چشم روشنی در تاریکی معدن
معدن گردی تجربه‌ای متفاوت از سفر‌های ماجراجویانه است که دیدن ثروت‌های خدادادی می‌تواند چشم روشنی در تاریکی یک معدن باشد.
به گزارش خبرنگار شمانیوز و به نقل از روابط عمومی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو): از زمان‌های بسیار دور در جایی که کلمه «زر» به گوش می‌رسید چشم‌ها به دنبال طلا می‌گشت و اینجا معدن «قلعه زری» گرچه اکنون زایشگاهی از ثروت‌های طبیعی مس است، اما در گذشته آثار طلا هم در آن یافت می‌شده که به این نام معروف شده است.
شروع فعالیت معدن قلعه زری در شهرستان خوسف خراسان جنوبی به بیش از ۴۰ سال قبل بر می‌گردد و اکنون با حفر ۱۳ چاه توسعه یافته است گرچه چاه‌های یک، ۲ و هفت تعطیل است، اما استخراج در هشت چاه دیگر هنوز ادامه دارد.
برای رفتن به چاه پنجم باید در عمق ۲۰۵ متری زمین سفر کرد راهی که در طول ۴۰ سال با تلاش مردان سختکوش قلعه زری هموار شده است.
همه مسافران معدن با اشاره راهنما سوار واگن می‌شوند وقتی راهنما از نشستن ایمن آن‌ها مطمئن می‌شود سه مرتبه زنگی را به صدا در می‌آورد و اپراتور در اتاق فرمان، واگن را به سمت پایین هدایت می‌کند. عمق ۲۰۵ متری زمین مقصد توقف است که در اینجا با یک بار زنگ، واگن از حرکت می‌ایستد و مسافران پیاده می‌شوند.
همه به توصیه راهنما فقط از وسط ریل حرکت می‌کنند و همچنان که در کورسوی تاریکی معدن چشم‌ها روی دیواره‌های سنگی به دنبال رگه‌های طلا یا مس می‌گردند، گوش‌ها توضیحاتی را می‌شنود که از آن گفته‌ها می‌توان سازه‌های معدن را بهتر شناخت.
از عمق ۲۰۵ متری و از طریق چاه پنجم می‌توان به عمق ۳۴۰ متری زمین رفت. جایی که پیش از ما کارگران معدن انفجار‌هایی کرده و استخراج‌هایی هم داشته اند و نشانه‌های آن هنوز به جا مانده انگار کار‌های نیمه تمامی دارند که باید انجام دهند.
ادواتی هم به چشم می‌خورد؛ لدر کوچکی که راهنما آن را برایمان «خاک بر سر» معرفی می‌کند و می‌گوید: این لودر کوچک هرچه را که از جلوی راهش بار می‌زند در کابینی که پشت سرش وصل است می‌ریزد به همین خاطر «خاک بر سر» نام گرفته است.
واگن هایی، هم ردیف یکدیگر مسئول حمل سنگ‌های استخراج شده هستند که به دستور ۲ اپراتور حرکت و سنگ‌ها را در مخازن مشخص شده تخلیه می‌کنند.
اینجا اگر چراغ کلاه ایمنی خاموش شود فقط تاریکی مطلق دیده خواهد شد، سیاهی یک رنگ، به طوری که در این تاریکی حتی کسی قادر به تشخیص خودش هم نیست برای همین کارگران معدن همیشه باید دونفره در تونل‌ها حرکت کنند تا اگر اشکالی در سیستم روشنایی یک نفر ایجاد شد نفر بعدی به کمک او بشتابد.
ذرات معلق در نوری که روشن است نشان می‌دهد چه هوایی در اینجا تنفس می‌شود برای همین معدنکاران همیشه باید ماسک به صورت داشته باشند تا از این گرد و غبار‌ها در امان باشند.
در مسیر تونل می‌توان رگه‌های مس و طلا را دید با توضیحات راهنما متوجه شدیم که کانسار قلعه زری را می‌شود جانشین بسیاری از تیپ‌های مس در جهان مانند تیپ‌های نوع A. مس از آمریکای جنوبی، شمالی، کانادا و حتی اروپا معرفی کرد.
کارگران این معدن در ۲ شیفت کار می‌کنند و در مدت یک ماه بین ۱۲ تا ۱۵ متر در داخل زمین پیش رفته و ماده استخراجی معدن را از دل کوه بیرون می‌کشند.
آن روی گنج نامه معدن، رنج‌هایی است که کارگران در طول سال‌های خدمت خود در این تونل‌های تاریک متحمل شده اند.
خطر‌هایی که همواره جان این مردان سختکوش را تهدید کرده، اما همچنان برای روزی حلال دست از تلاش بر نداشته اند تا چراغ معدن برای آیندگان هم روشن بماند.
ایستگاه آخر، تونل متروکه‌ای است که در انتهای مسیر قرار گرفته است اینجا کار استخراج به آخر رسیده گرچه هنوز برخی رگه‌ها به چشم می‌خورد، اما این مقدار کم را گذاشته اند شاید در آینده بتوان از آن به عنوان موزه معدن استفاده کرد.
بعد از استخراج مس از این معدن ابتدا کانی‌های مس در محلی دپو و سپس فرآوری اولیه در کارخانه مجاور معدن انجام می‌شود.
اینگونه عیار خوراک استخراج شده از یک به ۱۵ درصد می‌رسد و در پایان کار، مس‌های با عیار بالا توسط کامیون به کارخانه‌های مختلف حمل می‌شود.
کار بازدید از معدن بعد از حدود یک ساعت به پایان می‌رسد و هرکسی اجازه دارد یک تکه سنگ از معدن را به یادگار ببرد تا با دیدن آن همیشه معدن قلعه زری و سخت کوشی معدنکاران در ذهن زنده بماند.
معدن مس قلعه زری، در فاصله ۱۸۰ کیلومتری جنوب بیرجند و حاشیه شمالی کویر لوت قرار دارد. برای رفتن به معدن مس قلعه زری از مرکز خراسان جنوبی ابتدا به شهرستان خوسف در ۳۵ کیلومتری جنوب بیرجند رفته و از آنجا به سمت شرق منحرف شده و سپس در محل دوراهی ماژان به سمت جنوب (پس از گذشتن از روستا‌های همند، سرچاه عماری، کریم آباد، علی آباد زارعین، صمد آباد، بصیران) به معدن مس قلعه زری می‌رسیم. تمام جاده از بیرجند تا معدن آسفالته است.
