سنگین‌ترین خلاف‌ها در طهران قدیم | از بدمستی تا تریاک‌کشی
قدیم‌ها اهالی تهران از همه بیشتر چه جُرمی مرتکب می‌شدند؟ درباره جرائمی که از پایتخت‌نشینان قاجاری سر می‌زد اسناد تاریخی متعددی باقی مانده است و رکورددار جرم در طهران قدیم هم «زد و خورد» بود!
به گزارش شمانیوز: بخشی از اطلاعاتی که امروزه درباره وقوع جرائم در طهران قدیم در اختیار داریم به «راپورت وقایع مختلفه محلات دارالخلافه» مربوط است و ماجرایش این است که ناصرالدین قاجار دومین‌بار که به سفر فرنگ رفت برای راه‌اندازی نظمیه در ایران از امپراتور اتریش مستشار نظامی درخواست کرد و مدتی بعد «آنتوان دومونت فورت» به ایران آمد و در دارالخلافه یعنی همان تهران تشکیلات ابتدایی نظمیه برپا شد.
در نظمیه جدید که طبق اصول استاندارد آن زمان تأسیس شد برای هر محله یک رئیس و یک نائب‌رئیس تعیین شد تا بر وضعیت امنیت محله نظارت کند. آن موقع حوالی سال ۱۲۶۵ شمسی بود و درنهایت حدود ۲ سال فعالیت نظمیه جدید و ارائه گزارش کار مرتب به مقامات بالاتر، آرشیوی معتبر از شرح جرائم پایتخت برای تاریخ به یادگار گذاشت.
براساس راپورت‌های نظمیه وضعیت جرائم در تهران چنین بوده است: «در یک دسته‌بندی کلی به‌ترتیب زد و خورد، دزدی، اختلافات مالی، اختلافات خانوادگی و نزاع مالک و مستاجر مهم‌ترین جرائم و تخلفات اجتماعی در عصر قاجار بودند».
«حسن فلفلی» شرارت کرده!
اول ببینیم زد و خورد که رکورددار جرائم بوده، چطوری بوده در عهد ناصری! نمونه‌هایی از وقایع زد و خورد در راپورت‌های دارالخلافه چنین است: «مشهدی حسین نام، با استاد حسن حداد، به واسطه دکان حدادی، نزاعشان شده زد و خورد می‌کردند. پلیس هرقدر خواسته بودند آنها را ساکت کنند، ممکن نشد، تا این که هر دو را دستگیر کرده به اداره می‌آورند... آقا هاشم صراف با زنش که همشیره محمد شیپورچی است نزاعشان شده، مشارالیه می‌خواسته برود و زن خود را طلاق بدهد. جمعی از زن‌های طرفین به حمایت یکدیگر برآمده، بنای زد و خورد گذارده بودند. همسایه‌ها جمع شده، آنها را ساکت کرده، صلح می‌دهند... مشهدی محمدحسین غسال خانه‌ای... خریده بود ولی عده‌ای مدعی بودند که خانه مال آنها است و نزاع درگرفته بود».
طبق راپورت‌ها وضعیت دزدی در آن دوره هم چنین بوده است: «محمدعلی که طفل بود یک جفت کفش دزدیده بود که در چهارسوق تحت استنطاق بود... مشهدی حسین زرگر به رییس محله اظهار می‌دارد که بعضی اسباب مرا تقی نام شاگردم دزدیده است. رییس محله مشارُالیه را حاضر نموده با او به اداره فرستاد... [سارقی] به خانه رضاخان قاجار رفته بعضی اسباب سرقت نموده، می‌خواسته ببرد، اهل خانه ملتفت گردیده بنای داد و فریاد را گذارده، اجزای پلیس رسیده مشارُالیه را دستگیر نموده به اداره آوردند».
