صیغه برادری چیست و چه موقع باید خواند؟

واقعه غدیر حادثه ای تاریخی نیست که در کنار دیگر وقایع بدان نگریسته شود. غدیر تنها نام یک سرزمین نیست. یک تفکر است، نشانه و رمزی است که از تداوم خط نبوّت حکایت می کند. غدیر نقطه تلاقی کاروان رسالت با طلایه داران امامت است. آری غدیر یک سرزمین نیست، چشمه ای است که تا پایان هستی می جوشد، کوثری است که فنا برنمی دارد، افقی است بی کرانه و خورشیدی است عالمتاب.

و غدیر، روز حماسه جاوید، روز ولایت، روز امامت، روز وصایت، روز اخوت، روز رشادت و شجاعت و شهامت و حفاظت و رضایت و صراحت شناخته شد. روز نعمت، روز شکرگزاری، روز پیام رسانی، روز تبریک و تهنیت، روز سرور و شادی و هدیه فرستادن، روز عهد و پیمان و تجدید میثاق، روز تکمیل دین و بیان حق، روز راندن شیطان، روز معرفی راه و رهبر، روز آزمون، روز یأس دشمن و امیدواری دوست و خلاصه روز اسلام و قرآن و عترت، روزی که پیروان واقعی مکتب حیات بخش اسلام آن را گرامی می دارند و به همدیگر تبریک می گویند.

پیامبر اسلام(ص) بین اصحاب عقد برادری خواند و بین خود و علی(ع) نیز برادری قرارداد؛ و با این عقد اخوت، برادری و مساوات و برابری در اسلام را بنیان گذاشت، اهل جهان را یک عائله و افراد بشر را عضو یک خانواده شمرد و برای همیشه نژادپرستی و امتیازات مادی و قبیلگی و رنگ پوست را از ساحت مقدس اسلام پاک نمود. وا اسف از استعمار و استثمار فرهنگی و سیاسی دنیای استکبار که مانع از اجرای این اصل در روی زمین است.

«إنَّ هذهِ اُمَّتُکم اُمَّهً واحِدَهً و اَنا رَبُّکم فَاعبُدونِ» « این آیین شما آیین یگانه ای است مشترک همه ادیان من است و من پروردگار شمایم، پس مرا بندگی کنید». (سوره انبیاء آیه 92) - « قُل یا اَیهَا النّاسُ اِنّی رَسُولُ الله اِلَیکم جَمیعاً » «بگو: ای مردم من فرستادة خدا به سوی همة شما هستم» (سوره اعراف آیه 157) ولی این بینات و براهین ساطعات برای یهود و نصارای آن روز همچنین برای صهیونیست و امپریالیست این زمان خوشایند نبوده و نیست، چون آنان با این مساوات ها و برابری های نمی توانند تفوّق و برتری خود را بر جهان مستضعفان محکم سازند و جلوی استعمارشان از خلق، گرفته می شود!

وقتی ابوذر غفاری در محضر رسول الله(ص) با «غلام سیاهی» در محاکمه ای می گوید: «یا ابنَ السَّوداء» ای پسر سیاه پوست، پیامبر اسلام ناراحت و خشمگین شده، فرمود: «طَفَّ الصّاعُ لَیسَ لِاَبنی البَیضاءَ عَلَی ابنِ السَّوداءِ فَضلٌ الّا بِالتَّقوی اَو بِعَمَلٍ صالِحٍ» همانند هم هستید و هیچ برتری بر یکدیگر ندارید مگر به تقوی یا عمل صالح، «فَوَضَعَ ابوذَرُّ خَدَّهُ عَلَی الاَرضِ و قالَ لِلاَسوَدِ قُم فَطَأ عَلی خَدّی تَکفیراً لَهُ عَن قَولِهِ» ابوذر به کفاره این سخنی که گفت: چهرة خود را به روی زمین گذارد و به آن سیاه پوست گفت: بر خدّ و چهرة من به کفاره گناهم پای بمال (و عفوم کن) این مکتب، مکتبی مترقی و قابل رشد در جهان است اگر دشمن بگذارد. (روح الدین الاسلامی ص 289)

