طرح یارانه‌ای رئیسی نرخ فقر در ایران را نصف می‌کند

به گزارش شمانیوز، طرح مردمی سازی و توزیع عادلانه یارانه ها در دولت سیزدهم و با فرمان رئیس جمهور اجرا شد. یارانه نقدی و کمک معیشتی از این ببعد داده نمی شود و به جای آن به ۹ دهک جامعه دو یارانه ۴۰۰ هزار تومانی و ۳۰۰ هزار تومانی تعلق می گیرد. دولت رئیسی هدف اجرای طرح یارانه کمک معیشتی جدید را قطع اتصال زنجیره قاچاق به فساد و رانت عنوان کرده است.

دکتر جواد صالحی اصفهانی، استاد اقتصاد در دانشگاه "ویرجینیا تک" و پژوهشگر ارشد در مؤسسه بروکینگز در مقاله‌ای با عنوان «اصلاح یارانه مواد غذایی در دولت رئیسی» با تحلیل وضعیت اقتصادی دهک‌های دهگانه درآمدی در ایران پس از اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها در مقاله‌ای در وب‌سایت شخصی‌اش نوشته است که بیش از نیمی از مردم از این طرح منتفع می‌شوند و درباره سایر دهک‌ها هم افزایش هزینه‌ها بسیار ناچیز خواهد بود.

این استاد دانشگاه می‌نویسد: دولت پرداخت یارانه نقدی را برای دو ماه اعلام کرده است. با این فرض که این پرداخت نقدی برای ادامه سال هم تداوم یابد، یک حساب ساده نشان می‌دهد که تقریباً نیمی از ایرانی‌ها از آن منتفع خواهند شد.

صالحی اصفهانی توضیح داد: برای برآوردهای دقیق‌تر از قیمت غذا و پرداخت‌های نقدی باید منتظر دور جدیدی از آمارهای بررسی درآمد و هزینه خانوار در سال ۲۰۲۲ (HEIS) بمانیم که قرار است یک سال دیگر منتشر شود یا اینکه در انتظار مدل‌های هوشمندانه‌تری از تقاضا برای غذا باشیم اما در این میان بررسی‌های دوره آماری ۲۰۲۰ اطلاعات خامی را راجع به اینکه از این برنامه دولت آقای رئیسی چه کسی سود خواهد برد، به ما نشان می‌دهد.

این استاد دانشگاه با ترسیم جدولی از سرانه غذایی خانوار قبل و بعد از طرح اصلاح یارانه غذایی در سال ۲۰۲۲ تأکید کرد: برآوردهای ابتدایی زیر بر اساس دو فرضیه بیان می‌شود، نخست فرض می‌کنیم که توزیع درآمد و هزینه در سال جاری به میزان سال ۲۰۲۰ خواهد بود و تورم هم همان ۴۰ درصد سال ۲۰۲۰ ادامه می‌یابد. مفهوم آن این است که سطح میانگین قیمت دوبرابر سال ۲۰۲۰ خواهد شد. این فرض اجازه می‌دهد که برای به دست آوردن هزینه‌ها در سال ۲۰۲۲ هزینه‌های سال گذشته را به دو ضرب کنیم. سپس پرداخت نقدی را از هزینه‌های افزایش‌یافته مواد غذایی کم می‌کنیم تا رقم تغییر خالص درآمد خانوارها به دست بیاید. فرض دوم این است که هزینه‌ها ۵۰ درصد افزایش یابد که البته مقداری بیشتر از تورم عمومی است. در چنین شرایطی یک شبیه‌سازی واقعی بین درآمد و کشش تقاضا برای پیش‌بینی هزینه‌های مواد غذایی انجام می‌شود.

 وی در ادامه نوشت: با این فرضیات به این نتیجه رسیدیم که حدود نیمی از جمعیت کشور با اجرای این طرح سود خواهند برد. جدول زیر هم تغییر در درآمد و سرانه هزینه خانوار را به ریال در روز، قبل و بعد از پرداخت یارانه‌ها نشان می‌دهد.

