پاسخ به یک پرسش: گندم به بورس کالا باز می گردد؟

گندم، محصول استراتژیک کشاورزی و راهبردی در کل دنیا به شمار می‌رود که طی ماه‌های اخیر با جنگ اوکراین و روسیه شاهد کمبود این محصول و اهمیت تامین آن برای دولت‌ها هستیم.

در کشور ما نیز همواره بازار گندم با وجود حساسیت بالای این محصول، با مشکلات دیرینه‌ای مواجه هست؛ به طوری که در امر خرید تضمینی گندم از سوی دولت، پرداخت به‌موقع مبالغ گندم از سوی دولت به کشاورزان، کیفیت محصول، وجود دلالان و واسطه‌ها و از همه مهم‌تر قیمت اعلامی از سوی دولت از جمله چالش‌های این بازار به شمار می‌رود؛ چالش‌هایی که برخی کارشناسان اقتصاد کشاورزی راهکار مناسب، آزمایش شده و شفاف را برای حل آن‌ها پیشنهاد می‌دهند و آن، سازوکار بورس کالای ایران است.

گندم محصولی است که در سال‌های گذشته در مواقع مختلف در بورس کالا عرضه شده و حتی در برهه‌ای حجم معاملات آن میلیون تنی شده، اما به دلیل سیاست‌های قیمت گذاری دستوری دولت، گندم فعلا روی تابلوی بورس کالا نمی‌رود.

به منظور بررسی تاریخچه معاملات گندم در بورس کالا و امکان از سرگیری عرضه این محصول در راستای حمایت از کشاورزان و مدرن سازی معاملات و حذف واسطه‌ها با معین محمدی پور، سرپرست مدیریت مطالعات اقتصادی و امور بین الملل بورس کالا به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن در پی میاید.

گندم چه زمانی وارد بورس کالا شد؟

گندم از سال ۱۳۸۶ در بخش محصول‌های کشاورزی بازار فیزیکی پذیرش و معامله شده است. در سال‌های اخیر نیز در راستای اجرای ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی نیز شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی اقدام به عرضه گندم در سال ۱۳۹۶ کرد که عرضه گندم در قالب ماده ۳۳ قانون مذکور تنها در همین سال انجام شده و از ابتدای سال ۱۳۹۷ محموله‌ای تحت این عنوان عرضه نشده است. البته عرضه گندم در سال ۱۳۹۷ در خارج از چارچوب این ماده همچنان توسط شرکت بازرگانی دولتی ادامه داشت و نهایتا از ابتدای سال ۱۳۹۸ معامله گندم در بورس کالا متوقف شد.

گندم در کدام بازار بورس کالا معامله می‌شد؟

گندم عرضه شده در بورس کالا چه بر مبنای موضوع ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و چه خارج از آن در بازار فیزیکی اصلی بورس کالا در قالب قراردادهای نقد معامله شده است. معاملات موضوع ماده ۳۳ به این صورت انجام می‌شد که کشاورزان از طریق مباشر فروش (شرکت بازرگانی دولتی) گندم خود را به بورس کالا عرضه کرده و پس از انجام معامله و کشف قیمت، ثمن معامله به حساب کشاورز واریز می‌شد. مابه‌التفاوت قیمت تضمینی تصویبی برای سال مربوطه و قیمت معامله از طریق وزارت جهاد کشاورزی به کشاورزان تعلق می‌گرفت.

روند معاملات و استقبال از معاملات گندم چگونه بود؟

جدول زیر آمار معاملات گندم در بازار فیزیکی را در ۱۰ سال نشان می‌دهد.

همان طور که قابل مشاهده است در سال‌های آخر معاملات گندم رونق گرفته که متاسفانه پس از آن متوقف شده است. در خصوص معاملات ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی در بازار فیزیکی هم قابل ذکر است که با وجود مزایایی که این طرح چه برای خریداران، چه برای کشاورزان و چه برای دولت داشت، نظیر تضمین کیفیت گندم، امکان دریافت ثمن معامله در بازار در بازه زمانی بسیار کوتاهی پس از انجام معامله توسط کشاورز و کاهش بار مالی دولت از اجرای سیاست قیمت تضمینی، اما معاملات این محصول در بورس کالا متوقف شد.

دلیل توقف معاملات گندم چه بود؟

با بازگشت تحریم‌ها از نیمه دوم سال ۱۳۹۷ و افزایش نرخ ارز، شاهد جهش در قیمت بسیاری از اقلام بودیم. به منظور کنترل قیمت کالاهای اساسی کشاورزی نظیر گندم، دولت معاملات این محصول در بورس کالا را متوقف کرد و گندم مشمول قیمت‌گذاری‌های دستوری دولت (خرید تضمینی) شد. به عبارت ساده‌تر، کشف نرخ بالاتر از میزان مورد نظر سیاست گذار در یک تابلوی رسمی مورد قبول نبود و عملا عرضه‌ها متوقف شد و به این ترتیب در آن زمان به دلیل سیاست‌های جدید دولت امکان بازار محور شدن فرآیندهای تنظیم بازار از بین رفت.

آیا برنامه‌ای برای برگشت گندم به بورس کالا وجود دارد؟

بورس کالا آمادگی از سرگیری همکاری‌های انجام شده، شروع مجدد معاملات گندم صنف و صنعت و به‌طور کلی مدرن‌سازی بازار محصول‌های کشاورزی را دارد. در صورت آمادگی وزارت جهاد کشاورزی، بورس کالا می‌تواند در قالب بازار فیزیکی یا گواهی سپرده کالایی اقدام به پذیرش گندم کند.

چه موانعی برای بازگشت گندم به بورس کالا وجود دارد؟

مهم ترین مانع موجود برای بازگشت گندم به بورس کالا، تمایل به سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است. زمانی شرایط برای عرضه گندم در بورس کالا مهیا می‌شود که تمایل به کنترل بازار گندم و مخالفت با کشف نرخ در بازار رقابتی از میان برود. در وهله بعدی، در صورت ابلاغ ادامه همکاری‌ها لازم است که هزینه‌های تبعی اجرای طرح از سوی سازمان برنامه و بودجه تعیین شده و مباشر فروش گندم (شرکت بازرگانی دولتی) اقدام به رفع مشکلات مذکور در حوزه اجرایی کند.

در آخر آیا زیرساخت‌های لازم برای بازگشت گندم به بورس کالا فراهم است؟

با توجه به اینکه در سال‌های قبل معاملات گندم بدون بروز هیچ گونه اشکال فنی یا اجرایی از سوی بورس کالا انجام شده‌اند، می‌توان اظهار کرد که هم‌اکنون نیز زیرساخت‌های لازم چه از نظر بستر معاملاتی نرم‌افزاری و تجهیزاتی چه از نظر نظارت‌های لازم بر پذیرش و انجام معاملات کاملاً فراهم است.

باشگاه خبرنگاران جوان