از گزارش‌های نظمیه معلوم می‌شود اوباش‌گری هم در تهران زیاد اتفاق می‌افتاد و وضعیتش این بود: «حسن فلفلی که از الوات و اشرار است و دیشب مست نموده در محله چال‌میدان شرارت و هرزگی می‌کرد گرفتار افواج پلیس شده، به اداره آوردند، با راپورت حالش نزد جناب وزیرنظام فرستاده شد که تنبیه شود... اسمعیل طباخ که در محله دولت مست نموده شرارت و هرزگی می‌کرد گرفتار پلیس شده، به اداره آوردند، نزد جناب وزیرنظام فرستاده شد که تنبیه شود».
مجازات جرائم چه بود؟
با تأسیس نظمیه اصول و قوانینی هم برای فعالیت آن تدوین شد. ازجمله اینکه در نخستین کتابچه قوانین نظمیه برای جرائم مختلف مجازات قانونی مشخص در نظر گرفته شد که البته در عمل چندان درست و دقیق رعایت نمی‌شد. با این حال این قوانین مکتوب و رسمی، تلاشی مهم برای همسان‌سازی مجازات جرائم در ایران معاصر محسوب می‌شود.
پیش از آن تکلیف جرائمی مانند راهزنی، شورش مسلحانه و قتل معلوم بود و مجازات اعدام داشت ولی جرائم دیگر مجازات عرفی ازجمله فلک‌کردن و حبس داشت و معمولا نوع و شدت مجازات در هر منطقه‌ای متفاوت بود و البته چون مجازات در دهات و شهرهای دور و نزدیک ایران توسط خان‌ها و شاهزادگان قاجار و اربابان اجرا می‌شد خیلی هم سلیقه‌ای بود و بنا به روایت تاریخ، بسیار اتفاق می‌افتاد که ناعادلانه بود. در مقابل، کتابچه قوانین نظمیه مجازات مشخصی برای هر جرم تعیین کرده بود و این خودش تلاشی برای افزایش عدالت در رسیدگی به جرائم محسوب می‌شد.
بخشی از مجازات جرائم در کتابچه قوانین نظمیه چنین بود:
ـ مجازات دعوا و نزاع در قهوه‌خانه یا چلوپزخانه و غیره از ۲ روز تا یک ماه حبس و از یک تومان تا ۱۰ تومان جریمه.
ـ مجازات قماربازی در معابر از ۲ روز تا یک ماه حبس به‌اضافه ضبط پولی که در جیب قمارباز یافت شود.
ـ مجازات بدمستی در معابر از ۴ روز تا یک ماه حبس و ۵ ریال تا ۵ تومان جریمه.
ـ کسی که تریاک می‌کشد از ۶ ماه الی یک سال محبوس خواهد شد.
ـ هرکسی چیزی در کوچه و بازار پیدا نماید از قبیل اسباب و اسلحه یا اسب و قاطر و الاغ باید آن را به اداره نظمیه آورده، تسلیم نماید. درعوض به فراخور اندازه قیمت انعام خواهد گرفت. هرکسی پیدا کرد و نیاورد و بعد معلوم شد، از ۶ روز الی یک ماه حبس و مانند دزد با او رفتار خواهد شد.
ـ کسی که برخلاف پادشاه یا خانواده سلطنت حرف بزند یا اینکه ضد پادشاه یا خانواده خیال بدرفتاری و تحریک بد در نظر داشته باشد بعد از تحقیق و ثبوت، از یک سال الی ۵ سال به درجه تقصیرات مقصر با زنجیر محبوس خواهد شد.
ـ کسی دستخط و مهر و امضای پادشاه را بسازد به اندازه تقصیرات از ۲ سال الی ۲۵ سال حبس خواهد شد و در مدت حبس دست‌های او با دستبند آهنی بسته و قفل شده کلید آن در خدمت پادشاه یا رییس پلیس خواهد بود.
ـ کسی که پول قلب[تقلبی] مملکت یا خارجه را سکه بزند یا بسازد از ۱۰ الی ۲۵ سال با زنجیر گردن محبوس خواهد شد.
