زیر و بم موشک باور ۳۷۳ | موشک باور ۳۷۳ در صنعت دفاعی کشور غوغا به پا کرد

سامانه‌های پدافند هوایی برد بلند، به‌علت عملکرد راهبردی از ارزشی فوق العاده در چیدمان دفاعی کشورهای صاحب قدرت نظامی برخوردار هستند. ساخت چنین سامانه‌هایی محدود در چند کشور خاص است و جمهوری اسلامی ایران نیز با تلاش تمام متخصصان کشور و در قالب یک ابرپروژه صنعتی پس از نزدیک به 10 سال موفق شد این سامانه را بسازد و با موفقیت آزمایش کند.

باور ایرانی چگونه شکل گرفت؟

پروژه طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی ایران که به نام باور‌ـ‌‌373 معرفی شده است، پس از بدعهدی روسیه در تحویل سامانه دفاعی و غیرتحریمی اس‌ـ‌300 در ایران کلید خورد.

قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان سفارش‌دهنده این سامانه کنار وزارت دفاع و شبکه همکاران بخش دفاعی در مدت زمانی کمتر از 10 سال موفق به طی کردن مسیر بیش از 30ساله طی‌شده توسط نسل‌های مختلف سامانه اس‌ـ‌300 روسی شده به سامانه‌ای برتر از آن دست پیدا کردند.

پس از قطعی شدن عدم تحویل اس‌ـ‌300 به ایران در سال 2010 از سوی روسیه و اعلام خبر شروع پروژه ساخت سامانه دوربرد در ایران، تا مدتها از این سامانه با نام "مشابه ایرانی اس‌ـ‌300" نام برده می‌شد.

برای اولین بار، فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء ارتش در آستانه هفته دفاع مقدس در سال 1390 نام سامانه مشابه ایرانی اس‌ـ‌300 را رسماً باور‌ـ‌373 بیان کرد و به‌مرور،اخباری کلی از روند پیشرفت سامانه منتشر می‌شد از جمله خبر آزمایش زیرسامانه‌های باور‌ـ‌373 یک سال بعد توسط فرمانده وقت پدافند هوایی ارتش اعلام شد.

در شهریور 1393 برای اولین بار تصاویری از برخی اجزای سامانه باورـ‌373 شامل یک رادار کشف و درگیری و موشک برد بلند سوخت جامد صیاد‌ـ‌4 در حاشیه بازدید مسئولین از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع منتشر و اعلام شد اولین شلیک موفقیت‌آمیز سامانه فوق نیز به انجام رسیده است.

آزمایش‌های اولیه شلیک در بردهای 100 و 120 کیلومتر صورت گرفت. با توجه به تصاویر منتشرشده از نمایشگاه شهریور 1393، به‌نظر می‌رسید صیاد‌ـ‌4، موشک اصلی سامانه باور‌ـ373 باشد. این موشک همچنین در رژه روز ارتش در فروردین سال بعد، در معرض دید عموم قرار گرفت.

نمونه اول رادار ردگیری هدف در باور373 که در شهریور 1393 مشاهده شد

در روز صنعت دفاعی در سال 1395، اولین تصاویر از پرتابگر موشک در سامانه باور‌ـ‌373 به‌همراه اجزاء دیگری از آن شامل رادار دوربرد معراج‌ـ‌4، خودروی فرماندهی و کنترل آن، یک رادار آرایه فازی دارای شباهت‌هایی به رادار نجم802بی اما در ابعادی متفاوت و یک رادار ردگیر دیگر به نمایش در آمد.

پرتابگر مشاهده‌شده از نوع عمودی و دارای دو محفظه یا کنیستر موشک بود. این کنیسترها شباهت هایی با نمونه‌های مورد استفاده برای موشک‌های صیاد-2 و 3 داشتند.

در نتیجه انتشار تصاویر فوق مشخص شد که سامانه باور-373 همچون سامانه‌های مدرن اس-300 و اس-400 از چند نوع رادار برای کشف، ردگیری و ایجاد امکان درگیری مؤثر استفاده می‌کند.

استفاده از پرتابگر عمودی، وجه تشابه دیگر باور با نمونه‌های پیشرفته روسی است هر چند که پرتابگر ایرانی به صورت مکعب مستطیلی و بر اساس تجربه نمونه‌های قبلی ساخت داخل بوده بر خلاف نمونه روسی که به صورت استوانه‌ای ساخته شده است.

