بررسی ادعای پیامکی درباره ثبت جهانی قبرستان بقیع
شبکه مردمی اطلاع رسانی(شمانیوز): این روزها پیامک‌هایی رد و بدل می‌شود که شیعیان را برای ثبت جهانی قبرستان بقیع به یک سایت اینترنتی دعوت می‌کند. این مدعا تا چه حد صحیح است؟ اصولاً آیا ثبت معنوی یک اثر در یونسکو از طریق جمع‌آوری امضا امکان‌پذیر است؟
این روزها پیامک‌هایی در تلفن‌های همراه رد و بدل می‌شود که متن آن چنین است: «با حضور در سایت www.dar-alhuda.net، قبرستان بقیع را جزو میراث شیعیان قرار دهید، نیاز به 50 هزار امضا است تا این مکان مقدس توسط یونسکو ثبت جهانی شود، در این لحظه هنوز به 30000 امضای دیگر نیاز است. لطفاً انتشار دهید.»
جالب اینکه اکنون بیش از 50 هزار امضا در سایت مذکور -که ظاهراً متعلق به شیخ ابوالهدی ناصر کاشف الغطاء از اساتید حوزه علمیه نجف است- به ثبت رسیده!
آنچه در پیامک یاد شده خودنمایی می‌کند، تأکید بر امضای تعدادی مشخص افراد با مراجعه به سایت دارالهدی است. اما کشور عربستان در تقسیم‌بندی یونسکو در حوزه گروه کشورهای عربی قرار دارد و کشوری که خارج از این محدوده جغرافیایی باشد، نمی‌تواند نسبت به ثبت اثر یک حوزه دیگر اقدام کند. همچنین برای ثبت اثر در یک کشور باید از سوی مسئولان آن اقدام شود. بنابراین این پیامک فاقد وجهه علمی و عملی است.
به عبارت دیگر، اقدام هموطنان ایرانی برای ثبت جهانی بقیع، فقط به بالا بردن آمار بازدید این سایت کمک می‌کند؛ دقیقاً نظیر اقدامی که پیش از این درباره تغییر نام خلیج فارس توسط گوگل نیز صورت گرفته بود.
بر اساس آمار سایت معتبر Alexa، سایت دارالهدی هم‌اکنون رتبه 3,228 را میان سایت‌های ایرانی در اختیار دارد. نمودار رشد بازدیدکنندگان این سایت در یک ماه اخیر، خود گویای همه چیز است:
ضمن اینکه طبق بررسی‌هایی خبرنگار فارس مشخص شد که جمع‌آوری تعداد مشخصی امضا منجر به ثبت یک اثر در یونسکو نمی‌شود، هر چند می‌تواند به عنوان تشویق مسئولان در پیگیری ثبت اثر مورد نظر عمل کند، اما عامل اساسی نیست!
برای روشن شدن این موضوع کافی است که نیم نگاهی به «کنوانسیون 1972» یونسکو بیاندازیم تا ببینیم برای ثبت یک اثر در این سازمان فرهنگی چه سازوکارهایی لحاظ شده است.
ابتدا شرح کوتاهی از کنوانسیون 1972: این کنوانسیون در سال 1972 در مجمع عمومى یونسکو تصویب شد و کمیته‌اى مرکب از چند کشور عضو موظف هستند، طبق ضوابطى که با دقت تمام مشخص شده، میراث طبیعی و فرهنگى شایسته ثبت شدن در فهرست میراث جهانی را بررسی کنند.
