ردپای سرطان در مرغ و ماهی!

مجله سیب سبز - سارا میرشجاعی: تا قبل از این هرجا صحبت از گوشت سالم می‌شد، اسم ماهی و مرغ به عنوان گزینه‌های مناسب تغذیه ورد زبان‌ها بود اما این روزها همین مرغ و ماهی به تیتر یک بسیاری از رسانه‌ها تبدیل شده‌اند. گویا مرغ و ماهی هم گاهی می‌توانند سرطانزا باشند البته اگر ردپای فلزات سنگین یا مواد رنگی سرطانزا در آنها دیده شود.طبق خبر سازمان دامپزشکی که در رسانه‌ها منتشر شده ماهی و مرغ هم کم‌کم دارند به سبد کالاهای پرخطر و نگران‌کننده مثل گوشت بوفالو و سوسیس وکالباس اضافه می‌شوند. در این شماره سراغ دکتر پیام محبی، دامپزشک، دکتر حسین ابراهیم‌زاده موسوی، کارشناس شیلات و دکتر محمدحسین عزیزی، کارشناس تغذیه رفتیم تا ابعاد مختلف موضوع را بررسی کنیم. ردپای سرطان در مرغ و ماهی حال و هوای روزهای ابتدایی خردادماه با انتشار خبری از سوی سازمان دامپزشکی داغ‌تر شد. صحبت‌ها از این قرار بود که رئیس سازمان دامپزشکی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا اعلام کرد رد پای ماده‌ای به نام «مالاشیت گرین» که نوعی ماده رنگی سرطانزاست در ماهی قزل‌آلا و برخی فلزات سنگین در گوشت مرغ دیده شده است. گرچه در این اخبار گفته شد میزان این مواد در مرغ و ماهی نگران‌کننده نیست اما هشدارهای لازم به تولیدکنندگان این محصولات داده شد. همین خبر سبب ایجاد تشویش اذهان عمومی شده و مردم را برای خرید دچار تردید و نگرانی کرد. همین تشویش و نگرانی هم ما را بر آن داشت نظر کارشناسان مختلف را جویا شویم و موضوع را کارشناسانه بررسی کنیم. اگر نگران وجود فلزات سنگین یا مواد سرطانزا در غذای خود هستید، این گزارش را دنبال کنید.

وقتی دانه، دام باشد دکتر پیام محبی، دامپزشک درباره علت آلودگی گوشت مرغ به فلزات سنگین به «سیب سبز» می‌گوید: درباره آلودگی گوشت مرغ به فلزات سنگین دو بحث وجود دارد. یکی داروهای غیرمجاز که برخی از افراد برای مرغ استفاده می‌کنند که اکثر این داروها شامل آنتی‌بیوتیک‌هاست. البته استفاده از این داروها توسط سازمان دامپزشکی منع شده است. موضوع دیگر بحث خوراکی است که برای تغذیه مرغ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ یعنی برخی تولیدکنندگان خوراک مرغ، دانه غیراستاندارد و آلوده را روانه بازار کرده‌اند و سرمنشا آلودگی مرغ به فلزات سنگین هم همین دانه‌هاست. بعید می‌دانم در خصوص آلودگی گوشت مرغ به فلزات سنگین بتوان سازمان دامپزشکی را مقصر دانست چون استفاده از این نوع داروها و دانه‌ها توسط سازمان دامپزشکی ممنوع شده اما همچنان برخی افراد سودجو از آن استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد وزارت کشاورزی باید بر منبع تغذیه دام و طیور نظارت داشته باشد. باید موضوع را جدی گرفت این دامپزشک هشدار می‌دهد: سازمان دامپزشکی کشور مرجع رسیدگی به سلامت فرآورده‌های دامی است و اگر خبری توسط رئیس سازمان دامپزشکی تایید و نسبت به آن هشدار داده شده، حتما باید آن را جدی گرفت و نسبت به آن اقدام کرد. پس اگر سازمان دامپزشکی کشور از وجود فلزات سنگین در