جشن نوروز در میان اقوام ایرانی

به گزارش شمانیوز: عید نوروز و جشن های تحویل سال نو شمسی یکی از جشن های مهم در بین ایرانیان است. برگزاری جشن نوروز در هر قسمت از کشور، ویژگی‌های خاص خود را دارد. اقوام مختلف ایرانی با توجه به محدوده جغرافیایی خاص خود نمادهای فرهنگی خود را حفظ کرده‌اند و به‌رغم آنکه هر یک از آنها آداب و رسوم خاص خود را نیز در برپایی نوروز دارند، بازهم آن را به دور از همه وابستگی‌های قومی و مذهبی برگزار می‌کنند. 

عید نوروز در ایران و چند کشور منطقه که دارای فرهنگ مشترک با ایران هستند جشن گرفته می‌شود و حتی در چند سال اخیر برخی دیگر از کشورها آن را در قالب تعطیلات رسمی‌خود گنجانده اند.

جشن های نوروز که با آغاز فصل بهار و بیداری طبیعت آغاز می‌شود همان حرکتی است که از یک فرهنگ ملی سرچشمه گرفته و در حال تبدیل شدن به یک "نماد جهانی" است. این مسئله تا بدانجا اهمیت دارد که سازمان ملل سازمان ملل برای ثبت عید نوروز به عنوان یک روز جهانی آن را به نظر سنجی گذاشت. در ادامه قصد داریم تا مراسم جشن نوروز در میان اقوامی ایرانی را نگاهی گذرا داشته باشیم، با ما همراه باشید:

تکم آذری‌ها

یکی از مهمترین رسوم در میان آذری‌ها رسم تکم و تکم‌چی است. این رسم در اصل همان نوروزخوانی است که با شعرخوانی و موسیقی نوید آمدن بهار را می‌دهند. تکم عروسکی است که تکم‌چی به دست می‌گیرد و با تکان دادن تکم، تصنیف‌های بهاری و نوروزی می‌خواند. برخی معتقدند حاجی فیروز از همین نوروز خوانی الهام گرفته شده است.

از دیگر رسوم در میان مردم آذری ایران، پهن کردن یا سفره خوراکی است که برای پذیرایی از میهمانان است و این رسم در میان مردم ساکن در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل رایج است. این سفره علاوه بر هفت سین شامل تنقلاتی مانند نخود و کشمش، مغز بادام و گردو، خرما، انجیر خشک، انار، سیب، انگور، شیرینی کوکه و حلوای خانگی است. یکی از رسوم نوروزی مردم آذری ایران هدیه دادن به عروس و دامادی است که اولین عید مشترکشان را جشن می‌گیرند. چند روز مانده به نوروز خانواده نو عروس هدایایی به عروس و داماد می‌دهند.

میرنوروزی کردها

آیین‌های جشن نوروز در غرب ایران، ضمن سازگاری با ویژگی‌های بومی از جمله زبان، شیوه و جایگاه زندگی آنها، بسیار با آیین‌های کهن نوروز همسویی دارد. میر نوروزی یا مراسم کوسه گردی از نمایش‌هایی بوده که در میان کردهای ایران برگزار می‌شده است. میر نوروزی نمایشی کمدی است که فردی به عنوان فرماندار در ایام نوروز انتخاب می‌شود و مدیریت امور در این مدت به او محول می‌گردد. این مراسم امروز تنها در چند روستای مهاباد و طی اولین چهارشنبه‌ سال برگزار می‌شود. با این حال ما در ایام نوروز و قبل از آن افرادی را با لباس‌های سرخ و چهره‌ی سیاه شده می‌بینیم که تحت عنوان حاجی فیروز مردم را شاد و سرگرم می‌کنند. این می‌تواند همان بازمانده‌ی شوخی‌های میر نوروزی باشد که با روش دیگری در ایام نوروز به اجرا درمی‌آید.

در مراسم کوسه گردی روستاییان با راه انداختن دسته‌ای که ماسک‌های خنده‌دار پوشیده‌اند، کوسه و عروسش را بدرقه می‌کنند. آنها در حالی که شعر می‌خوانند به در خانه‌ها می‌روند و نوید اتمام زمستان را می‌دهند و هدیه دریافت می‌کنند. کوسه با سخنانی جالب حضار را متوجه حضور خود می‌کند. عامه مردم آن را رسمی فکاهی می‌دانند اما باید گفت که کوسه گردی از قدمت بسیاری برخوردار است. در حقیقت شخص در هیئت کوسه، با زبانی طنزگون، از عمیق‌ترین واقعیات تلخ جامعه پرده بر می‌دارد و از دردها و رنج‌ها و آرزوهای تحقق نیافته‌ی یک قوم سخن می‌گوید.

