بازتاب‌های متفاوت از معاهده ایران و روسیه
توافق دو کشور، نماد همگرایی قدرت‌های شرق در برابر فشارهای غرب است
زمان‌بندی توافق جامع ایران و روسیه، درست در آستانه آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، به اندازه خود محتوای توافق اهمیت داشت. این توافق که شامل همکاری‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی است، نمادی از همگرایی قدرت‌های شرقی در برابر فشارهای غرب محسوب می‌شود.
به گزارش شمانیوز، در آستانه مراسم تحلیف رئیس‌جمهور ایالات متحده، توافق تاریخی ایران و روسیه در مسکو توجهات جهانی را به خود جلب کرد. این توافق که شامل ابعاد گسترده‌ای از تجارت و همکاری نظامی گرفته تا مسائل علمی و فرهنگی می‌شود، در واقع حلقه‌ای جدید در زنجیره اتحاد کشورهای شرقی نظیر چین، کره شمالی و ایران در برابر سیاست‌های غرب است.
سه روز پیش از آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، مقامات ایران و روسیه در مسکو به توافقنامه‌ای دست یافتند که ابعاد مختلفی از همکاری‌های تجاری، نظامی، علمی و فرهنگی را شامل می‌شود. این توافق، روابط در حال گسترش محور چهارگانه روسیه، چین، ایران و کره شمالی را تقویت کرد؛ محوری که از زمان حمله روسیه به اوکراین و تغییرات ژئوپلیتیکی ناشی از آن، به طور قابل توجهی شکل جدیدی به خود گرفته است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به این توافق، آن را «نقطه عطفی کلیدی» در روابط دو کشور توصیف کرد که نقشه راهی برای آینده همکاری‌های دو جانبه خواهد بود.
این پیمان، با وجود مزایای آشکار برای ایران و روسیه، نشان‌دهنده ضعف‌های ساختاری این کشورها نیز هست. برای مثال، در حالی که مسکو توافق دفاع متقابل با بلاروس و کره شمالی را امضا کرده، چنین بندی در قرارداد ایران و روسیه گنجانده نشده است.
در زمینه دفاعی، گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه با استفاده از فناوری‌های ایرانی نظیر پهپادهای شاهد و قطعات چینی، ظرفیت تولید خود را افزایش داده و تنها در 9 ماه نخست سال 2024، بیش از شش هزار پهپاد تولید کرده است.
از سوی دیگر، کره شمالی نیز در نوامبر همان سال، با اعزام ده هزار سرباز به مسکو برای حضور در جبهه اوکراین، نقش خود را در محور شرقی تثبیت کرد. این در حالی است که چین همچنان از همکاری‌های گسترده خود با روسیه و ایران حمایت کرده و درخواست‌های غرب برای کاهش حمایت از مسکو را قاطعانه رد کرده است.
به رغم این تحولات، این محور شرقی همچنان با چالش‌های عمده‌ای روبروست. ایران در شرایط اقتصادی دشواری قرار دارد و همین موضوع، امکان نفوذ بیشتر روسیه در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایران را فراهم کرده است.
جان آلترمن، کارشناس خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، معتقد است که روسیه در بهره‌برداری از ضعف‌های دیگر کشورها استاد است و این همکاری‌ها، بیش از آنکه به نفع شرکای مسکو باشد، به تقویت اهداف خود روسیه کمک می‌کند.
در این میان، نحوه واکنش ترامپ به این تحولات در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش می‌تواند سرنوشت بسیاری از این همکاری‌ها را تعیین کند. اگرچه بایدن پیش از این به نقاط ضعف این محور شرقی پی برده بود، اما سیاست‌های محتاطانه او مانع از اقدام قاطع علیه این اتحاد شد. حال باید دید ترامپ چگونه با این چالش ژئوپلیتیکی مواجه خواهد شد.
این توافق، نه تنها به افزایش همگرایی شرکای شرقی انجامیده، بلکه نشان‌دهنده تغییر موازنه قدرت در نظام بین‌الملل است؛ تغییری که به شکلی فزاینده، نقش غرب را به چالش کشیده و زمینه را برای تقویت بیشتر همکاری‌های روسیه، چین، ایران و کره شمالی فراهم کرده است.
