میدان تاریخی نقش جهان توسط زمین بلعیده می‌شود؟ / مردم دیگر میدان نقش جهان نخواهند داشت
دنیا، زیبایی میدان نقش‌جهان اصفهان را در خاطره تاریخی دارد، میدانی که نام خویش را از «نصف جهان» وام‌گرفته است و دنیایی از هنر و تاریخ کهن سرزمین اصفهان را در دل خود نهفته دارد؛ میدانی که با بناهای تاریخی چهارگانه‌اش معروف است.
به گزارش شمانیوز؛ این میدان با همه زیبایی بناهای تاریخی‌اش، نمادی از آمیختگی تلاش در دنیا و معنویت ناب زندگی است، جایی که در دو سمت جنوب و شرق میدان، مسجد امام و شیخ لطف‌الله خودنمایی می‌کند و در سمت شمال و غرب آن نیز بازار قیصریه و کاخ عالی‌قاپو خود را به رخ می‌کشد.
شکوه و عظمت و زیبایی بی‌بدیل و بی‌نظیر این میدان از دیدگاه سیاحان و جهانگردان که به توصیف شهر اصفهان پرداخته‌اند، بهتر رخ می‌نماید؛ سانسون فرانسوی که در سال ۱۶۸۳ میلادی به ایران سفر کرد میدان نقش‌جهان را چنین توصیف می‌کند: «این میدان جالب‌ترین میدان مشرق‌زمین و بسیار وسیع است. حجره‌های چهارطرفه شبیه به ساختمان در ورودی قصر شاه است. در این میدان فرزندان امیران و بزرگان به نمایش‌ها و تمرین‌های مختلف می‌پردازند؛ از جمله امیرزادگان جوان در این میدان سواره چوگان‌بازی و نیزه‌پرانی می‌کنند.»
میدان نقش‌جهان در سال ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و در اردیبهشت ۱۳۵۸ نیز با شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.
حال این میراث جهانی به شکل جدی در خطر قرار دارد، تهدیدی که نه‌تنها نقش‌جهان بلکه همه نصف جهان را درنوردیده و خط و خطوط ناشی از «فرونشست» زمین چهره اصفهان را خط‌خطی کرده است.
منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، با اشاره به اینکه بحران فرونشست در دشت‌های اصفهان بسیار جدی است، اظهار می‌کند: فرونشست زمین در دشت اصفهان، برخوار و دشت‌های پرخطر دیگر از جمله مهیار شمالی و جنوبی، کاشان، اردستان، فلاورجان و گلپایگان بین ۵ تا ۱۸ سانتی‌متر در سال در مناطق مختلف بوده است، همچنین نرخ فرونشست در محدوده‌های تاریخی شهر اصفهان بین سه تا پنج سانتی‌متر در سال است.
خشکسالی زاینده‌رود و بحران فرونشست در نصف جهان
وی راه‌حل این بحران را دیدگاه ملی و باورداشتن به جدی بودن خطر فرونشست برای اصفهان برمی‌شمرد و می‌گوید: فرونشست چالشی بسیار مهم برای اصفهان است که نیازمند توجه ویژه مسئولان کشوری است، تمدن اصفهان بر مبنای حضور زاینده‌رود شکل‌گرفته است اما اکنون خشکسالی این رودخانه، تمدن کهن نقش‌جهان، بناهای تاریخی را نشانه گرفته و مردم نیز از زندگی در شهری که خانه‌های آن در معرض خطر ریزش است، هراس داشته و مهاجرت را برمی‌گزینند.
حساسیت خاص سازمان جهانی یونسکو درباره میدان نقش‌جهان، به‌عنوان تنها نمونه شاخص دنیا، هویت تاریخی و فرهنگی کشور ایران را به رخ می‌کشد اما خطر فرونشست در این حتی «یونسکو» را نیز حساس کرده است.
سازمان یونسکو تاکنون گزارش‌های متعددی درباره وضعیت بحرانی میدان نقش‌جهان منتشر و بر توصیه‌هایی مانند نظارت بر وضعیت فرونشست، کنترل برداشت‌های غیرمجاز از منابع آبی و تخصیص منابع مالی برای مرمت و نگهداری بناهای تاریخی را به‌عنوان راه‌حل تأکید کرده است.
به گفته مسؤولان میراث‌فرهنگی بخش‌هایی از میدان نقش‌جهان به طور متوسط سالانه حدود ۱۱ سانتی‌متر دچار فرونشست شده است، طبیعی است که این روند به ترک در بناهای تاریخی این میدان و تخریب تدریجی آنها منجر خواهد شد.