گوشت مرغ خبر داده، همه ما و مسوولان موظفیم دستورالعمل‌های سازمان دامپزشکی را عمل کنیم. دستورالعمل‌های سازمان دامپزشکی کاملا کاربردی و مفید است و اگر تولیدکنندگان، واردکنندگان و مردم جامعه دستورالعمل‌های سازمان دامپزشکی را رعایت کنند، مطمئن هستم وضع سلامتی در کشور بسیار بهتر خواهد شد. سودجویان در کمین هستند! دکتر محبی ادامه می‌دهد: هر آنچه دام یا طیور مصرف می‌کنند می‌تواند بر گوشت یا شیرشان تاثیرگذار باشد بنابراین وقتی از آنتی‌بیوتیک یا دانه‌های غیرمجاز برای پرورش طیور استفاده می‌شود باید انتظار این را هم داشت که آلودگی ناشی از مواد غیرمجاز در گوشت و فرآورده‌های این حیوانات دیده شود. حتما باید دستورالعمل‌های بهداشتی سازمان دامپزشکی توسط تولیدکنندگان رعایت شود و بهداشت مردم جامعه را جدی و مهم دانست. درمان مرغ، درد آدمیزاد دکتر محبی درباره ممنوعیت مصرف داروها و آنتی‌بیوتیک‌ها می‌گوید: برخی از داروهای مورد استفاده برای دام و طیور به‌طور کلی ممنوع هستند و نباید مورد استفاده قرار گیرند و برخی دیگر از این داروها منع زمانی دارند یعنی زمانی که مورد استفاده قرار گرفتند، تا مدتی نمی‌توان از گوشت یا فرآورده‌های دام مورد نظر استفاده کرد. درخصوص داروهایی که منع زمانی دارند روی تمام داروها زمان منع مصرف نوشته شده و کاملا مشخص است که مثلا تا یک‌ماه پس از مصرف فلان دارو نباید از گوشت آن مرغ یا دام مورد نظر برای خوراک جامعه استفاده کرد تا اثرات دارو از بین برود ولی برخی از افراد چندان این مسائل را رعایت نکرده و مشکلات زیادی را در روند تولید خوراک مردم ایجاد می‌کنند که گاهی غیرقابل جبران خواهد بود. ممکن است مصرف برخی از داروها برای دام یا طیور بیماری کمتری را ایجاد کند و برای حیوان مفید باشد اما به دلیل ضرری که متوجه انسان و سلامت انسان می‌کند، مصرف این داروها ممنوع شده یا حتما باید مصرف آن را کنترل کرد. منبع تغذیه مرغ‌ها مهم است دکتر محبی توضیح می‌دهد: چیزی که این روزها در حال جا افتادن است این است که «مرغ سبز» همان مرغ ارگانیک بوده که این موضوع اصلا درست نیست. به نظر من ما هنوز با تولید محصولات ارگانیک در ایران فاصله زیادی داریم. ما هنوز نمی‌توانیم فرآورده سالم تولید کنیم چه برسد به تولید محصول ارگانیک. این است که «مرغ سبز» مرغ ارگانیک نیست و گفته می‌شود مرغی است که آنتی‌بیوتیک مصرف نکرده اما به هرحال منبع تغذیه هم برای پرورش دام و طیور سالم بسیار مهم است؛ یعنی نمی‌توان گفت صرفا به این دلیل که مرغ پرورش یافته آنتی‌بیوتیک ندارد پس سالم است. تغذیه درست هم برای پرورش دام و طیور سالم بسیار مهم است. تغذیه نادرست منشا بیماری‌ها دکتر محبی نقش تغذیه درست را این‌طور توضیح می‌دهد: بزرگ‌ترین مشکل مربوط به سلامتی در جامعه ما ناشی از تغذیه اشتباه و ناسالم است. آمار انواع بیماری‌ها خصوصا سرطان به دلیل تغذیه نامناسب بالا رفته است؛ هرچند که نقش آلودگی هوا و عوامل دیگر را هم نمی‌توان نادیده گرفت. فلزات سنگینی که ممکن است در گوشت مرغ‌های آلوده وجود داشته باشد شامل روی، سرب و. . . است. سرب