چگونه انرژی می‌تواند عامل آلودگی یا علتی برای نفع اقتصادی باشد

لیلا افلاکی خبرنگار شمانیوز؛ انرژی، جزءلاینفکی از زندگی شده و لازمه دوام آن استفاده و مصرف بهینه است. انرژی اگر با استانداردهای جهانی مورد استفاده قرار بگیرد، سوددهی دارد، اما اگر مطابق با نورم‌های جهانی نباشد نه تنها توجیه اقتصادی ندارد بلکه سبب افزایش آلاینده‌ها و آلودگی هوا می‌شود. سخنان مهندس مجتبی فردیار، کارشناس ارشد صنایع فولاد و فروآلیاژها و از اولین‌های صنعت فولاد در کشور، نشان از تجربه بالای ایشان دارد. تجربه ای که بدون هیچ چشمداشت در اختیار نسل آینده قرار داده می‌شود و ما را بر آن داشت تا با ایشان به گفت‌وگو بنشینیم.

برای تولید، مصارف انرژی باید مطابق با استانداردهای جهانی باشد

مجتبی فردیار کارشناس ارشد صنایع فولاد و فروآلیاژها با بیان اینکه مهمترین مسئله در تولید فولاد، انرژی است، گفت: شما اگر انرژی نداشته باشید نمی توانید فولاد تولید بکنید. این انرژی می‌تواند؛ انرژی الکتریکی یا انرژی گاز باشد، انرژی حاصل از سوختن ذغال، چوب، کک یا امثالهم باشد. دنیا، همیشه سعی در بهینه سازی و مصرف انرژی دارد و سعی می‌کند که مقدار مصرف انرژی را کمتر کند. به دلیل اینکه اگر می‌خواهیم تولید فولاد داشته باشیم، باید که مصارف انرژی‌مان شامل آب، برق، گاز، مواد نسوز و مواد خام مطابق با نورم (قواعد و قوانین استاندارد جهانی) باشد. ما نمی توانیم خودمان را بیشتر از حد معمول برای مثلاً یک تن تولید چدن یا فولاد بیش از سایر کشورها انرژی مصرف بکنیم، به دلیل صرفه جویی. یعنی وقتی ما برای ما سود ی حاصل می‌شود که انرژی ما هم مطابق با استانداردهای جهانی باشد. اگر قرار شد که ما انرژی بیش از حد مصرف کنیم، در حقیقت تولید، هیچ‌گونه توجیه اقتصادی ندارد. لذا ما باید مصارف‌مان مطابق با نورم های جهانی باشد.  

تولید با مصرف بالای انرژی یعنی ما صادرکننده مجانی انرژی هستیم

کارشناس ارشد صنایع فولاد ظهار داشت: متأسفانه مصرف انرژی در ایران برای صنایع و فولاد بیش از نورم‌های جهانی است .برای نمونه در صنعت فولاد حدود ۵۷ درصد و حتی بیشتر، در سیمان ۴۶.۲ درصد مصرف انرژی و در بعضی مسائل است که تا نزدیک به ۹۰ درصد ما بیش از دنیا مصرف انرژی داریم .  

 انرژی یک سرمایه ملی است و ما باید از این سرمایه ملی کاملا استفاده بکنیم این موضوع را همیشه به خاطر داشته باشیم که ممکن است بین آب و انرژی انتخاب بکنیم. یعنی این که بگوییم اگر آب نداشته باشیم مشکلی پیش نخواهد آمد مهمترین مسئله این است که ما باید انرژی داشته باشیم بدین منظور که بتوانیم آب دریا را شیرین کنیم و مورد استفاده قرار دهیم و در جهت ذخیره انرژی و کم کردن مصرف انرژی باید تمام توان خود را به کار ببریم. اگر این کار انجام نگیرد، روزی فرا خواهد رسید که ما انرژی و آب نخواهیم داشت و باصطلاح هیچ گونه پیشرفتی نمی‌توانیم داشته باشیم.