همچنین در شهر بانه، رسم بوده که زنان در شب چهارشنبه سوری، دسته‌ای از موی کودکان خود را می بریدند و به دور می‌انداختند تا از هر آسیبی به دور باشند و معتقد بودند که انجام ندادن این کار موجب انتقال بلاها به سال جدید می‌شود. نوروز خوانی از دیگر مراسمی است که در کردستان برگزار می‌شود. امروزه این رسم فقط در مناطق روستایی اجرا می‌شود و مناطق شهری این رسم را به فراموشی سپرده‌اند. در این مراسم مردم شب را در خانه‌ی یکی از اهالی محل جمع می‌شوند. در این شب، نقال، نوروزنامه را مانند خواندن شاهنامه نقالی می‌کند. «هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری» هم یکی دیگر از آداب اولین روز نوروز است که کودکان آن را اجرا می‌کنند. آنها شال خود را از بام پایین می‌اندازند و به کردی می‌گویند: «هدیه‌ای برایمان بیاورید!»

لیکوخوانی بلوچ‌ها

یکی از مراسم‌های نوروزی در استان سیستان و بلوچستان، جشن بهارگاهی است. این جشن توسط عشایر و کوچ نشین‌های بلوچ برگزار می‌شود. با توجه به اینکه قوم بلوچ از قبیله‌ها و طایفه‌های زیادی تشکیل شده، هر یک از آنها با دعوت بزرگان قوم به برنامه‌ریزی این جشن‌هایی که اجدادشان آنان را مهمترین مراسم قوم بلوچ می‌دانند، مشغول می‌شوند. آیین دیگری که در سرزمین بلوچستان برگزار می‌شود، مراسم سرمه‌سایی است. زنان بلوچ در گذشته سنگ سرمه را روی سنگی که وسط آن گود بود، می‌ساییدن و از آن در طول سال استفاده می‌کردند. روز اول بهار و در لحظه تحویل سال این سرمه‌ها را به دختران هدیه می‌دهند.

اما مراسم دیگری که در این منطقه اجرا می‌شود، مراسم هلک لدیی یا گدام لدیی است. در این مراسم که به معنی جا به جایی محل سکونت است، طی مراسم ویژه‌ای سیاه چادرها از منطقه فعلی جمع‌آوری شده و با یک حلقه دایره‌ای و خواندن آوازهای مخصوص لیکو آنجا را ترک کرده و به سمت مکان جدید بهاری حرکت می‌کنند. آوازهایی که در این مراسم خوانده می‌شود، همه دسته‌جمعی اجرا می‌شوند و در وصف توصیف بهار است. کاشتن نهال درخت خرما در اولین روز عید هم یکی از رسوم ایام نوروز در بلوچستان است. نهال یا پاجوش‌هایی که از قبل، طی مراسم خاصی از بدنه‌ی درخت خرما جدا شده است از طرف بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها عیدی داده می‌شود تا آنها را در زمین کشاورزی خود بکارند.

عروس گولی گیلک‌ها

در گیلان، در شهرها و روستاهایی که امامزاده و زیارتگاه وجود دارد، بسیاری از مردم برای تحویل سال به آنجا می‌روند. از مراسم مهم نوروز در گیلان می‌توان به نوروز خوانی اشاره کرد که هم‌اکنون نیز کم و بیش رواج دارد. برای این کار، گروهی نوروزخوان در کوچه و خیابان به راه می‌افتند و اشعاری می‌خوانند. گیلکی‌ها آئین‌هایی از جمله رسوم شال‌اندازان را نیز برگزار می‌کردند؛ که سال‌ها درنیمه دوم اسفند ماه در استقبال از نوروز اجرا می‌شد اما امروزه به فراموشی سپرده شده است.