شاید مهم‌ترین و خطرناک‌ترین فلزی باشد که می‌تواند سلامتی انسان‌ها به خطر بیندازد و حتی می‌تواند سلامت نسل‌های آینده را هم تهدید کند بنابراین باید نسبت به این قضیه آگاه بود و برخی نکات را رعایت کرد. به محصولات بازار اعتماد کنید دکتر محبی می‌گوید: با وجود تمام موضوعات و بحث‌هایی که راجع به وجود فلزات سنگین در گوشت مرغ وجود دارد به نظرم مردم می‌توانند به محصولات موجود در بازار اعتماد کرده و خرید خود را انجام دهند. نکته مهمی که وجود دارد این است که مردم حتما باید از فرآورده‌های بسته‌بندی شده که شماره بهداشتی سازمان دامپزشکی دارند، استفاده کنند. هرچه مردم به سمت استفاده از فرآورده‌های بسته‌بندی با برندهای معتبر و فروشگاه‌های معتبر بروند، بیشتر می‌توانند از انتقال آلودگی‌ها و بیماری‌ها به درون خانواده‌شان جلوگیری کنند. برندها و فروشگاه‌های معتبر برای از دست ندادن اعتبار و بازار خود، معمولا کمتر به سمت تقلب و ارائه محصول بی‌کیفیت کشیده می‌شوند بنابراین مردم با اطمینان بیشتری می‌توانند خرید خود را انجام دهند. محصولات بسته‌بندی بخرید دکتر محبی توصیه می‌کند: لازم است همانقدر که نگران وجود فلزات سنگین در گوشت مرغ هستید، به خرید گوشت‌های بسته‌بندی، نحوه شست‌وشو، نگهداری و... محصولات هم توجه داشته باشید. استفاده از لبنیات خام، گوشت‌های فاقد بسته‌بندی، خرید از فروشگاه‌های غیربهداشتی و. . . هم به همین اندازه مهم و قابل توجه است و عدم رعایت این نکات می‌تواند سبب آلودگی و بیماری شود. مرغ و ماهی را از سفره حذف نکنید دکتر محبی می‌گوید: سازمان دامپزشکی به عنوان دستگاه حکومتی، متولی نظارت بر سلامت محصولات است اما اینکه نظارت بر صددرصد محصولات دامی وجود ندارد، به این دلیل است که سازمان دامپزشکی بودجه لازم برای نظارت صددرصدی را ندارد. متاسفانه در نظام سلامت کشور ما یک اصل وجود دارد و آن این است که نظام سلامت ما «بیمارمحور» است؛ یعنی بیشتر هزینه‌ها برای درمان بیماری‌هاست. اگر سرمنشا بیماری‌ها را بشناسیم و پیشگیری را تقویت کنیم دیگر نیازی نیست که هزینه زیادی را برای درمان بیماری‌ها خرج کنیم. به علاوه بسیاری از بیماران ممکن است بهبود نیابند و عوارض ناشی از غفلت تا پایان عمر با آنها بماند. بیماری‌هایی مثل سل یا تب مالت ممکن است تا سال‌ها یا همیشه فرد را درگیر کند. در هر کشوری که دیده شود بودجه وزارت بهداشت از بودجه دامپزشکی بیشتر است سیستم آن کشور «بیمارمحور» است، بنابراین اگر بخواهیم نظام سلامت خود را بهبود ببخشیم باید بهای بیشتری به دامپزشکی بدهیم و با تامین بودجه بتوانیم صددرصد دام کشور را تحت نظارت داشته باشیم. با وجود تمام صحبت‌هایی که راجع به رعایت نکات بهداشتی خرید محصولات دامی و لبنی کردیم، باز هم می‌گوییم سالم‌ترین غذاها همین محصولات هستند و این مباحث به معنی حذف این محصولات از سبد غذایی خانواده‌ها نیست. آلودگی سالم‌ترین گوشت؛ ماهی برای اطلاع از چند و چون آلودگی ماهی‌های قزل‌آلا هم سراغ دکتر حسین ابراهیم‌زاده‌موسوی، کارشناس شیلات رفتیم و در این‌باره از ایشان