این است مفهوم مساوات و برابری

و این سخن رئیس مذهب تشیع حضرت صادق(ع) است که فرمودند: « اَلمُسلِمُ اخُ المُسلِم، وَ حقُّ المُسلِمِ علی اَخیهِ المُسلِمِ اَن یشبَعَ وَ یجوعُ اَخُوهُ، وَ لا یروِی وَ یعطِشُ اَخُوهُ وَ لایکتَسی وَ یعری اَخُوهُ فَما اَعظَمُ حَقُّ المُسلِمِ عَلی اَخیهِ المُسلِمِ» مسلمان برادر مسلمان است و حق مسلمان بر برادرش این است که او سیر نگردد و برادرش گرسنه و او سیراب نگردد در حالی که برادرش تشنه است و او پوشیده نباشد که برادرش عریان باشد آنگاه حضرت فرمود چه بزرگ است حق مسلمان بر برادر مسلمانش(سفینةالنجاة ج یک ص13)؛ (سیاه باد روی آن دولت های مسلمانی که حقوق مسلمین مستضعف را به جیب اربابان خود و کارتل های نفتی در جهان می ریزند در حالی که برادران و خواهران مسلمان آنان در کشورهای خود و قاره آفریقا و سایر بلاد، گرسنه و فرزندانشان از سوء تغذیه و کمبود مواد غذایی می میرند و لباس به تن ندارند و خانه و کاشانه ندارند و زیر آسمان زندگی می کنند که سقفی بر آنان سایه نمی افکند).

امروز دادخواهی مردم مظلوم غزه که با محاصره چند هفته ای دست و پنجه نرم می کنند و کشورهای عربی برای صلح با رژیم صهیونیستی اعلام آمادگی کرده اند این در حالی است که سران رژیم صهیونیستی با ادامه محاصره نوار غزه همچنان از حمله نظامی گسترده به این منطقه سخن می گویند. امروز مسئله محاصره غزه از طرف صهیونیست ها موضوع بسیار مهمی است در تنگنا قرار دادن مظلومین فلسطینی برای جامعه اسلامی و بشری درد بزرگی است که باید سازمان حقوق بشر و سازمان های بین المللی که مدعی حمایت از جامعه انسانی هستند و سکوت اختیار کردند یا به یک بیانیه بسنده می کنند باید از خشم آزادمردان و زنان ستمدیده جهان بترسند و در آینده پاسخگوی این جنایت ها باشند.

چه کسی جز علی(ع) لیاقت برادری پیامبر(ص) را داشت؟

آری، پیامبر(ص) بین افراد صحابه با قرین و هم رتبة خود، برادری ایجاد کرد، بر این اساس هم باید برای خویش برادری انتخاب کند لذا کسی را لایق در این مقام جز علی(ع) ندید که او را به برادری برگزید، که خداوند ضمن وحی که به جبرئیل و میکائیل کرد، فرمود: « اَفَلا کنتُما مِثلَ عَلی بنّ ابیطالِبٍ(ع) اخَیتُ بَینَهُ وَ بَینَ مُحَمَّدٍ » آیا شما مانند علی بن ابی طالب نیستند؟ ( و از فداکاری او درس نمی گیرید) (سفینه النجاه ج یک ص13)؛ به این دلیل من بین او و محمد(ص) برادری برقرار کردم و این سخن در شأن حضرت به مناسبت لیله المبیت «که علی(ع) در جای پیامبر(ص) خوابید» آمده است.

تعریف اخوت و برادری از پیامبر(ص)

درباره اخوت و برادری مؤمنین با یکدیگر، پیامبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: « اِنَّما المُومِنُونَ فی تَراحمهِم و تَعاطُفِهِم بمِنزِلَهِ الجَسَدِ الواحِدِ اِذا اشتِکی مِنهُ عُضوٌ واحِدُ تِداعی لَهُ سائِرُ الجَسَدِ بِالحُمی وَ السَّهَرِ» مؤمنین در ترحم و عواطف انسانی البته به منزله یک جسد هستند، به هنگام احساس درد از یک عضو بدن سایر اعضا و جوارح بدن به سبب تب و بیداری تداعی نموده و به درد می آید. (سفینه البحار ج یک ص 13) یعنی اگر یک انسان مسلمان و مؤمن در قارة آفریقا یا آسیا و دیگر نقاط جهان از گرسنگی و در فقر، به جان آید یا از بین برود، ما مسلمانان باید احساس مسئولیت نموده و آن درد را به جان احساس کنیم، وای بر ما که اگر در کشور خود افراد گرسنه و محروم داشته باشیم و خم به ابرو نیاوریم؛ زیرا که اسلام مرز نمی شناسد، تمامی مسلمین در جهان به منزلة یک پیکر و یک جسد هستند که باید شریک دردهای همدیگر بوده و غمخوار هم باشیم.