همچنین مشخص شدکه موشک‌های سامانه باور، به صورت پرتاب گرم عمل کنند یعنی پیشران موشک‌ها قبل از خروج از محفظه پرتاب، روشن می‌شود و با انرژی پیشران خود پرواز را آغاز می‌کند؛ بر خلاف نمونه‌های روسی که از روش پرتاب سرد استفاده می‌کنند یعنی موشک با گاز پرفشار، به بالا پرتاب شده و پس از خروج از پرتابگر، موتور سوخت جامد آن روشن می‌شود.

خودروی ذوالجناح پرتابگر 4 تیر موشک صیاد‌ـ‌4 در باور373

انجام آزمایش‌های سامانه باور روی اهداف بالستیک در ابتدا تا پایان سال 1395 برنامه ریزی شده بود. در کل نیز قرار بود سه مرحله از پنج مرحله آزمایش سامانه باور تا اسفند آن سال به اتمام برسد. در این راستا بخشی از اجزاء سامانه باور در رزمایش ولایت-7 در دی ماه 1395 مورد آزمایش عملیاتی در کنار سایر سامانه‌های پدافند هوایی قرار گرفت. در ادامه، آزمایش موفق سامانه باور روی هدف بالستیک در سال 1396 به انجام رسید.

پس از مدتها انتظار سامانه باور-373 به عنوان یکی از شیرین ترین ثمرات خودباوری متخصصان جوان صنعت دفاعی کشور در بخش‌های موشکی، راداری، جنگ الکترونیک، ارتباطات، پردازش، مکانیک و خودرو در روز 31 مرداد 1398 و روز گرامیداشت تلاش‌های مجاهدانه صنعت دفاعی کشور با حضور رییس جمهور وقت رونمایی شد.

بلافاصله این سامانه در منطقه خاصی از کشور که در معرض عملکرد انواع پرنده‌های غربی در کشورهای مجاور و نیز انواع پهپادهای جاسوسی قرار دارد به کارگیری شد تا در گذر زمان قابلیت‌های عملیاتی آن در ارتباط با شبکه پدافند هوایی تثبیت شود.

رونمایی از باور‌ـ‌373 در سال 1398

در رزمایش مشترک پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت 99 برای اولین بار سامانه راهبردی باور-373 در قالب شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور در معرض تهاجم اهداف پهپادی با سرعت بالا قرار گرفته و مورد آزمایش مجدد در محیط شبه عملیاتی قرار گفت.

سامانه باور در این رزمایش در مقابل هدفی که از قبل مسیر و مشخصات آن در اختیار کاربران سامانه نبود اقدام به واکنش کرده و پس از کشف و ردگیری آن و تأیید متخاصم بودن هدف، آن را توسط موشک برد بلند عمودپرتاب صیاد-4 در فاصله نزدیک به 150 کیلومتری مورد اصابت قرار داد. فاصله انهدامی هدف مذکور، رکوردی جدید در مقابله دورایستا با اهداف هوایی در بین تمامی سامانه‌های پدافند هوایی کشور بود.

مشخصات عملکردی سامانه باور

سامانه باور قابلیت درگیری با انواع اهداف از جمله جنگنده‌های سرنشین دار، بالگردها، موشک‌های کروز، انواع پهپادها و نیز موشک‌های بالستیک را دارد. از جمله مهمترین قابلیت‌های این سیستم شناسایی همزمان 200 هدف، ردگیری همزمان 60 هدف و درگیری با 6 هدف مختلف برای هر آتشبار از سامانه در بردها و ارتفاعات مختلف است.

ارتفاع و برد درگیری این سامانه به ترتیب 27 کیلومتر و 200 کیلومتر با موشک صیاد-4 است. در نمونه عملیاتی اول سامانه باور، برد رادارهای آرایه فازی آن برای کشف هدف 320 و برد رادار ردگیری آن 260 کیلومتر بود.

ساختار هر آتشبار معمول سامانه باور شامل یک رادار کشف اهداف، یک رادار ردگیری اهداف، یک مرکز پردازش و کنترل و فرماندهی، تا 6 پرتابگر موشک هر یک با 4 موشک صیاد-4 و امکان استفاده از یک رادار مراقبت هوایی به صورت اضافی است. این سامانه می تواند 2 موشک به سمت هر یک از 6 هدفی که به طور همزمان با آنها قابلیت درگیری دارد شلیک کند.