اینگونه شنیدیم: گوشت ماهی از سالم‌ترین و مفیدترین مواد غذایی است متاسفانه آلودگی به برخی مواد ممکن است سبب بیماری‌زایی آن شود. «مالاشیت گرین» دارویی برای از بین بردن قارچ و عفونت در ماهی‌ها بوده که استفاده از آن در ماهی‌های خوراکی ممنوع است. متاسفانه این ماده از گذشته در کشور ما استفاده می‌شده و این موضوع مختص حالا نیست. به این دلیل که مالاشیت گرین ضدقارچ خوب و موثری است، برخی از پرورش‌دهندگان از این دارو استفاده می‌کنند. ارزان بودن، قابلیت دسترسی آسان، فراوانی این ماده و همچنین نبود جایگزین مناسب برای آن هم از دیگر علل استفاده پرورش‌دهندگان ماهی از این ماده است. برای پرورش ماهی دانش و تخصص لازم است درباره علت ایجاد آلودگی در ماهی‌ها از دکتر ابراهیم‌زاده موسوی شنیدیم: علت این است که هرکسی به خود اجازه می‌دهد برای درمان ماهی دارو تجویز کند و متاسفانه بر این موضوعات نظارتی وجود ندارد. هرکسی می‌تواند در مزرعه و ملک شخصی، پرورش ماهی راه‌اندازی کند و حتی از یک کارشناس شیلات هم آگاهی کسب نکند. وقتی هرشخصی بدون آگاهی کافی، پرورش ماهی راه‌اندازی می‌کند، خودش را دامپزشک و کارشناس شیلات می‌داند، دارو تجویز می‌کند و... به‌هرحال چنین مسائلی به وجود می‌آید. داروهای مختلف خواصی دارند که کسی که می‌خواهد از آنها استفاده کند حتما باید با این خواص آشنایی داشته باشد. چنین کسی حتما باید تخصص لازم را داشته و متخصص آبزیان باشد. متاسفانه در بحث آبزیان ممکن است یک مهندس یا کارشناس غیرمرتبط بدون اطلاع از اثرات جانبی یک دارو، آن را صرفا به دلیل اثر خوب تجویز کند؛ مثلا همین ماده مالاشیت گرین اثر ضدقارچی خوبی دارد اما عوارض استفاده از آن در انسان می‌تواند بسیار مخرب باشد. جایگزین مالاشیت گرین چیست؟ دکتر ابراهیم‌زاده موسوی می‌گوید: داروهای جایگزینی مثل پروکسید هیدروژن، برخی داروهای گیاهی و. . . به عنوان جایگزین مالاشیت گرین مورد استفاده قرار گرفته و توصیه شده‌اند اما این ماده به دلیل ارزانی و در دسترس بودن هنوز هم توسط برخی افراد سودجو استفاده می‌شود. برخی دیگر از پرورش‌دهندگان هم عادت کرده‌اند خیلی راحت و بدون فکر از این ماده به عنوان دارو استفاده کنند درحالی‌که به لحاظ کارشناسی استفاده از این ماده باید به‌طور کلی ممنوع و مالاشیت گرین از بازار جمع شود. قزل‌آلا بیشتر آلوده می‌شود دکتر ابراهیم‌زاده‌موسوی توضیح می‌دهد: مراکز پرورش ماهی بسیار گسترده هستند و برخی از افراد در باغ شخصی خود پرورش ماهی راه‌اندازی کرده‌اند که چندان هم تحت نظارت نیست. باید کار به گونه‌ای باشد که این مزارع پرورش ماهی تحت نظارت کارشناس باشند تا هرکسی نتواند دارو تجویز کند. ممکن است برای ماهی قزل‌آلا بیشتر از باقی ماهی‌ها از مالاشیت گرین استفاده شود به این دلیل که ماهی قزل‌آلا بیشتر دچار قارچ‌زدگی می‌شود اما در ماهی‌های دیگر هم ممکن است از آن استفاده شود. در ماهی‌هایی مثل کپور کمتر از این ماده استفاده می‌شود به این دلیل که استخرهای پرورش این ماهی‌ها آنقدر بزرگ است که استفاده از این ماده عملا جواب نمی‌دهد.