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث‌فرهنگی اصفهان در ارتباط با خطر فرونشست برای بناهای تاریخی می‌گوید: این خطر برای اصفهان که کل آن بخش‌هایی از تاریخ را در خود نهفته دارد بسیار جدی است؛ در این راستا وزارت نیرو باید مسؤولیت اجتماعی خود را در قبال خشکی زاینده‌رود و عوارض فرونشست بر پیکره بناهای تاریخی اصفهان بپذیرد.
وی با بیان اینکه صنایع آلاینده نیز باید مسؤولیت خود را دراین‌ارتباط انجام دهند، می‌افزاید: هیچ مطالبه‌ای در ارتباط با مسئولیت اجتماعی صنایع آلاینده اصفهان در قبال آسیب‌های فرونشست و آلودگی هوا شاهد نبوده‌ایم؛ باید دراین‌ارتباط مسئولان به شکل جدی تمهیدی بیندیشند، خطر جدی و به بناهای تاریخی اصفهان بسیار نزدیک است.
بهرام نادی عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد نیز دراین‌ارتباط به خبرنگار فارس می‌گوید: همه می‌دانیم که فرونشست زمین که ناشی از خشکی زاینده‌رود به دلیل سوءمدیریت است، پایداری شهر اصفهان و میراث‌فرهنگی ملموس و ناملموس آن را تهدید می‌کند.
وی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی در فرونشست مؤثر است اما تنها 10 درصد از این بحران به این تغییرات مربوط است، تأکید می‌کند: در حقیقت این سوءمدیریت منابع آبی است که بحران فرونشست اصفهان را رقم زده است و براین‌اساس نباید فراموش کنیم که حتی تغییرات اقلیمی نیز ناشی از خشکی زاینده‌رود است.
وی مهاجرت به دلیل نبود شهر پایدار را از اثرات بحران فرونشست برشمرد و گفت: بدون آب، زمین و هوای مناسب شهر پایدار و زیست‌پذیر وجود ندارد، این بدان معناست که با ادامه خشکی دائمی زاینده‌رود و ادامه برداشت‌های غیرمجاز از این حوزه، از آبخوانِ دشت اصفهان چیزی باقی نمانده و زیست‌پذیری اصفهان به پایان می‌رسد و این به معنای افزایش مهاجرت است.
نادی با تأکید بر اینکه کل شهر اصفهان یا به‌صورت مستقیم با پدیده فرونشست دست‌وپنجه نرم می‌کنند یا به‌صورت غیرمستقیم با آن درگیر هستند، تصریح می‌کند: گاه فرونشست نشانه‌ای ندارد که به آن فرونشست متقارن می‌گوییم، بدین معنا که فرونشست قابل رویت نیست و هیچ ترکی بر روی سازه وجود ندارد و به‌صورت یک جا نشست می‌کند، اینجاست که برخی به‌اشتباه یا برای به‌اشتباه انداختن بقیه، عنوان می‌کنند که نرخ فرونشست در نصف جهان تغییری نداشته است!
وی تأکید می‌کند: متأسفانه بناهای تاریخی از فرونشست بی‌نصیب نبوده‌اند، مسجد سید، مسجد علی‌قلی آقا، مسجد جامع عتیق، مسجد حکیم، مسجد جامع عباسی و میدان نقش‌جهان همگی دارای ترک هستند و فرونشست بر جان آنها نشسته است، در بخش مرکزی یا شمال شهر نیز کمتر سازه‌ای هست که جان سالم از فرونشست برده و اثر مخرب بر روی آن نباشد.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که در زیر میدان نقش‌جهان، تعداد زیادی چاه عمیق وجود دارد، از سویی چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی، از عوامل اصلی فرونشست زمین در اصفهان هستند و ازاین‌رو می‌توان برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های غیرمجاز حریم این میدان تاریخی را نیز از عوامل تشدید فرونشست در این میدان برشمرد.
متأسفانه در سال‌های گذشته، تنها وعده‌ووعید، مصاحبه‌های سوزناک کلیشه‌ای و تأسف شدید نسبت به وضعیت اصفهان را از سوی مسئولان شاهد هستیم، گویی هیچ‌کس آینده نامعلوم این تمدن کهن را به چشم نمی‌بیند یا در جریانی از اصفهان ستیزی تعمدانه نمی‌خواهند که چیزی ببیند! شاید با ادامه این روند، اصفهان نیز روزی درست شبیه شهر افسانه‌ای نزدیک «ورزنه»، مجبور شود از زیر خروارها خاک ندای 14 هزار سال تمدن خویش را در گوش تاریخ تکرار کند.
