اینستکس چیست ؟ + جزئیات

وی  مهمترین موضوع مطرح شده در جلسه روز جمعه در وین را «اینستکس» و کانال مالی که اروپایی‌ها درست کردند، برشمرد و در عین حال خبر داد: «اینستکس الان دیگر عملیاتی شده و 2 سه تا کیس (مورد) کاری هم الان در حال انجام شدن است و به زودی ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد.»

این دیپلمات ارشد با یادآوری این نکته که «اگرچه این پروسه خیلی دیر شروع شده و کمتر از انتظارات ماست،» خاطرنشان کرد: ولی الان دارد مراحل نهایی خود را طی می‌کند و به مرحله عملیاتی شدن، رسیده است.

وی در عین حال متذکر شد: البته بدون اینکه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود، اینستکس نمی‌تواند به صورت کامل انتظارات ما را برآورده کند. انتظار داریم کشورهای اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند.

عراقچی با بیان اینکه انتظارات ما به صورت کامل برآورده نشده، گفت: فکر می‌کنیم قدم‌های مثبتی که برداشته شده، ارزش بررسی کردن را دارد، لذا من اینها را به تهران منتقل خواهم کرد.

معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه کشورهای اروپایی دیگری هم اظهار علاقه کردند به عنوان سهام‌دار به این مکانیسم و شرکت محلق شوند، بیان کرد: کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و الان در حال حاضر به روی همه کشورهای اروپایی باز است و آنها می‌توانند از طریق آن با ایران معامله انجام دهند.

به گزارش فارس، سید عباس عراقچی ادامه داد: قول دادند به زودی در حال بررسی هستند که اینستکس به روی کشورهای دیگر هم باز شود و این کشورها نیز بتوانند از طریق این سازوکار با ایران معامله داشته باشند.

اظهارات عراقچی یک روز بعد از گزارش دو رسانه غربی عنوان شد که مدعی شده‌ بودند کشورهای اروپایی قصد دارند ظرف روزهای آینده به منظور تسهیل تجارت بین اتحادیه اروپا و ایران، آغاز به کار یک خط اعتباری چند میلیون یورویی را اعلام کنند. (بیشتر بخوانید)

البته فدریکا موگرینی روز سه‌شنبه چهارم تیر ماه در نشست خبری مشترک به همراه «شاه محمود قریشی» وزیر خارجه پاکستان در بروکسل اعلام کرده بود که اینستکس به زودی عملیاتی خواهد شد ولی جزئیات بیشتری ارائه نکرده بود.

پیش از این نشست هم بیانیه هفت کشور اروپایی (+) منتشر شد که ضمن حمایت از برجام از آمادگی خود برای پیوستن به «اینستکس» خبر دادند. اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد در این بیانیه‌ بر لزوم حفظ توافق هسته‌ای‌ وین تاکید و اعلام کردند: «با آگاهی از اینکه اجرای بخش‌های اقتصادی این توافق با مشکلاتی روبرو شده است ما با فرانسه، آلمان و انگلیس و دیگر سازمان‌ها و کمیسیون اروپایی برای ایجاد کانالی که تبادلات مالی با ایران را تسهیل کند همکاری خواهیم کرد.»

پس از نشست کمیسیون برجام در وین نیز بیانیه‌ای 9 بندی صادر و طی آن اعلام شد که اعضای برجام در حال تلاش هستند تا اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث نیز باز کنند.(اینجا بخوانید)

فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین دیروز (یکشنبه) در این خصوص عنوان کرد: «روز جمعه ما بیانیه‌ مهمی در زمینه حفاظت از توافق هسته‌ای با ایران صادر کردیم؛ مبنی بر اینکه سازو کار اینستکس اجرایی شده است و اولین معاملات در آن در حال پردازش است. هفت کشور اروپایی به ما و سه کشور که این سازو کار را ایجاد کرده‌اند یعنی آلمان، فرانسه و انگلیس خواهند پیوست.»

*اینستکس چیست؟

در پی بیانیه صادره 9 بندی از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام در پی سفر محمدجواد ظریف به بروکسل در 25 اردیبهشت سال گذشته (1397) و پس از خروج دونالد ترامپ از توافق وین که توسط فدریکا موگرینی قرائت شد، با اشاره به حفظ و تعمیق روابط اقتصادی با ایران، بر ادامه فروش نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، مبادلات بانکی با ایران، همکاری‌ها در زمینه حمل و نقل، ایجاد خطوط اعتباری ویژه در زمینه‌های مالی، بانکی، بیمه ای و تجاری با هدف تسهیل همکاری‌های اقتصادی و مالی از جمله از طریق حمایت عملی از سرمایه‌گذاری تجاری، تکمیل و اجرای تفاهمنامه ها و قراردادهای بیشتر بین شرکت‌های اروپایی و ایران، سرمایه‌گذاری بیشتر در ایران، حمایت از فعالان اقتصادی اروپا در ایران و ... تأکید شد. (بیشتر بخوانید)