رنگ آب را جدی بگیرید دکتر ابراهیم‌زاده موسوی هشدار می‌دهد: مردم نمی‌توانند از ظاهر ماهی متوجه شوند که آیا درحوض مالاشیت گرین بوده یا خیر اما اگر کسی بخواهد ماهی زنده خریداری کند می‌تواند از رنگ آب متوجه وجود این ماده شود. اگر رنگ آب استخر پرورش ماهی، سبز مایل به آبی باشد می‌توان حدس زد که مالاشیت گرین در این آب وجود دارد. توصیه می‌کنم که مردم مایحتاج خود را از مراکز معتبر خریداری کنند تا کمتر در معرض این نوع از تخلفات باشند. باید با متخلفان جدی برخورد شود دکتر ابراهیم‌زاده موسوی تاکید می‌کند: در کنار توصیه‌هایی که برای مردم و خرید از مراکز معتبر داریم حتما باید نظارت‌ها هم بیشتر شود که این امر نیروی کار تخصصی بیشتری را می‌طلبد تا به صورت قانونمند عمل کنند. در این زمینه حتما باید قانون‌هایی هم برای نظارت بر پرورش آبزیان تصویب شود که اگر کسی از این مواد ممنوعه استفاده کرد، با او برخورد جدی شود چون این تخلفات عمدتا از سوی افراد غیرمتخصص انجام می‌شود. استفاده از ماده ضدقارچ مالاشیت گرین اگرچه به لحاظ مقابله با بیماری‌های ماهی‌ها و خاصیت ضدقارچی تاثیر بیشتری نسبت به مواد مشابه خود دارد اما مدتی است که استفاده از این ماده توسط سازمان دامپزشکی کشور ممنوع اعلام شده است. مسلما وقتی ماده‌ای ممنوع اعلام می‌شود پرورش‌دهندگان بزرگ که تحت نظارت سازمان‌های مسوول هستند این نکات را رعایت می‌کنند و پرورش‌دهندگانی که در نقاط دور از نظارت هستند ممکن است چنین تخلفاتی را مرتکب شوند. می‌توانید مصرف کنید اما هوشیار باشید هنوز هم ماهی جزو سالم‌ترین غذاهاست و مصرف آن بسیار توصیه می‌شود. با وجود تمام صحبت‌هایی که راجع به آلودگی ماهی کردیم، مردم می‌توانند از این غذا استفاده کنند اما نکاتی که گفته شد را هم باید در نظر داشته باشند. چندبار مصرف مشکلی ایجاد نمی‌کند دکتر محمدحسین عزیزی، کارشناس تغذیه درباره نکات مربوط به سلامت گوشت مرغ و ماهی راهنمای ما در این پرونده بود. او درباره آلودگی ماهی قزل‌آلا می‌گوید: مصرف‌کنندگان نمی‌توانند تشخیص دهند که ماهی‌های موجود در بازار آلوده به مالاشیت گرین هستند یا خیر. حتما باید آزمایش‌های تخصصی روی ماهی‌ها انجام شود که وجود این ماده به اثبات برسد. بررسی‌های علمی نشان داده اگر از مالاشیت گرین در آب استخرهای پرورش ماهی استفاده شود، تا سه ماه اثر این ماده روی ماهی‌ها باقی می‌ماند. مسلما نمونه‌برداری‌ها از انواع محصولات موجود در بازار هم که صددرصد نیست و از تمام ماهی‌ها نمی‌توان نمونه‌برداری کرد بنابراین نمی‌توان به‌طور قطع گفت ماهی‌های موجود در بازار آغشته به این ماده هستند یا خیر و طبیعی است که ممکن است مردم چنین ماهی‌هایی را مصرف کنند اما باید دانست مصرف درازمدت این ماده می‌تواند سرطانزا باشد و با چندبار مصرف مورد خاصی به وجود نخواهد آمد. نگران تغذیه خود باشید مردم حق دارند بدانند چه مواد غذایی مصرف