گرچه گفته شده است که پیامبر(ص) بزرگوار در چند نوبت در زمان های مختلف بین اصحاب، عقد برادری خواند اما آنچه مشهود است از جمله فضیلت های روز عید غدیر انجام عقد اخوت با اخوان مؤمنین است که مرحوم شیخ در مستدرک وسائل از کتاب زادالفردوس و مرحوم محدث فیض نیز در خلاصة الاذکار نقل فرمودند که بگذار دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن خود صیغه اخوت را چنین بخواند « و اخَیتُک فِی الله، وَ صافَیتُک فِی اللهِِ و صافَحتُک فِی اللهِ، وَ عاهَدتُ الله وَ مَلائِکتَهُ وَ کتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ اَنبِیاءَهُ، وَ الاَئِمَّهِ المَعصومینَ علیهمُ السَّلامُ، عَلی اَنّی اِن کنتُ مِن اَهلِ الجنَّه ِ وَ الشَّفاعَه ، وَ اُذِنَ لی بِاَن اَذخُلَ الجَنَّه َ لا اَذخُلُها اِلّا وَ اَنتَ مَعی» آنگاه مؤمن بگوید «قَبِلتُ» پس بگوید «اَسقَطتُ عَنک جَمیعَ حُقوقِ الاُخوَّهِ ما خَلاَ الشَّفاعَهَ وَ الدُّعاءَ وَ الزِّیارَهَ».

«برادر دینی تو شدم و با تو صاف و خالص گردیدم و مصافحه می کنم و دست می دهم با تو در راه خدا، و عهد بستم با خدا و فرشتگان و کتاب ها و پیامبرانش و امامان معصوم (علیهم السلام) بر اینکه همانا اگر من از اهل بهشت و شفاعت می باشم و اجازه داده شد به من که وارد بهشت شوم، داخل بهشت نگردم مگر اینکه تو با من باشی.» سپس برادر مؤمن می گوید «قبول کردم و پذیرفتم و ساقط کردم از تو همه حقوق برادری را جز شفاعت و دعا و زیارت را.

در روز عید غدیر خم، تا چه زمانی از روز می شود صیغه برادری خواند؟ یکی از اقدامات رسول خدا (ص) پس از هجرت به مدینه، برقرار ساختن پیمان برادری میان مسلمانان به صورت دو به دو بود. این کار عملی فوق العاده مهم در تثبیت اسلام در مدینه به شمار می رود؛ زیرا از طرفی مهاجرین مکه با انصار مدینه در طرز تفکر و زندگی فاصله زیادی داشتند و از طرف دیگر میان خود انصار، یعنی میان دو قبیله اوس و خزرج، دهها سال جنگ و جدال حاکم بود، به طوری که دشمن خونی هم به شمار می رفتند و با این اختلافات شدید ، ادامه حیات دینی و سیاسی به هیچ وجه امکان نداشت، لذا پیامبر (ص) از طرف خدا مأمور شد که مهاجرین و انصار را با هم برادر کند. آن حضرت نیز میان آنها پیمان اخوت جاری ساخت. این پیوند که طبعاً ایجاد آن بر اساس وجوه اشتراک آنان با یکدیگر بود، بعدها همچنان حفظ شد؛ مثلاً پیامبر میان ابوبکر و عمر، عثمان و عبدالرحمن بن عوف، طلحه و زبیر پیمان برادری جاری ساخت. خود پیامبر (ص) نیز با حضرت علی (ع) پیمان برادری بست.

گرچه خواندن صیغه اخوت در روز عید غدیر سفارش شده و بسیار نیکو است و از ثواب فراوانی برخوردار است، اما اختصاص به این روز ندارد و در تمام ایام سال می توان به این سنت حسنه عمل کرد. در مورد اجرای این صیغه در روز عید غدیر خم، بنابر آنچه در کتاب های روایی آمده، در تمام روز عید غدیر خم مستحب است