مجتبی فردیار ادامه داد: بنده بارها این موضوع را  به انجمن تولیدکنندگان فولاد متذکر شدم که شما باید همان طور که در کتاب فولاد مقدار تولید مثلا سنگ آهن فلان مجتمع یا کارخانه را بیان می‌کنید، باید به خاطر داشته باشیم که این تولیدات حاصل انرژی و مواد اولیه است. یعنی باید علاوه بر میزان تولید فولاد فلان کارخانه، مقدار تولید انرژی الکتریکی، انرژی گاز، ذغال سنگ، الکترود و تمام مصارف انرژی را هم بنویسیم تا همیشه خودمان را در کفه ترازو با دنیا ببینیم، که متاسفانه این کار انجام نگرفته است. هدف از این کار این است که ببینیم که آیا ما توانستیم خودمان را به استانداردهای جهانی برسانیم یا نتوانستیم. اگر بتوانیم خودمان را به نورم‌های جهانی برسانیم مسلما قیمت‌هایی هم که اعلام می‌کنیم، قیمت های جهانی و تعادلی است. ممکن است ما تولیدکننده فولاد باشیم اما با مصرف بالای انرژی گاز و برق. در حقیقت آن‌موقع ما صادرکننده فولاد نخواهیم بود بلکه صادرکننده مفت انرژی هستیم.

میزان تأثیر کمبود انرژی ایران بر صنعت و اقتصاد  

پیشکسوت صنایع فولاد ایران با تاکید بر اینکه نظارت بر مصرف انرژی صنایع امری ضروری است، گفت: در شهریورماه ۱۴۰۰ سمیناری درباره کمبود برق برگزار شد  ولی هیچ موقع از کارخانجات سوال نکردند که مصرف برق آنها چه مقداری است. تجهیزات در دنیا مرتبا در حال بهینه شدن است. مثلا برای صنعت سیمان در گذشته آسیاب‌های بزرگی بود که بین ۱۸۰ تا ۲۴۰ تن گلوله سیمانی در این قرار می‌گرفت ولی اخیراً این آسیاب‌ها را از رده خارج و با آسیاب های غلطکی جایگزین می‌کنند. ما باید از نظر تجهیزاتی و رقم مصارف در ارتباط با دنیا باشیم. بهینه سازی در تجهیزات و تعمیرات به موقع انجام بدهیم. یک موتور الکتریکی وقتی که بسوزد اگر این را عوض بکنیم مطابق شرایط کارخانه آن مقدار کیلووات را به ما نمی دهد و یا بازدهی آن کمتر می‌شود. چون؛ سیم پیچی مطابق شرایط نورم انجام نگرفته است. چندین سال قبل بود که به طور مرتب در اینترنت می‌خواندیم که در آلمان یا کشورهای دیگر تجهیزات کارخانجات را برای عرضه و بازدید قرار داده اند. تمام این تجهیزات را به ایران آوردند و نصب کردند، تجهیزاتی که مصارف برق بالایی داشتند. انرژی مهم‌ترین مسئله ای که باید در ایجاد صنعت درنظر بگیریم. اگر قرار باشد ما آهن تولید بکنیم با مصرف انرژی بالاتری در حقیقت ما انرژ‌ی را صادر می‌کنیم که پول آنها را هم نمی‌گیریم.

تربیت نیروی متخصص در کارخانه ذوب آهن

مهندس مجتبی فردیار ضمن نیم‌نگاهی به گذشته با بیان چگونگی تاسیس کارخانه ذوب آهن اصفهان به خبرنگار ما، افزود: سال ۱۳۴۳ و هنگام تحصیل ما در دانشگاه - زمانی که قرارداد بین ذوب آهن و کشور شوروی نوشته می‌شد- استاد ما آقای مهندس لاوی که خارجی بود، روز بیست و سوم دی ماه که قرارداد امضا شد، گفت که آینده بسیار خوبی برای  صنعت فولاد است زیرا قرار است که صنعت فولاد به ایران و اصفهان بیاید که الان به فولاد سوئدی معروف است. با توجه به اینکه در یک منطقه صنعتی این کارخانه ساخته می‌شود و با توجه به سابقه تاریخی و هنر و صنعت مردم اصفهان یک روز فولاد اصفهان معروف می‌شود.  خوشبختانه عملیات اجرایی ساخت کارخانه در اصفهان شروع شد و  با توجه  به گستردگی و حجم بالا، این کارخانه در مدت 4 سال ساخته شد. ذکر این مسئله ضروری است که در آن موقع، ما جوشکار به مانند الان نداشتیم، مهندسان درس‌هایی خوانده بودند که در رابطه با فولاد و این مباحث نبود، کارخانه سیمان به اندازه کافی نداشتیم که بتوانند حمایت‌مان بکنند.