می‌کنند و حق دارند سلامت مواد مصرفی‌شان را جدی بگیرند بنابراین نمی‌توان به مردم گفت نگران هیچ چیز نباشید. به‌ هرحال تغذیه سالم اولین اصل سلامتی است و باید بیش از هرچیزی در اولویت باشد. سعی کنید تا حد امکان مواد غذایی سالم مصرف کرده و تا آنجا که می‌توانید از انواع آلودگی‌ها دوری کنید. از مراکز معتبر خرید کنید نمی‌توان گفت مرغ و ماهی نخرید چون ممکن است آلوده به مواد بیماری‌زا باشد اما می‌توان توصیه کرد که از مراکز معتبر که تحت نظارت‌های سازمان‌های مسوول هستند خرید کنید. معمولا مراکز خرید معتبر کمتر ممکن است اعتبار خود را به خطر انداخته و تقلب کنند و اغلب محصولات بی‌کیفیت توسط فروشگاه‌های نامطمئن ارائه می‌شود. سراغ برندها بروید وقتی کیلویی خرید کنید، مسلما بیشتر خود را در معرض انواع آلودگی‌هایی که گفتیم قرار می‌دهید. به علاوه خرید فله‌ای ممکن است آلودگی‌های دیگری را هم به این فهرست اضافه کند. توجه داشته باشید که تا حد امکان محصولات بسته‌بندی که شماره‌های بهداشتی دارند خریداری کنید؛ این محصولات از فیلتر سازمان‌های مسوول گذشته‌اند. میوه و سبزیجات بخورید سعی کنید تا حد امکان به سمت غذاهای تازه‌تر بروید. غذاهایی را که حاوی فیبر هستند هم توصیه می‌کنیم. انواع سالاد و سبزیجات متنوعمی‌توانند به عنوان پیش‌غذا گزینه مناسبی باشند و هم به دلیل خواص خود می‌توانند ما را در برابر آلودگی‌ها تا حدی محافظت کنند. میوه و سبزیجات بیشتر یعنی سلامتی بیشتر. مقدار فلزات سنگین در مرغ کم است دکتر عزیزی می‌گوید: درخصوص فلزات سنگینی که گفته شد در مرغ وجود دارد، مساله کمرنگ‌تر است اما از طرفی هم مردم مرغ را بیشتر از ماهی مصرف می‌کنند. در مورد مرغ هم معلوم نیست مرغ موجود در بازار آلوده به فلزات سنگین است یا خیر، سازمان‌های مسوول هم به‌طور روتین و هرروزه نمونه‌برداری بهداشتی انجام نمی‌دهند. خوشبختانه حتی اگر مرغ‌های خوراک آلوده مصرف کرده باشند، باز هم میزان فلزات سنگین در گوشت‌شان کم است. در مورد استفاده از مرغ هم باید بگویم حتی اگر مردم ندانسته و تصادفی چنین گوشتی را مصرف کنند، چندان مشکل حادی نخواهند داشت چون فلزات سنگین هم در درازمدت و حتی پس از سال‌ها مصرف سبب بیماری می‌شوند. نظارت‌ها بیشتر شود دکتر عزیزی توضیح می‌دهد: سازمان دامپزشکی ماده‌ای به عنوان جایگزین مالاشیت گرین را به پرورش‌دهندگان ماهی معرفی کرده که دیگر کسی از مواد غیرمجاز استفاده نکند. البته در کنار معرفی جایگزین باید نظارت بر استخرهای پرورش ماهی را هم بیشتر کرد و دستورالعمل‌های لازم هم به تولیدکنندگان داده شود. فلزات سنگینی مثل سرب، جیوه، کادمیوم و آرسنیک سرطانزا هستند و باید مراقب ورود این فلزات به بدن بود. سرب که شاید خطرناک‌ترین این فلزات باشد در هوای آلوده، بنزین نامرغوب، لوازم آرایشی بی‌کیفیت، غذای بی‌کیفیت، آب آلوده و. . . هم دیده می‌شود و مردم به‌ناچار هر روز با ورود آن به