پس از آن هم در بامداد سوم مهر ماه 1397 و در حاشیه هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک وزرای خارجه ایران و 1+4 به همراه موگرینی نشستی را برگزار و در پایان بیانیه ای 12 بندی از سوی موگرینی و ظریف قرائت شد. موگرینی اعلام کرد که اتحادیه اروپا به تعهداتش در برجام و همچنین ایجاد کانالی برای ادامه صادرات نفتی ایران و همچنین تجارت با ایران متعهد است.وی در ادامه گفت که کانال ویژه پرداخت برای انجام تجارت با ایران به صادرات نفت، مبادله بانکی و صادرات کمک خواهد کرد. (اینجا بخوانید)

در نهایت علیرغم این بیانیه‌ها و تعلل اروپا، سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس روز پنجشنبه 11 بهمن ماه 1397 سازوکار مالی ویژه اروپا برای بهره‌مندی ایران از مزایای اقتصادی برجام را رسما ثبت کردند. پاریس میزبان Instrument in Support of Trade Exchanges یا همان اینستکس «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» است و «پر فیشر» بانکدار آلمانی هم مسئولیت آن را بر عهده دارد. انگلیس هم رئیس هیأت نظارت است و از هر کدام از این کشورها هم یک نفر از وزارت امور خارجه حضور دارند و دیگر کشورهای اروپایی هم می‌توانند به این سه‌کشور بپیوندند.

سه وزیر خارجه اروپایی در بیانیه مشترکی که همان روز صادر شد اعلام کردند:  فرانسه، آلمان و انگلیس، در راستای تعهد راسخ و تلاش‌های ادامه‌دار خود برای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که به تأیید قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت رسیده، ایجاد «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» را اعلام می‌کنند. این ابزار، کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع بین عاملان اقتصادی اروپا و ایران است.

براساس این بیانیه مشترک؛‌ «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمرکز بر روی ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران - از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی- از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد کرد. این سازوکار در درازمدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای ثالث که مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود و سه کشور اروپایی کماکان نحوه دستیابی به این هدف را بررسی می‌کنند.

در حقیقت اینستکس بین واردات و صادرات ما به اروپا یک تهاتر پولی ایجاد می‌کند و پول وارد کننده را به صادر کننده می‌دهد. در حقیقت اینستکس و شرکت متناظر ایرانی به عنوان نهادهای واسط برای تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل خواهند کرد. بر این اساس، در ساختار اینستکس پولی جا به جا نمی‌شود.

البته ایران بارها به طرف مقابل اعلام کرده است که اینستکس بدون خط اعتباری امکانپذیر نیست.

«حمید بعیدی‌نژاد» سفیر جمهوری اسلامی ایران در لندن 15 بهمن 1397 در صفحه توئیترش نوشت: «سه کشور اروپایی پیشنهاد کرده‌اند که برای عملیاتی شدن سریع کانال مالی که برای تسهیل تجارت بین دو کشور در تمامی زمینه‌ها تاسیس شده است، فاز اول آن به پرداخت‌های مرتبط با اقلام کالاهای اساسی و پزشکی اختصاص یابد، که حوزه وسیعی از جمله تجارت اقلام به شرح زیر را شامل می‌شود: 

1-انواع محصولات کشاورزی مانند سویا و‌ ذرت، 2- انواع محصولات غذایی، 3-میوه و سبزیجات، 4-سموم کشاورزی، کود و بذرهای گیاهی، 5-غذای دام شامل کنجاله و علوفه، 6- شیرخشک و مواد اولیه، 7-مواد اولیه دارویی، 8- انواع داروهای عمومی و داروهای بیماری‌های خاص، 9- انواع تجهیزات پزشکی و بیمارستانی، 10-دستگاه‌ها و وسایل پیشرفته جراحی و اتاق عمل، 11-تجهیزات پیشرفته پزشکی مانند دستگاه‌های رادیو تراپی و پرتو درمانی جهت مقابله با سرطان، 12- انواع واکسن های انسانی و دامی و... کشورمان در سال‌های اخیر قدم‌های مهمی در خودکفایی برداشته است، اما خرید بخشی از این اقلام کماکان ضروری می‌باشد.»

در همین زمینه «عبدالناصر همتی» رئیس کل بانک مرکزی در یادداشتی اینستاگرامی نوشت: «برای عملکرد پایدار اینستکس لازم است؛ اولاً، اینستکس نه کانالی در چارچوب قواعد تحریمی آمریکا، بلکه کانالی مبتنی بر برجام باشد و کلیه تراکنش‌هایی که در چارچوب برجام مجاز بودند از طریق آن انجام‌پذیر باشد. ثانیاً، شاید در ابتدا شامل کلیه کالاهای غیرتحریمی شود ولی بعدتر محدوده آن بایستی به کلیه کالاها گسترش یابد. ثالثاً، منابع آن از صادرات نفت به اروپا تأمین شود، اگر هم اروپا موقتاً محذوراتی در خرید نفت ایران دارد، یک خط اعتباری بلندمدت با بازپرداخت آتی نفتی، یک راه‌حل موقت قابل بررسی است. خود اروپایی‌ها هم در مذاکرات اشاره‌ای به راه‌حلی شبیه به این داشته‌اند.»