وی تصریح کرد: به همراه عملیات ساخت، آموزش هم شروع شد. یعنی ذوب آهن در کنار کارخانه، آموزشگاه حرفه ای ساخت. داخل مجموعه و در کنار عملیات اجرایی، آموزش هم داده شد. ما ۴ نفر مهندس از مهندسان اولیه بودیم. طی  چند روز، اطلاعات و مطالبی را که ما نمی‌دانستیم توسط یک کارشناس روس که با مترجم خود می‌آمد، آموزش هایی که در هیچ دانشگاهی به ما آموخته نشده بود را به ما یاد می داد. البته آن موقع صنعتی در ایران نیامده بود که از طریق دانشگاه بخواهند آموزش بدهند. سپس هر کدام از ما چهار نفر می‌بایست تکنسین‌ها را آموزش می‌دادیم و هر کدام از این تکنسین‌ها از فردا صبح وظیفه داشتند که چهار نفر استاد کار و کارگر را آموزش می‌دادند. در حقیقت در هر روز صبح ۴ تا مهندس مطالب را یاد می‌گرفتند و ۱۶ نفر تکنسین بعدازظهر آن روز و ۶۴ نفر استاد کار، نفراتی بودند که این مطالب را یاد می‌گرفتند. یعنی آموزش در ضمن کار. برای دوران بهره‌برداری یک تعدادی به کشور شوروی اعزام شدند که بنده هم جزو آنها بودم. آموزش های بسیار بسیار خوبی بود. کلاس‌های دانشگاه  و کار عملی در کارخانه انجام می گرفت. واقعیت قضاوت این است که آموزش به ما خوب داده شد و همزمان با بهره برداری و تولید فولاد، آموزش می‌دیدیم.  

انتقال تجربیات و آموزش بسیار مهم است

فردیار با ذکر یک خاطره از اهمیت آموزش در صنایع و انتقال آن برای نسل‌های آینده، افزود: در آن زمان که ما برای آموزش حین کار در کارخانه ای در شوروی بودیم، معلم آموزش من به هتل محل سکونت مان می‌آمد و به من درس می‌داد. کتاب‌هایی را برای آموزش معرفی می‌کرد که بخرم و بنده دو تا را می‌خریدم و مابقی را می‌گفتم؛ گیر نیاوردم. یک روز که ایشان به هتل آمد، کتابهای دست دومی را آورد که می‌گفت از کتابخانه برداشتم و از من خواست که با خودم به ایران بیاورم، حتی‌ گفت من جریمه اش را می‌دهم. تاکید می کنم خیلی خیلی نسبت به آموزش ما حساس بودند. حتی روز امتحان، کمیته آموزش یک نمره به ما و یک نمره هم به استاد می داد و سیستم آموزشی خیلی خوب بود. خوشبختانه ما در ایران این ها را آموزش و انتقال دادیم. در جریان کار همیشه سعی کردم که حوادث و اتفاقاتی که می‌افتد را نوشته و به صورت کتاب درآورم. اکنون روابط عمومی این نوشتارها را به صورت کتاب چاپ می‌کند که همه آن اتفاقات و راه حل ها، گردآوری شده است. خوشبختانه مدیریت جدید کارخانه ذوب آهن دستور داده است که این کتاب ها باید تهیه بشود و از همه این مطالب و خاطرات استفاده می‌شود.

بهینه سازی انرژی کمک شایانی در کاهش آلودگی دارد

این پیشکسوت فولاد در ادامه سخنان خود با اشاره به نقش صنایع و توسعه آنها در ظهور آلاینده‌ها، اضافه کرد: توسعه صنایع زیربنایی کشور ایران توجه جدی به محیط زیست و کنترل میزان آلاینده‌های صنعتی را دوچندان کرده و تا دستیابی به معیارهای پیشرفته کنترل نشر غبار در سطح جهان مسیری طولانی در پیش است. هوا مخلوطی از گازهای مختلف است که به صورت لایه نسبتا نازکی زمین را احاطه کرده است.هوا مخلوطی از انواع مختلف است  گازهایی که توسط لایه ای  نسبتاً غیر دایره ای احاطه شده است.گرمایش خانگی، تولید برق، سوزاندن زباله ها و زباله ها، آتش سوزی مراتع و جنگل ها و مصرف سوخت های فسیلی بسیاری از فعالیت های صنعتی نیروگاه ها به طور مستقیم بخار آب را منتشر می کنند.  مواد دیگری نیز در فاز بخار وجود دارند که می توانند توسط منابع هیدروپال مورد استفاده قرار گیرند.

