شب قدر | اعمال شب قدر
مهم ترین شب قدر کدام است؟ | اعمال شب قدر
در روایات شیعه آمدهاست که شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ در ماه رمضان است که احتمال شب بیست و سوم بیشتر است.
در روایات شیعه آمدهاست که شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ در ماه رمضان است که احتمال شب بیست و سوم بیشتر است. در اصول کافی نیز آمدهاست که تقدیر در شب نوزدهم و ابرام در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است. شب قدر مقدس ترین شب سال برای مسلمانان است که معتقدند اولین آیات قرآن بر حضرت محمد (ص) نازل شده است. تاریخ دقیق اولین شب قدر سال ۱۴۰۲ مصادف با روز یکشنبه ۲۰ فروردین و هم زمان با شب نوزدهم ماه رمضان سال ۱۴۴۴ قمری و روز نهم آوریل سال ۲۰۲۳ میلادی است. تاریخ دقیق دومین شب قدر سال ۱۴۰۲ مصادف با روز سه شنبه ۲۲ فروردین و هم زمان با شب بیست و یکم ماه رمضان سال ۱۴۴۴ قمری و روز ۱۱ آوریل سال ۲۰۲۳ میلادی است.
شب قدر کدام شب است؟
مجموع مطالبی که از قرآن کریم و احادیث شیعه و اهل سنت، در مورد تعیین شب قدر به دست میآید را در موارد زیر میتوان خلاصه نمود:
در این که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد، هیچ گونه تردیدی نمیتوان به خود راه داد، چون از یک سو خداوند فرموده: قرآن در ماه رمضان نازل شده و از سوی دیگر در سوره قدر هم آمده: آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم و این که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد، مورد اتفاق روایات و مفسرین قرآن است.
شب قدر، در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد. روایات فراوان و نظریههای مفسران شیعه و اهل سنت، آن را حتمی میشمارد. پس در این مورد هم تردیدی نیست.
عایشه روایت میکند: تلاش و کوششی را که میدیدم رسول خدا (ص)، در دهه آخر ماه مبارک رمضان انجام میداد، در اوقات دیگر انجام نمیداد.
حق شب قدر است در شبها نهان
تا کند جان هر شبی را امتحان
نه همه شبها بود قدر ای جوان
نه همه شب ها بود خالی از آن
طبق روایات فراوانی که در منابع شیعی آمده، شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان شبهای قدر معرفی شدهاند. اما امام باقر (ع) دایره آن را محدودتر نموده و در پاسخ عبدالواحد بن مختار انصاری که خواستار تعیین یکی از آن شبها از سوی امام (ع) بود، فرمودهاند: ما علیک إن تعمل فی لیلتین، هی احدیهما. ایرادی ندارد هر دو شب را به عبادت و شبزندهداری مشغول باش، زیرا شب قدر یکی از این دو شب است.
در میان شب بیست و یکم و شب بیست و سوم در عین حالی که خدا و رسول (ص) و امامان (علیهم السلام)، برای زنده نگه داشتن روح امید و نشاط و اهمیت به اطاعت و عبادت بندگان و تقرب آنان، سعی در مخفی داشتن شب قدر داشتهاند ـ آن طور که از تعدادی از احادیث استفاده میشود، احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم را میتوان تقویت نمود و معتبرتر دانست.
در چند روایت آمده: رسول خدا (ص) به عبادت و شبزندهداری دهه آخر ماه مبارک رمضان سفارش میکرد. امام علی (ع) میفرماید: شب بیست و سوم، در عین حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، رسول خدا (ع)، ما را به نماز وا میداشت و با وجود این که صورت و بینی آن حضرت، گل آلود شده بود، دست از عبادت و شبزندهداری نمیکشید.
امشب شب بخشایش و انعام و عطاست
امشب شب آن است که همراز خداست
امام باقر (ع) هم فرموده است: عبدالله بن انیس انصاری، که در جهینه زندگی میکرد و با مدینه فاصله داشت، به حضور رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: من شتر و گوسفند و چوپانهایی دارم و نمی توانم زیاد در شهر بمانم اما دوست میدارم، یکی از شبهای ماه رمضان را برایم تعیین کنی تا در آن شب به شهر آمده و به نماز و عبادت بپردازم. رسول خدا (ص) او را نزدیک خویش کشید و در گوش او چیزی گفت. آن مرد هم شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، در مدینه حضور یافت، به عبادت و شبزندهداری پرداخت و صبح به سراغ کار خود رفت.