همتی افزود: «الگوهای متعدد برای حضور سایر پشتیبانان برجام در اینستکس یا سازوکار مستقل مشابه آن، در حال توسعه است. در هر حال، اینستکس صرفاً سهمی محدود در راهبرد بانک مرکزی در بازار ارز دارد و برنامه‌های متعدد دیگر نیز در حوزه روابط ارزی کشور اجرایی شده یا در حال اجراست.»

با وجود اینکه در چند روز اخیر مطالبی در برخی رسانه ها عنوان شد درباره اینکه اولین تراکنش مالی در اینستکس صورت گرفته، ولی تا این لحظه هیچ اعتباری به این سازوکار اختصاص داده نشده که تراکنشی بخواهد انجام شود و عملا اقدامی صورت نگرفته و با توجه به این شرایط تهران همانطور که پیش از این هم در بیانیه شورای عالی امنیت ملی اعلام شد در ۱۶ تیر ماه و در پایان فرصت ۶۰ روزه به طرفهای باقیمانده در برجام برای عمل به تعهدات بانکی و نفتی در قبال ایران، گام دوم رو با قاطعیت برخواهد داشت.
 

*پر فیشر کیست؟

فیشر ۶۹ ساله پیشتر ریاست Commerzbank (کامرتس‌بانک) آلمان را بر عهده داشته و ۲۹ سال در مناصب مختلف این بانک فعالیت کرده بود. مقام‌های آمریکایی پیش از این تهدید کرده بودند که ممکن است عوامل اجرایی اینستکس را تحریم کنند.

او اسفند 1397 به تهران آمد و در سفری هم که 20 خرداد ماه «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان به تهران داشت او را همراهی کرد و البته با وی به برلین بازنگشت و در تهران به رایزنی‌هایش با طرف ایرانی ادامه داد.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران اواخر اسفند 1397 در گفت‌وگویی با بی‌.بی.سی عربی گفته بود که «اینستکس همه مشکلات ایران را حل نخواهد کرد و این ابزار مالی تمام تعهدات و قول‌های اروپایی‌ها به عنوان عضوی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را پوشش نمی‌دهد.» (اینجا بخوانید)

پس از اعلام تشکیل اینستکس «بهرام قاسمی» (+) سخنگوی سابق وزارت خارجه در گفت‌وگو با فارس گفته بود: «کاری که اروپا باید می‌کرد یک تعهد بود، تعهدی که نسبت به برجام و ایران داشت و این کاری داوطلبانه و از سر دلسوزی نیست، بلکه تعهدی است که باید آن را تمام و کمال و بدون فوت وقت انجام دهد.»

*نهاد متناظر ایرانی STFI

شرکت سهامی خاص Special Trade and Finance Institute «سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» (STFI)  نهاد متناظر اینستکس به مدیر عاملی «علی اصغر نوری» نیز در تاریخ دوم اردیبهشت سال جاری در تهران به ثبت رسید و «حمید قنبری» هم به عنوان رئیس هیأت مدیره انتخاب شد

موارد زیر حدود فعالیت این شرکت را تعریف کرده است:

- انجام کلیه معاملات تجاری مذکور در قانون تجارت از جمله خرید، فروش، صادرات و واردات

-ارائه خدمات تسویه و پرداخت به کلیه صادرکنندگان و واردکنندگان اعم از حقیقی و حقوقی و همچنین به بانک‌های داخلی و خارجی و نهادهای دولتی.

-گشایش حساب اعتبار اسنادی، تسهیلات و اعتبارات ریالی و ارزی، ضمانت‌نامه‌ها و حواله‌جات، تأمین مالی کوتاه‌مدت و بلندمدت نزد بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و شرکت‌های داخلی و خارجی.

-اخذ و اعطای نمایندگی به کلیه بانک‌ها و شرکت‌های داخلی و خارجی

-اخذ وام و تسهیلات از کلیه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری داخلی و خارجی به صورت ارزی و ریالی.

-تعامل با اینستکس اروپایی و سایر کانال‌های مالی و شرکت‌ها در کشورهای دیگر.

-انعقاد قرارداد و همکاری با نظام بانکی ایران و بانک‌های خارجی در راستای استفاده از کانال‌های مالی اروپا و سایر کشورها.

-ارائه خدمات مشاوره مالی به کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی.

به گزارش فارس، در خصوص راه‌اندازی اینستکس «مجید تخت روانچی» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در نیویورک دیروز (یکشنبه) در گفت‌وگویی با فرید زکریا در شبکه سی.ان.ان تصریح کرد: «اروپایی‌ها در راه‌اندازی این سازوکار مالی بسیار آهسته عمل می‌کنند و ایجاد این سازوکار مالی بیش از یک سال زمان گرفته است. ایجاد این سازوکار چیز خوبی است، اما کافی نیست. آنها باید عجله کنند و باید در این سازوکار مالی پول قرار دهند در غیر این صورت این سازوکار مالی هیچ کمکی در رفع مشکلاتی که با آن مواجه هستیم، نخواهد کرد.»