مجتبی فردیار گفت: بسیاری از آلاینده های موجود در هوا اثراتی جدی بر سلامت انسان دارند. منواکسید کربن از عوامل موثر در بروز بیماری قلبی است. در اثر احتراق سوخت‌های گوگرددار اکسیدهای گوگرد (SO1,SO3) تولید می‌شوند. اکسیدهای نیتروژن (NO2 , NO3) عموما در شرایط احتراق دمای بالا به وجود می‌آیند و در جوامع پیشرفته صنعتی تولید و منتشر می شوند که سامانه تنفسی را تحریک کرده و باعث ناراحتی چشم می‌شوند. ازن (O3) معمولا در اثر واکنش فتوشیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن و اکسیژن در داخل جو به وجود می‌آید که سبب تشدید بیماری آسم، آمفیزم و برونشیت مزمن می‌شود.

وی با اشاره به اثرات تخریبی آلودگی هوا، تصریح کرد: کارخانه های ذوب مس، پالایشگاه‌ها و تاسیسات تولید سوخت‌های فسیلی و اتومبیل‌ها از مهمترین عوامل کاهش‌دهنده شفافیت هوا می‌باشند. آلودگی هوا باعث تخریب بناها و کاهش طول عمر آنها می‌گردد. تخریب آثار تاریخی بر اثر هوای آلوده در صد سال اخیر به اندازه ۵۰۰ سال بیش از آن بوده که بیش از نیمی از آنها یعنی ۸۰ درصد را اتومبیل های فرسوده به عنوان عمده‌ترین بخش آلاینده‌ها را به خود اختصاص داده اند. در شهرهای بزرگی مثل تهران روزانه ۵ تن سرب وارد هوا می‌شود و هرچه تعداد خودروهای فرسوده شهر بیشتر باشد مقدار مصرف بنزین و سرب بیشتری در هوا انتشار می‌یابد. سرب یکی از فلزات سنگین خطرناکی است که از طریق اتومبیل‌های بنزینی منتشر می‌شود.

کارشناس ارشد صنایع فولاد و فروآلیاژها افزود: صرفه جویی در سوخت‌های فسیلی به هر شکل فراموش نشود و صرفه جویی در استفاده از برق باید بیشتر مورد توجه باشد، چرا که در اغلب نیروگاه‌ها برق با استفاده از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود و باید توجه داشت که راندمان نیروگاه‌ها حداکثر ۴۰ درصد می‌باشد. براساس آمار مدیریت پیشتبانی CNG استفاده از این سوخت باعث کاهش انتشار CO2 به میزان ۲۰ درصد، CO به میزان ۶۰ درصد، NO2 به میزان ۷۰ درصد ذرات معلق به میزان ۹۵ درصد و هیدرات‌های کربن نسوخته به میزان ۸۰ درصد می‌گردد. سالانه حدود ۵/۵ میلیارد تن کربن از طریق سوخت‌های فسیلی به جو زمین وارد می‌شود.

مهندس مجتبی فردیار در پایان متذکر شد: غبارگیرها جهت کنترل میزان نشر غبار در صنعت استفاده می‌شود و فیلتر الکتریکی از تجهیزاتی است که برای کنترل میزان آلودگی و جمع‌آوری غبار مورد استفاده قرار می‌گیرند. فیلترها در تامین مقررات کنترل آلودگی هوا در کشورهای تووسعه یافته که روز به روز سختگیرانه‌تر می‌شوند، ناتوان هستند. محدودیت‌های سختگیرانه انتشار آلودگی در کارخانجات موجب شد تا گزینه های قابل انتخاب از جمله؛ تبدیل فیلتر الکتریکی به کیسه ای و فیلتر الکتریکی به فیلترهای ترکیبی فیلتر کیسه ای/ فیلتر الکتریکی در دستور کار قرار بگیرد.

پیشکسوت فولاد ایران در یک جمع بندی با اشاره به معیارهای ذکر شده، اعلام کرد: شعار هر فولاد ساز باید: ۱-کاهش هزینه ساخت ۲- کاهش مصرف سوخت ۳- بهبود عملکرد ۴-کاهش انتشار دود ۵-افزایش ایمنی ۶-افزایش دوام و قابلیت اطمینان باشد و این ها را سرلوحه کار خود قرار دهد .