ساختار آتشبار سامانه باور‌ـ‌373

از جمله قابلیت‌های این سامانه می‌توان به تحرک بالا، حجم آتش زیاد، توانایی درگیری با اهداف متنوع (هوایی و کروز)، برد و ارتفاع بلند، احتمال برخورد و کشندگی مناسب، عملکرد مناسب در برابر جنگ الکترونیک، تعمیر و نگهداری بومی و ساده، عملیات در شرایط حملات (شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای) و قابلیت مقابله با بمب‌های الکترومغناطیس، عملیات در شرایط مختلف آب و هوایی کشور، توانایی مقابله با اهداف روز دنیا، ارتباط با لایه‌های پدافندی کشور، قابلیت اطمینان و نیز قیمت بسیار کمتر از نمونه‌های مشابه خارجی اشاره کرد.

قابلیت عملیاتی این سامانه با بهره‌گیری از تکنیک‌های مناسب و پروتکل‌های امن بین رادارها، اهداف و موشک‌ها و همچنین بکارگیری یک جستجوگر راداری بسیار پیشرفته و به روز، در مسیر توسعه آن به نحو مطلوبی ارتقاء یافته است.سرعت در عملیات، سهولت در آماده‌سازی و نگهداری، حداقل بودن تجهیزات جانبی، بالا بودن عمر انبارداری و ضریب ایمنی کاربری، مطابقت با فناوی روز دنیا و امکان جایگزینی و تأمین لوازم یدکی و ... از ویژگی‌ها و نکات قابل توجه و مهم سامانه سلاح پدافند هوایی باور 373 است.

ویژگی‌های موشک صیاد4

صیاد-4 در ادامه روند طراحی‌های بومی ایران در موشکهای پدافند هوایی سوخت جامد و پس از صیاد-2 و 3 ساخته شد. این موشک با طول 7500 و قطر 515 میلیمتر جرمی برابر 2050 کیلوگرم داشته و از ارتفاع 200 متر تا 27 کیلومتر را در بردهای 5 تا 200 کیلومتر پوشش می‌دهد. جرم سرجنگی این موشک هم 180 کیلوگرم است. موشک صیاد-4 قابلیت هدایت خودکار با سامانه رادار فعال در دماغه خود را در فواصل چند ده کیلومتری تا رسیدن به هدف دارد؛ توانمندی‌ای که در موشک‌های پیشرفته همرده خارجی نیز وجود دارد.

نمونه اول موشک صیاد‌ـ‌4

موشک صیاد-4 به وضوح سطح بالاتری از طراحی بومی را نسبت به صیاد-2 با برد 75 کیلومتر و صیاد-3 با برد 120 کیلومتر دارد. این دو موشک دارای 40 سانتیمتر قطر و حدود 5 متر طول بوده و از پیشران سوخت جامد بهره می‌برند.

بخش انتهایی صیاد-4 خصوصاً چیدمان انتخاب شده برای بالک های پایدارساز و بالک‌های کنترلی، مشابه طراحی موشک صیاد-3 اما در بخش جلویی طراحی بدنه و دماغه متفاوت با موشک قبلی بود.

موشکهای صیاد‌ـ‌2 و 3

صیاد4 موشکی با پیشران سوخت جامد و شیوه هدایت فرمانی در ابتدای مسیر، فرمانی و اینرسی در میانه مسیر و راداری فعال در انتهای مسیر است. شیوه کنترل این موشک نیز در ابتدای پرواز و برای تغییر مسیر از حالت عمودی به سمت هدف از نوع کنترل بردار رانش (TVC) با جت وین و در ادامه مسیر بالک‌های آیرودینامیکی است که در بخش عقبی بدنه نصب شده است. این در حالی است که موشک‌های صیاد-2 و 3 از نوع مایل پرتاب بوده و فاقد سامانه کنترل بردار رانش بودند.

اثرگذاری کنترل بردار رانش روی مسیر موشک صیاد‌ـ‌4 در فاز ابتدایی پرواز

در فیلم‌های منتشر شده از شلیک‌های آزمایشی سامانه باور-373 که با استفاده از پرتابگر دوتایی به انجام رسیده، به وضوح پرتاب عمودی به روش گرم و نیز اصلاح مسیر موشک به سمت هدف با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش در نازل موتور سوخت جامد مشهود است.