نتیجه شبیه‌سازی هزینه‌های هر دهک در جدول زیر قرار دارد. بر این اساس، برای هر فرد دهک اول یا در واقع ده درصدی از مردم که کمترین درآمد را دارند، مخارج روزانه در حالت قبلی حدود ۲۰ هزار تومان بوده که پس از افزایش قیمت خوراکی‌ها و هم‌زمان دریافت یارانه ماهانه ۴۰۰ هزار تومانی، به ۲۹ هزار تومان می‌رسد؛ باید توجه داشت که هر دوی این ارقام با تورم تعدیل شده‌اند و در نتیجه بر اساس قیمت‌های سال ۱۴۰۱ هستند؛ به عبارت دیگر جدول نشان می‌دهد هر فرد در دهک اول روزانه به طور خالص بیش از ۹ هزار تومان افزایش قدرت خرید پیدا می‌کند و رفاهش افزایش می‌یابد. هر فرد در دهک دوم بیش از ۷ هزار تومان، هر فرد در دهک سوم حدود ۵۸۰۰ تومان و هر فرد در دهک چهارم ۴۶۰۰ تومان افزایش قدرت خرید پیدا می‌کند.

بر اساس توضیحات این استاد اقتصاد، افراد در چهار دهک اول سود خواهند برد و وضعیت درآمدی و هزینه‌ای دهک‌های میانی تقریباً سربه‌سر می‌شوند و آنهایی که در پنج دهک آخر قرار گرفتند تا حدودی ضرر خواهند کرد که البته میانگین این ضرر بسیار کوچک و حدود ۲ هزار تومان برای هر نفر در روز خواهد شد.

وی در ادامه نوشت: محاسبات اولیه نشان می‌دهد که توزیع درآمدها بهبود می‌یابد و ضریب جینی که نشان‌دهنده اختلاف طبقاتی است، ۵ واحد کاهش خواهد یافت و از ۳۷.۷ صدم به ۳۲.۷ صدم درصد افت پیدا می‌کند و نرخ فقر به‌شدت کاهشی خواهد بود و از ۱۳.۶ درصد به ۶.۱ درصد کاهش می‌یابد. (کمتر از نصف می‌شود).

این اقتصاددان برجسته معتقد است یارانه نان قابل‌دفاع‌ترین یارانه میان سایر یارانه‌های غذایی است؛ چرا که این یارانه عملاً به‌صورت مساوی میان فقرا و ثروتمندان تقسیم می‌شود و به آسیب‌پذیرترین گروه‌ها از جمله کودکان می‌رسد. اما او هشدار می‌دهد فاصله ده برابری قیمت آرد برای نان سنتی و سایر کاربردهای آن انگیزه بالایی برای تشکیل بازار سیاه می‌دهد؛ بازاری که در آن نانواهای سنتی آرد ارزان خود را به دیگران می‌فروشند و در نتیجه ساعات فعالیت خود را کم می‌کنند. این اتفاق موجب صف‌های طولانی نان یا افزایش قیمتش می‌شود و در نهایت به طریقی هزینه این قیمت‌گذاری دوگانه را به مردم منتقل می‌کند.

دکتر صالحی اصفهانی در پانوشت مقاله خود در پاسخ به یکی از مخاطبان، به اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در دولت احمدی‌نژاد اشاره می‌کند و آن را طرح بسیار موفقی می‌داند که هم سبب کاهش مصرف انرژی و هم کاهش میزان فقر در ایران شد. وی معتقد است مردم طرح هدفمندی‌ یارانه‌هایی که احمدی‌نژاد اجرا کرد را دوست داشتند و این طرح بخصوص برای فقرا مفید بود. صالحی اصفهانی چنین سرنوشتی را برای طرح یارانه‌ای رئیسی پیش‌بینی کرده است.

گزارش: علی آبشناس