همچنین در روایت میخوانیم: رسول خدا (ص) شب بیست و سوم، به صورت افراد آب میپاشید تا آن ها را خواب نگیرد چنان که حضرت فاطمه زهرا (س) همه اعضای خانواده را وادار میکرد روز بخوابند و شب کم غذا بخورند تا بتوانند شب بیست و سوم را بیدار بمانند و میفرمود: انسان محروم کسی است که از خیر و فضیلت این شب محروم بماند.
ای دل دو سه شام تا سحرگاه مخسب
هنگام تضرع و نیاز است مخسب
بیداری ما چراغ عالم باشد
یک شب تو چراغ را نگه دار مخسب
باری، اگر چه با توجه به شواهد حدیثی و تاریخی، احتمال شب قدر بودن بیست و سوم ماه مبارک رمضان را تأیید کردیم اما همان طور که در بالا هم اشاره شد، پیغمبر (ص) و امامان معصوم (علیهم السلام)، عنایت داشتند که شب قدر برای افراد مخفی بماند تا آنان با اطاعت و عبادت در چند شب، برای درک شب قدر و معارف و معنویات آن تلاش و جستجوی بیشتری داشته باشند.
به روایت ابن ابی الحدید وقتی درباره تعیین شب قدر از امیر مؤمنان (ع) سوال شد، آن حضرت از مشخص کردن، طفره رفت و فرمود: لیس إشک إن الله انما یسترها عنکم نظرا لکم، لا نکم لو إعلمکموها، عملتم فیها و ترکتم غیرها، وإرجو إن لا تخطئکم ان شإ الله. یعنی در این جهت تردید ندارم که خداوند جهت مخفی داشتن شب قدر به شما نظر و عنایت دارد زیرا اگر آن را برای شما اعلام داشته بود، در همان شب به عمل عبادت میپرداختید و عبادت در شبهای دیگر را ترک مینمودید و من هم به خواست خداوند (در مورد بهرهبرداری شما از شبهای دیگر) امیدوارم شما را محروم نگردانم.
اعمال شبهای قدر
شب نوزدهم آغاز شبهای قدر است و شب قدر آن شبی است که در طول سال شبی به خوبی و فضلیت آن یافت نمیشود. عمل در این شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است و تقدیر امور سال در این شب صورت میگیرد. فرشتگان و روح که اعظم فرشتگان الهی است، در این شب به اذن پروردگار به زمین فرود میآیند و به محضر امام زمان (عج) میرسند و آنچه را که برای هر فرد مقدّر شده است، بر آن حضرت عرضه میدارند. اعمال شب قدر در دو بخش به اعمال مشترک شب قدر و اعمال اختصاصی هر یک از این شبهای پرفضیلت تقسیم میشود که در بخش اعمال مشترک شبهای قدر و اعمال شب نوزدهم را شرح میدهیم.
این اعمال را در هر سه شب انجام بدهید
۱- غسل کردن، علاّمه مجلسی فرمودهاند: بهتر است غسل این شبها در هنگام غروب آفتاب انجام بگیرد که نماز شام با غسل خوانده شود.
۲- خواندن ۲ رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه سوره توحید را خوانده و بعد از نماز هفتاد مرتبه گفته شود: «استَغفِرُالله وَ اَتوبُ اِلَیهِ»
۳- قرآن مجید را باز کرده و در مقابل خود بگذارید و دعای زیر را بخوانید و بعد از آن حاجت خود را از خدا بخواهید:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ»
۴- قرآن مجید را روی سر بگذارید و بگویید: «اللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ»
سپس ده مرتبه بگویید «بِکَ یَا اللّهُ» و ده مرتبه «بِمُحَمَّدٍ» و ده مرتبه «بِعَلِیٍّ» و ده مرتبه «بِفَاطِمَةَ» و ده مرتبه «بِالْحَسَنِ» و ده مرتبه «بِالْحُسَیْنِ» و ده مرتبه «بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ» و ده مرتبه «بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ» و ده مرتبه «بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ» و ده مرتبه «بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ» و ده مرتبه «بِعَلِیِّ بْنِ مُوسَى» و ده مرتبه «بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ» و ده مرتبه «بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ» و ده مرتبه «بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ» و ده مرتبه «بِالْحُجَّةِ». سپس هر حاجتی را که دارید، بگویید.