موشک صیاد-4 برای انهدام اهداف در برد بلند، ابتدا تا حد کافی اوجگیری کرده و با طی مسیر در ارتفاعات بالا به سمت هدف می رود. این پروفایل پروازی مرسوم برای بیشتر موشک های پدافند هوایی دوربرد است.

بهسازی‌های باور

فرمانده سابق قرارگاه پدافند هوایی ارتش در سالهای گذشته گفته بود که سامانه باور373 در معرض بهسازی‌های مهمی قرار دارد که آن را از برتری بر S300 به سامانه ای قابل مقایسه با S400 روسی تبدیل می‌کند.

با توجه به بومی بودن این سامانه، راه برای توسعه هر چه بیشتر آن و هر اصلاح و بهسازی لازم هموار بوده و به یاری خداوند و تلاش شبانه روزی متخصصان در دفتر طراحی مشترک بین نیروی پدافند هوایی ارتش و وزارت دفاع و در فاصله نزدیک به 2 سال مسیر این بهسازی ها امروز سبب رسیدن برد درگیری باور373 به بیش از 300 کیلومتر شده است. در نتیجه این سامانه هم اکنون از نظر برد درگیری برتری قطعی و با اختلاف نسبت به اس-300 روسی دارد.

تغییرات سامانه باور373 از زمان مشاهده اولین اجزاء در سال 1393 تا امروز نشان می‌دهد که روند ارتقاء در شاخصه‌های اصلی این سامانه به سرعت درحال پیگیری بوده است؛ قابلیتی که در مورد هر سامانه بومی و ساخت داخل در گذشته نیز وجود داشته و در آینده نیز وجود خواهد داشت. به عنوان مثال، در رونمایی سال 1398 دو رادار اصلی سامانه، اجزایی بودند که بیشترین تفاوت را نسبت به نمونه های مشاهده شده در سال 1395 داشتند. همانطور که ذکر شد یکی از این رادارها مربوط به کشف و شناسایی اهداف و دیگری مربوط به رهگیری هدف و هدایت موشک در فاز اولیه و میانی مسیر است. این تغییرات نشان از توسعه دائمی اجزای مختلف این سامانه داشت.

تفاوت رادارهای باور‌ـ‌373 در سال 1395 (دو تصویر بالا) و سال 1398 (دو تصویر پایین)

اما شاخصه‌های ارتقاء سامانه باور373 به طور کلی در 2 مورد بهبود قابلیت‌های موشک و بهبود قابلیت‌های سامانه در مقابله با تعداد بیشتری از اهداف قابل دسته بندی است که اینها از مؤلفه‌های مهم سامانه اس-400 روسی هستند.

پرتابگر سامانه باور در تحویل رسمی سال 1398 از نوع پنج محوره با نام ذوالجناح و مجهز به چهار موشک بود اما پرتابگر جدیدی در رزمایش سال 1399 مشاهده شد که دارای چهار محور و دو موشک بود.

طبیعتاً حمل دو موشک تحرک بالاتری به سامانه می دهد در کنار پرتابگر قبلی که ماندگاری بیشتری در محیط رزم به دلیل تعداد موشک بالاتر دارد. اما دقت در فیلم‌های منتشر شده در مستندهای سامانه باور373 از رسانه ملی، مشخص می‌کند از عمده تغییرات صورت گرفته در پرتابگر جدید، اضافه شدن یک دکل حدوداً 10 متری است که پس از عمود شدن موشک‌ها، قابلیت باز شدن دارد و احتمالا تجهیزات راداری، اپتیکی، ارتباطی یا ترکیبی از این موارد روی آن نصب می‌شود.

پرتابگر مشاهده‌شده در سال 1399

استقرار سامانه‌های ردگیری هدف روی خودروی پرتابگر که سبب ایجاد تلار (TELAR) می‌شود، در بین سامانه‌های پدافند هوایی به مفهومی تثبیت شده تبدیل شده که این امر سبب استقلال عملکرد بسیار بیشتر پرتابگر نسبت به حالت پرتابگر ساده می‌شود.

نسل جدید باور373 با صیاد4بی

در ادامه ارتقاء سامانه پدافند هوایی موشکی باور373 با بهسازی‌های راداری و موشکی، عملاً سامانه جدیدی به وجود آمد. باور373 جدید با موشک صیاد-4بی به برد درگیری بیش از 300 کیلومتر یعنی 50 درصد افزایش در برد رسید.