در این خطه، بهار، علاوه بر صدای خوش فاخته‌ها و شانه بسرها و گل‌های زیبای پامچال، با مراسم زیبای عروس گولی می‌آید. عروس گولی یا گل عروس، نمایشی‌ست که غول، پیربابو و نازخانم نقش اصلی آن را ایفا می‌کنند. پیربابو شخصی است که خود را به هیات پیرمردی در می‌آورد و غول مردی است که کلاهی از ساقه‌های خشک شالی (کلش یا کلوش) بر سر می‌گذارد و نقش نازخانم را هم یکی از جوانانی که لباس زنانه به تن دارد، اجرا می‌کند. موضوع این نمایش میدانی شادی بخش، دعوای غول و پیربابو بر سر نازخانم است که به کشتی بین این دو می‌انجامد. غول مظهر سیاهی و زمستان و پیربابو، نماد باغبانی و زیبایی پسندی است. در این کشتی، غول پیروز می‌شود و همراه نازخانم رقص‌کنان بازی را به پایان می برد. زمان برگزاری نمایش در روستاهای مختلف، از حدود نیمه دوم اسفند ماه شروع می‌شود. گروه نمایش پس از غروب آفتاب از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر می‌روند و در حیاط و فضای باز جلوی هر خانه، برنامه‌ی خود را اجرا می‌کنند و در هر خانه‌ای هم که این نمایش شادی بخش را انجام دهند، هدایایی مثل برنج، تخم مرغ، شیرینی و گاهی هم پول می گیرند.

در سفره هفت سین مناطقی مثل ماسال، قیچی از لوازم سفره است چون در میان تالش‌ها رسم است که هرکس به عید دیدنی می‌رود، باید مقداری از سبزه سفره عید را بچیند که باعث افزایش برکت شود. هنگام چیدن سبزه با قیچی نیت می‌کنند و معتقدند حاجت آنها برآورده می‌شود.در بین گیلک‌ها رسم است که خانواده عزادار سفره عیدی پهن نکند، شیرینی نگذارد و از مهمانان خود با خرما و چای پذیرایی کند.

شوالفه لرها

شوالفه به معنی شب عرفه، عصر یک روز پیش از شب عید در خرم‌آباد است. در این شب مراسمی مانند شب جمعه آخر سال برگزار می‌کنند که برای شادی ارواح است و با دادن غذا به فقیران و خیرات، موجبات رضایت و خشنودی رفتگان را فراهم می‌کنند.

مردم همچنین با خواندن فاتحه و خواندن دعا برای آنان طلب آمرزش می‌کنند. عشایر بختیاری نیز با تحویل سال حرکت به سمت مکانی سبزتر را شروع و سیاه چادر خود را در آنجا برپا می‌کنند.

هفت میم بوشهر

با اینکه در گذشته در این شهر عید فطر از اهمیت بیشتری نسبت به نوروز برخوردار بوده، اما سفره‌ی هفت سین بوشهری‌ها یکی از جالب‌ترین سفره‌ها در میان اقوام مختلف است. آنها علاوه بر سفره‌ی هفت سین، یک سفره‎‌ هفت میم نیز، متشکل از ماهی، میگو، میوه، مرغ، مربا، ماست و مسقطی بر خوان نوروزی برپا می‌کنند.

همچنین علاوه بر شیرینی های خانگی، تهیه قراپیچ و بی بی گلی نیز از رسوم نوروزی مردم جنوب کشورمان است.

منجوق آتدی ترکمن‌ها

در ترکمن صحرا، پس از انجام مناسک خانه تکانی، رسم است که نخ سفید و سیاه را با هم می‌بافند و در میانه‌ی آن اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و داغدان (که نوعی چوب است) قرار می‌دهند و آن را، به نشانه‌ی برکت، بالای در خانه‌ها می‌آویزند. از دیگر سنت‌های این قوم، تراشیدن موی سر پسرها در چهارشنبه‌ی آخر سال بوده است، به طوری که مقداری مو را در دو طرف سر، روی گوش یا پشت سرها باقی می‌گذاشتند و به آن قولپاق می‌گفتند. از دیگر رسومی که امروزه کمرنگ‌تر شده، رفتن به صحراها در چهارشنبه سوری است. آنها نگریستن به چشمه‌های آب را به فال نیک می‌گرفتند و در راه بازگشت، تعدادی سنگریزه برمی‌داشتند و هفت بار به طرفی غیر از قبله پرتاب می‌کردند تا بدی‌ها دفع شود.

از جمله سرگرمی‌های نوروزی مردمان ترکمن، بازی منجوق آتدی به معنای انداختن دانه‌ی منجوق است. که در این بازی دختران ترکمن دور هم جمع می‌شوند و منجوق‌های خود را با علامتی مشخص می‌کنند و دانه دانه در ظرفی پر آب می‌اندازند. سپس یکی از دختران ظرف را می‌گیرد، بالای سر دوستانش می‌برد و در حالی که یک بیت شعر می‌خواند، منجوق‌ها را با هم مخلوط می‌کند و بعد یکی را از ظرف در می‌آورد. منجوق متعلق به هر دختری که باشد، معنای شعر در ارتباط با او قلمداد می‌شود.

منبع: لست سکند