بدن خود مواجه هستند. همه این فلزات در درازمدت و پس از سال‌ها مصرف سرطان در بدن انسان ایجاد می‌کنند وگرنه مثلا با یک‌بار استنشاق هوای آلوده به سرب کسی سرطان نمی‌گیرد. اگر اینطور بود که مردم هر روز نفس می‌کشند و سرب را به ریه و بدن خود وارد می‌کنند اما می‌بینیم که پس از سال‌ها ممکن است بیماری دیده شود. به‌هر حال سازمان‌های مسوول باید بیش از این به فکر سلامتی مردم و جامعه باشند و حتی مقدار اندک مواد سرطانزا هم سبب نگرانی می‌شود. مرغ و ماهی آلوده، کبد را درگیر می‌کند درباره نوع سرطان‌هایی که از مصرف مرغ و ماهی آلوده به وجود می‌آید هم از دکتر عزیزی این‌طور شنیدیم: سرطان‌هایی که ممکن است مالاشیت گرین یا فلزات سنگین ایجاد کنند، تقریبا یک نوع هستند چون همه این مواد وارد کبد می‌شوند بنابراین ممکن است زودتر از بقیه عضوها کبد را درگیر کنند. به‌طور کلی همه سموم وارد کبد یا همان جگر می‌شوند و از مسیر کبد عبور می‌کنند به همین دلیل استفاده طولانی‌مدت از این مواد ممکن است سرطان کبد، دستگاه گوارش و. . . را ایجاد کند. سرب به علاوه سرطان‌های کبد و دستگاه گوارش ممکن است سرطان‌های مربوط به دستگاه تنفسی مثل سرطان ریه را هم سبب شود. توصیه‌ها چه کسانی بیشتر تهدید می‌شوند؟ دکتر عزیزی توضیح می‌دهد: کسانی که بیشتر در معرض این آلودگی‌ها هستند و بدن ضعیف‌تری دارند، مسلما بیشتر درگیر خواهند شد. کسی که بیشتر مواد سرطانزا به بدنش وارد شده باشد و مدام مصرف ‌کننده محصول بی کیفیت و غیر مجاز باشد با احتمال بیشتری به بیماری‌ها مبتلا خواهد شد؛ خصوصا افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دیگری هم داشته باشند. کسانی هم که بدن ضعیف‌تری دارند به همین منوال؛ مثلا کودکان، سالمندان و افراد بیمار ممکن است بیشتر درگیر خطرات ناشی از آلودگی به مواد سرطانزا شوند. با آلودگی مرغ و ماهی چه کنیم؟ دکتر عزیزی توصیه می‌کند: بهترین راهکار برای کاهش خطرات ناشی از مصرف احتمالی مواد سرطانزا یا فلزات سنگین، مصرف میوه و سبزیجات همراه مرغ و ماهی است. هرچند میوه و سبزیجات هم ممکن است تا حدی انواع آلودگی‌ها را داشته باشند اما به عنوان تصفیه‌کننده موادغذایی هستند و استفاده از میوه‌های تازه و سبزیجات را توصیه می‌کنم. انواع میوه و سبزیجات، همچنین غذاهای حاوی فیبر می‌تواند این سموم را از بدن دفع و حداقل خطر مصرف مواد سرطانزا را کم کند. همچنین مصرف شیر را هم توصیه می‌کنم، خصوصا برای کاهش خطرات ناشی از آلودگی با سرب که ممکن است در مرغ وجود داشته باشد. به هر حال نمی‌توان گفت مردم مصرف مرغ و ماهی را کنار بگذارند چون گزینه مناسب دیگری وجود ندارد و خوراک اصلی مردم ما همین مواد غذایی است. اگرچه به لحاظ سلامتی مصرف مرغ آلوده به فلزات سنگین یا ماهی آلوده به مواد سرطانزا به هیچ عنوان مطلوب نیست اما با راهکارهایی که گفتیم می‌توان میزان خطرات و عوارض مواد مضر را کمتر کرد.