این موشک در 15 آبان رونمایی شده و خط تولید آن افتتاح شد. در کنار افزایش برد، ارتفاع درگیری هم از 27 کیلومتر به 32 کیلومتر رسید که 18.5 درصد بهبود را نشان می دهد.

اما این افزایش برد ممکن نمی‌شد مگر با افزایش برد کشف و ردگیری رادارهای سامانه. در این راستا برد کشف هدف از 320 به 450 کیلومتر و برد ردگیری آن از 260 به 400 کیلومتر رسانده شد که رشد 41 درصدی در برد کشف و افزایش 54 درصدی در برد ردگیری اهداف را نشان می‌دهد.

به گفته فرماندهان پدافند هوایی ارتش باور373 جدید توانایی درگیری با موشکهای بالستیک که از برد 1000 تا 2000 کیلومتر شلیک می‌شوند را هم علاوه بر انواع اهداف دیگر دارد.

آزمایش جدید موشک صیاد‌ـ‌4بی

در آزمایش انجام شده، صیاد-4بی موفق شد در برد 304 کیلومتری یک پهپاد کرار را که با ارتقاء در قابلیت های پروازی به ارتفاع 43000 پا معادل 13100 متر رسیده بود را منهدم کند. به گفته فرمانده پدافند هوایی ارتش اگر سختگیری کمتری صورت می‌گرفت این هدف در برد 320 کیلومتر هم قابل منهدم کردن بود. نکته جالب توجه این است که پهپاد کرار از خود موشک صیاد-4بی هم کوچکتر بوده و هدف سختی برای یک آزمایش محسوب می‌شود.

در حالی برد موشک صیاد-4بی به میزان 50 درصد بیشتر شده که تفاوت واضحی در طول و قطر موشک به چشم نمی‌خورد. بال‌های موشک نسل اول صیاد-4 دهانه کمتری نسبت به دهانه بالک‌های کنترلی دارند اما در نمونه صیاد-4بی بال‌ها طول کمتری نسبت به بال موشک فعلی داشته ولی دهانه بیشتری نسبت به بالک‌های کنترلی دارند. به علاوه شکل بال هم از یک ذوزنقه کشیده به شکلی با طول کمتر تغییر کرده است. تفاوت اندکی هم در طراحی دماغه موشک به چشم می‌خورد.

جست‌وجوگر راداری یا سیکر موشک صیاد‌ـ‌4بی

افتتاح خط تولید موشک صیاد‌ـ‌4بی هم نشان داد که به زودی شاهد گسترش بیش از پیش سامانه باور373 جدید در نقاط بیشتری از کشور خواهیم بود. اما نکته بسیار مهم در زمینه سامانه‌هایی از رده باور-373 و اس-400 دفاع از خود سامانه در برابر تهدیدات است.

هر چند رادارهای جدید آرایه فازی خصوصاً از نوع فعال، به سختی توسط موشک‌های ضد رادار شکار می‌شوند و نیز با وجود انواع اخلالگرهای ساخت داخل که با انحراف موشک‌ها به سمت ناحیه بی خطر، از سامانه راداری حفاظت می‌کنند اما همچنان خطر پرتابه‌هایی همچون مهمات دورایستای کوچک و تهدیدات راکتی این سامانه‌های ارزشمند را تهدید می‌کند. در نتیجه سامانه های برد کوتاه مانند دزفول و زوبین هم برای حفاظت از سامانه‌های راهبردی به خدمت گرفته می‌شوند.

با صرف زمان کمتر از یک دهه و مدیریت خوب تمام منابع دانشی، فناوری و نیروی انسانی نخبه، جمهوری اسلامی ایران صاحب یک سامانه پدافند هوایی بومی با توانایی‌های عملیاتی بالا و قابلیت‌های اطمینان کافی شد؛ همچنین فناوری‌های متعددی هم در این مسیر بومی سازی شده و قابلیت اطمینان کافی برای استفاده در کاربردهای دیگر را پیدا کرد. باور373سامانه‌ای است که پس از چندین سال آزمایش‌های گوناگون توسط صنعت و نیز قرارگاه پدافند هوایی ارتش، آمیخته‌ای از تجارب سنگین دفاع معجزه آسای پدافند هوایی در 8 ساله دفاع مقدس را با فناوری‌های روز برای نبرد با تهدیدات روز و آینده به کار گرفته است.

منبع: تسنیم