تمام شده پایینی در مقایسه با سایر کشور‌های جهان دارد. حجم تولید بالا، قیمت تمام شده پایین و البته وجود بازار مصرف در عراق شاید کلیدواژه‌های یک تجارت قدرتمند و گسترده بین دو کشور به شمار بیاید؛ آن هم در شرایطی که جذاب‌ترین کالا‌ها را می‌توان انواع مصالح ساختمانی و سیمان، فولاد و کود اوره به شمار آورد. باز هم اگر همین کالا‌ها را مورد بررسی قرار دهیم اولویت اول را باید فولاد‌های ساختمانی به شمار آورد.

بازار فولاد عراق بازاری پیچیده، ولی سنتی است. تولید فولاد‌های ساختمانی یا مصنوعات فلزی در این کشور نادر است. ۳ واحد تولیدی پروفیل فولادی در شمال عراق، یک کارخانه ذوب (قوس الکتریکی) در مرکز و همچنین چند طرح فولادی در جنوب عراق از جمله واحد‌هایی است که هم اکنون مورد توجه قرار گرفته است. این قبیل واحد‌ها در کنار سایر کارخانه‌ها یا پروژه‌های فولادی به هیچ عنوان تقاضای این بازار را تامین نمی‌کند، اما تقاضای فولاد در عراق چقدر است؟ آماری قطعی از میزان تقاضای فولاد در عراق وجود ندارد، ولی به عنوان یک رقم معتبر می‌توان ارزش این بازار را قبل از آغاز جنگ با داعش رقمی نزدیک به ۴ میلیارد دلار برآورد کرد که سهم ایران رقمی نزدیک به ۱۱ درصد بوده، ولی در ماه‌های اخیر این رقم بهبود یافته است. این در حالی است که برنامه ریزی‌های دولت عراق برای سرمایه گذاری در بخش‌های مسکن، جاده و امور زیر بنایی رقمی نزدیک به ۳۰۰ میلیارد دلار است.

جمعیت عراق در پایان سال ۲۰۱۷ به بیش از ۳/ ۳۸ میلیون نفر رسیده بود و با توجه به رشد جمعیتی نزدیک به یک میلیون نفر در سال، هم اکنون این رقم به ۴۰ میلیون نفر نزدیک شده است. متوسط سن در عراق بر اساس داده‌های بین المللی کمتر از ۲۲ سال است یعنی یک کشور به شدت جوان با رشدجمعیت بالا پیش روی ما قرار دارد. شاید بهترین مسیر برای ترسیم میزان واقعی تقاضا در عراق استفاده از مصرف احتمالی سرانه باشد، آن هم در شرایطی که کشوری جوان پیش روی ماست و البته حجم تولید و صادرات نفت خام بالایی داشته تا جایی که می‌توان گفت که عراق چند برابر ایران، صادرات نفت خام دارد. با فرض جمعیت ۴۰ میلیون نفری و سرانه مصرف تنها ۳۰۰ کیلوگرم در سال، می‌توان گفت که تقاضای فولاد عراق ۱۲ میلیون تن در سال خواهد بود، ولی به صورت واقع بینانه این رقم به ۱۵ میلیون تن در سال هم افزایش می‌یابد که قطعا این رقم باید از واردات تامین شود. این در حالی است که هزینه حمل ونقل زمینی بین ایران و عراق چندان بزرگ نیست آن هم در شرایطی که قیمت تمام شده فولاد در کشورمان شاید ارزان‌ترین نرخ در تمام جهان باشد.

از سوی دیگر مشکلات تا مین مستمر برق و حامل‌های انرژی در عراق خود به عنوان یکی از سرعت گیر‌های اصلی توسعه صنعت فولاد در عراق ایفای نقش کرده است که به معنی تداوم جذابیت این بازار در سال‌های آینده خواهد بود. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که کشور‌های چین، اوکراین، روسیه و مخصوصا ترکیه بخش مهمی از بازار فولاد عراق را به چنگ آورده اند آن هم در شرایطی که زنجیره توزیع مویرگی توسط برخی از کشور‌های فرامنطقه‌ای در بازار فولاد عراق ایجاد شده است. این وضعیت به این معنی است که تصاحب قطعی بازار عراق به رویکرد‌های جدیدی نیاز دارد که یکی از آن‌ها حضور قطعی و ارائه فیزیکی محصول در بازار این کشور خواهد بود. از سوی دیگر باید به بحث تسویه وجوه بین دو کشور دقت داشت، زیرا حل و فصل این مشکل به این معنی است که یک انرژی مافوق تصور به داد و ستد بین دو کشور تزریق می‌شود.

شاید بتوان در چارچوب بازار‌های رسمی از مکانیزم‌های تسویه وجوه بین دو کشور استفاده بهتری کرد که یکی از این مسیر‌ها بورس کالاست که در گذشته بار‌ها به آن پرداخته ایم. اگر بحث تسویه وجوه بین دو کشور حل شود به این معنی است که تمامی، اما و اگر‌های بازگشت ارزحاصل از صادرات در چارچوب سامانه نیما حل و فصل خواهد شد که این توانمندی بیش از همه از عهده بازار‌های رسمی بر می‌آید