بر اساس کنوانسیون 1972، سه دسته اثر به عنوان اثر فرهنگی قابل درج در فهرست میراث جهانی است: 1- آثار: اثر معماری، پیکره و مجسمه، نقاشی و سنگ نگاره‌ها و کتیبه‌ها، آثار با طبیعت باستان شناسی، پناهگاه‌های داخل غارها 2-بنا: مجموعه‌ای از بناهای مرتبط به لحاظ معماری و یا جایگاه، و یا بناهای مجزا 3- سایت: منظره‌های فرهنگی و یا سایت‌های باستان شناسی و یا محوطه‌های مردم شناسی *ارزیابی آثار فرهنگی برای ثبت در فهرست میراث جهانی ارزیابی و تشخیص این که آثار پیشنهادی واجد معیارها و شرایط اصالت برای ثبت در فهرست میراث جهانی هستند، با شورای بین‌المللی آثار و محوطه‌های فرهنگی _ تاریخی ICOMOS است. در مورد چشم اندازهای فرهنگی علاوه بر ICOMOS ، اتحادیه‌های حفاظت IUCN نیز بر ارزیابی اثر پیشنهاد شده نظارت خواهد کرد. ICOMOS و IUCN پس از دریافت اطلاعات اضافی که احتمالاً برای رفع نواقص پرونده پیشنهادی لازم است تا کشور عضو ارسال دارد، گزارش نهایی ارزیابی خود را تسلیم کمیته میراث جهانی می‌کند. این گزارش نهایی شامل معیارهایی که اثر تحت آنها به ثبت خواهد رسید، دلایل اصالت اثر و هر گونه پیشنهاد و نظر خاصی در رابطه با اثر پیشنهاد شده خواهد بود. *هر اثر پیشنهادی باید حداقل یکی از شاخص‌های زیر را دارا باشد: 1- نمایانگر دستاوردی بی‌بدیل از نبوع هنری بشر باشند. 2- نمایانگر تبادل مهمی از ارزش‌های بشری در یک محدوده زمانی در درون یک حیطه فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، هنرهای یادمانی، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشد. 3- گواهی بی‌همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد. 4- نمونه‌ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فن آوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد. 5- نمونه ای برجسته از یک سکونت گاه سنتی بشری یا استفاده از زمین که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. به ویژه مواقعی که تحت تاثیر تغییرات برگشت ناپذیر شده است. 6- به طرزی مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.
*روند نامزدی آثار جهت ثبت در فهرست میراث جهانی
هر کشور نخست باید فهرستی از آثار مهم فرهنگی و طبیعی خود را که فهرست موقت نامیده می‌شود، فراهم کند، این عمل از آن جهت اهمیت دارد که کشورها نمی‌توانند آثاری را که پیش‌تر در چنین فهرستی ثبت نشده، نامزد کنند.
همچنین هر کشور می‌تواند اثری را از این فهرست برگزیند و پرونده نامزدی برای آن تشکیل دهد. مرکز میراث جهانی در زمینه‌ی تهیه این پرونده که باید تا حد امکان جامع باشد، مساعدت و مشاوره‌های لازم را ارائه می‌دهد.
پس از آن که دولت عضو پرونده اثر نامزد شده را تهیه کرد، این پرونده به کمیته میراث جهانی ارائه می‌شود. کمیته در این مرحله از نظرات دو سازمان مستقل برای اتخاذ تصمیم بهره می‌گیرد: شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ICOMOS) در زمینه میراث فرهنگی و سازمان حفاظت جهانی (IUCN) در زمینه میراث طبیعی.
سپس، این دو نهاد پیشنهادهای خود را به کمیته میراث جهانی ارائه می‌دهند. کمیته میراث جهانی یک بار در سال تشکیل جلسه می‌دهد تا درباره ثبت یا عدم ثبت آثار در فهرست میراث جهانی تصمیم بگیرد؛ گاه نیز اتخاذ تصمیم نهایی را به زمانی موکول می‌کند که اطلاعات بیش‌تری از کشور عضو دریافت دارد. برای ثبت آثار در فهرست میراث جهانی، 10 معیار وجود دارد که هر اثر می‌بایست حائز یکی از آنها باشد.
از نکات جالب این کنوانسیون دسته‌بندی دیگر، قرار دادن محوطه‌های کشورهای عضو در 5 گروه ذیل است: آفریقا، کشورهای عربی (شامل شمال آفریقا و خاورمیانه)، آسیا ـ اقیانوسیه (شامل استرالیا و آسیا به جز کشورهای عربی)، اروپا و آمریکای شمالی (به ویژه ایالات متحده و کانادا)، و آمریکای لاتین و کشورهای حوضه دریای کارائیب.
نمایی از قبرستان بقیع قبل از تخریب توسط وهابی‌ها
با توجه به تخریب قبرستان بقیع بیش از یک قرن پیش توسط وهابی‌ها، با ثبت آن در فهرست جهانی یونسکو تفاوت چندانی در وضعیتش ایجاد نمی‌شود. چون بقعه و بارگاهی وجود ندارد که از حمایت مالی و معنوی یونسکو برخوردار باشد و احیاناً مرمت شود.
شاید تنها حُسن ثبت قبرستان بقیع در فهرست جهانی یونسکو این باشد که این قبرستان مظلوم بار دیگر توسط وهابی‌ها دچار خدشه و تعرض نشود.