۵- زیارت امام حسین را بخوانید:
«السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ الصِّدِّیقَةِ الطَّاهِرَةِ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَوْلاَیَ یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاَةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَلَوْتَ الْکِتَابَ حَقَّ تِلاَوَتِهِ وَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذَى فِی جَنْبِهِ مُحْتَسِباً حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِینَ خَالَفُوکَ وَ حَارَبُوکَ وَ الَّذِینَ خَذَلُوکَ وَ الَّذِینَ قَتَلُوکَ مَلْعُونُونَ عَلَى لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِ وَ قَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى لَعَنَ اللَّهُ الظَّالِمِینَ لَکُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ وَ ضَاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ أَتَیْتُکَ یَا مَوْلاَیَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّکَ مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ مُسْتَبْصِراً بِالْهُدَى الَّذِی أَنْتَ عَلَیْهِ عَارِفاً بِضَلاَلَةِ مَنْ خَالَفَکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ
السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رُوحِکَ الطَّیِّبِ وَ جَسَدِکَ الطَّاهِرِ وَ عَلَیْکَ السَّلاَمُ یَا مَوْلاَیَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَوْلاَیَ وَ ابْنَ مَوْلاَیَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ ضَاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ السَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الصِّدِّیقُونَ السَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الشُّهَدَاءُ الصَّابِرُونَ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ صَبَرْتُمْ عَلَى الْأَذَى فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ نَصَحْتُمْ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ حَتَّى أَتَاکُمُ الْیَقِینُ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّکُمْ تُرْزَقُونَ فَجَزَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلاَمِ وَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ جَزَاءِ الْمُحْسِنِینَ وَ جَمَعَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ فِی مَحَلِّ النَّعِیمِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِیعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ (جَاهَدْتَ وَ) نَصَحْتَ وَ صَبَرْتَ حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ لَعَنَ اللَّهُ الظَّالِمِینَ لَکُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ أَلْحَقَهُمْ بِدَرْکِ الْجَحِیمِ.»
۶- احیا داشتن، روایت شده است هر کس شب قدر را اِحیا بدارد، گناهانش آمرزیده میشود، هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگینی کوهها و پیمانه دریاها باشد.
۷- صد رکعت نماز بخوانید، به این صورت که در هر رکعت پس از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «توحید» را بخوانید.
۸- دعای زیر را بخوانید:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً دَاخِراً لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَى نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِی وَ قِلَّةِ حِیلَتِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی فَإِنِّی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِیاً لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا]لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آیِساً مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی فِی سَرَّاءَ [کُنْتُ]أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ.»
اعمال مخصوص شب نوزدهم ماه رمضان
۱- صد مرتبه "اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَ اَتوبُ اِلَیه" بگویید.
صد مرتبه "اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ" بگویید.
۲- دعای زیر را بخوانید:
«یا ذَا الَّذی کانَ قَبْلَ کُلِّشَیْءٍ ثُمَّ خَلَقَ کُلَّشَیْءٍ ثُمَّ یَبْقی وَیَفْنی کُلُّشَیْءٍ یا ذَا الَّذی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیءٌ وَ یا ذَاالَّذی لَیْسَ فِی السَّماواتِ الْعُلی وَلا فِی الاْرَضینَ السُفْلی وَ لا فَوقَهُنَّ وَلا تَحْتَهُنَّ وَلا بَیْنَهُنَّ اِلهٌ یُعْبَدُ غَیْرُهُ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا یَقْوی عَلی اِحْصاَّئِهِ اِلاّ اَنْتَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمِّدٍ صَلوةً لا یَقْوی عَلی اِحْصاَّئِها اِلاّ اَنْتَ»
۳- دعای زیر را بخوانید:
«اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا»