درآمدی بر شناخت بیمه های زندگی؛ مزایا، ویژگیها و معرفی انواع بیمه زندگی

‌در عصر حاضر، بیمه به عنوان یکی از ابزارهایی که در کاهش ریسک و تأمین امنیت مالی افراد حقیقی و حقوقی نقش به سزایی دارد، شناخته می‌شود. در این میان شرکت‌های بیمه به عنوان ارائه دهندگان خدمات مالی نقش مهمی ایفاء می‌کنند.

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد، افزایش در آمد موجب تقاضای بیشتر برای بیمه شده و به تبع آن به حق بیمه بالاتر منجر می‌شود. بنابراین افرایش درآمد موجبات ارتقاء استانداردهای زندگی مردم و افزایش قدرت خرید ایشان را فراهم می‌کند. تقاضا برای بیمه زندگی(عمر) به تمایل افراد به تخصیص درآمدشان برای بازنشستگی و اختصاص دادن بودجه برای آن وابسته است. در این چارچوب تقاضای بیمه زندگی یک تابع از ثروت، جریان در آمد و نرخ بهره است. به طور خلاصه مطالعات صورت گرفته، نشان می‌دهند، ثروت فرد و در آمد او بر تقاضا ی بیمه زندگی اثر دارد، همچنین بیانگر آنست که ممکن است یک رابطه علت و معلولی از رشد اقتصادی به سمت فعالیت‌های بیمه زندگی برقرار باشد.

اهمیت رابطه رشد بیمه در طول چند دهه گذشته به دلیل نقش مؤثر بیمه در بخش مالی، افزایش یافته است. این مفهوم بیشتر در حجم کسب و کار شرکت‌های بیمه زندگی انعکاس یافته است. رشد سریع حق بیمه‌های رشته زندگی نقش شرکت‌های بیمه را به عنوان ارائه دهندگان انتقال ریسک نشان می‌دهد و اهمیت شان را به عنوان سرمایه‌گذاران سازمانی نیز افزایش می‌دهد. ترویج فعالیت‌های اقتصادی توسط  این شرکت‌ها‌ ریسک در بازارهای مالی را نیز افزایش می‌دهند.

بیمه زندگی   به عنوان یکی ازاقسام بیمه‌های اشخاص است، در بیمه‌های زندگی صحبت از کالای بی‌جان و بی‌روح نیست که صرفاً بیمه گر تعهد پرداخت خسارت را کرده باشد، بلکه در اینجا صحبت از اشخاص، سلامت و تضمین آینده افراد خانواده اوست. انسان همواره در طول تاریخ به عامل امنیت در زندگی اهمیت زیادی داده و درصدد جلوگیری از حوادث ناگوار و تضمین آینده خود و خانواده اش بوده است. امروزه با پیشرفت رشته‌های مختلف بیمه‌های زندگی، یکی از راههای اصلی تأمین آتیه افراد، خرید این نوع بیمه نامه‌ها است. اهمیت بیمه‌های زندگی تا حدی است که در بررسی بین‌المللی سنجش سطح توسعه یافتگی کشورها، به عنوان شاخصی معتبر مطرح شده است .(مهدوی ، 1387)

 این نوع بیمه به عنوان مؤثرترین و مقبول‌ترین ابزار در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده است. بیمه عمر به افراد اطمینان خاطر می‌بخشد تا در آینده بتوانند از زندگی بهتری برخوردار باشند. بنابراین هم از جنبه رفاه مادی وهم آسایش فکری و روحی بسیار مؤثر است. 

از ویژگی‌های اصلی بیمه‌های زندگی، بلندمدت بودن آنهاست و هدف از خرید بیمه‌نامه عمر تنها جبران خسارتهای جاری نیست بلکه تأمین آتیه است. گسترش این بیمه می‌تواند از عمیق شدن شکاف طبقاتی جلوگیری کند زیرا از سقوط یکباره خانواده (در اثر فوت نان‌آور و منبع درآمد خانوار) و فقر مطلق جلوگیری می‌نماید. با وجود کارکردهای بسیار و اهمیت بیمه عمر، این صنعت در کشور ما، ناشناخته باقی مانده ونقش آن در اقتصاد کشور و زندگی خانواده‌ها ناچیز می‌باشد.(مومنی وصالیان و همکاران،1391)

بیمه‌های زندگی روش مؤثری محسوب می‌شوند که به واسطه آن افراد با درآمدهای نسبتا کم می‌توانند برای بلند مدت سرمایه‌گذاری و پس انداز کنند. به وسیله طراحی بیمه‌های عمر ساده و قراردادهای پس اندازی، که در بیشتر موارد با مبالغ ناچیزی خریداری می‌شوند، شرکتهای بیمه قادر خواهند بود، مبالغ زیادی را در قالب حق بیمه‌های اندک، از یک بخش وسیعی از جامعه جمع آوری کنند و پس انداز بلند مدت در اقتصاد را بطور همه جانبه افزایش دهند. به واسطه سرمایه‌گذاری حق بیمه‌های پرداخت شده به وسیله بیمه‌گزاران وهم چنین سرمایه‌گذاری وجوه سهامداران است که انتقال پس انداز (در قالب حق بیمه بیمه‌های عمر)، منجر به توسعه اقتصادی می‌گردد. پس‌انداز‌ها به وسیله شرکت‌ها جمع آوری می‌شوند و در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاری  

می شوند که این عملیات خود محرکی برای توسعه بازار سرمایه به شمار می‌رود. در نتیجه بیمه قادر است با ایجاد اطمینان در مجموعه فعالیت‌های اقتصادی نقشی کلیدی در توسعه اجتماعی و اقتصادی ایفا کند. بنابراین توجه به تعاملات و ساز و کارهای صنعت بیمه به ویژه در بخش بیمه‌های عمر می‌تواند تصویر روشنی از روند توسعه این بخش را در اختیار ما قرار دهد.(مومنی وصالیان و همکاران،1391)

در بیمه‌های زندگی بیمه‌گذار/ بیمه شده می‌‌تواند بر حسب شرط دریافت مزایای بیمه‌نامه (حیات و یا فوت بیمه شده)، نحوه دریافت مزایا (یکجا یا به صورت مستمری)، زمان دریافت مزایا و نحوه پرداخت ‌حق‌بیمه، هر نوع بیمه‌نامه‌ای را که پاسخگوی نیازهایش باشد، خریداری کند. 

بیمه‌نامه‌های زندگی به دو صورت انفرادی و گروهی صادر و بیمه‌شدگان را تحت پوشش قرار می‌دهند. رایج‌ترین بیمه‌نامه انفرادی در این رشته، «بیمه‌نامه زندگی و پس‌انداز» است که علاوه بر جنبه پس‌انداز و تشکیل سرمایه، خطر فوت را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد. مزایای بیمه‌نامه‌های انفرادی می‌تواند به شرط فوت بیمه شده به بازماندگان او (یا ذی‌نفع بیمه‌نامه) تعلق یابد. یکی از نمونه بیمه‌نامه‌های گروهی «بیمه‌نامه زندگی کارکنان دولت» است که کارمندان یک سازمان‌ دولتی را تحت پوشش قرار می‌دهد. 

 

بیمه زندگی به سه دسته تقسیم می‌‌شود: (جوهریان، 1373، ص 73‌ـ‌ 68)

- بیمه‌های زندگی به شرط فوت

-   بیمه‌های زندگی به شرط حیات

-   بیمه‌های مختلط

 

در این بیمه‌ها انجام تعهدات بیمه‌گر در صورت فوت بیمه شده، در طول مدت بیمه‌نامه جاری خواهد شد و پرداخت سرمایه‌‌های خطر فوت می‌‌توانند هم به صورت سرمایه ثابت و هم به صورت پرداخت مستمری انتخاب گردد. انواع بیمه‌های به شرط فوت عبارتند از: بیمه تمام زندگی و بیمه زندگی موقت

بیمه تمام زندگی

در بیمه تمام زندگی، سرمایه بیمه در صورت فوت بیمه شده هر زمان که اتفاق افتد قابل پرداخت است .حق‌بیمه  این نوع بیمه‌نامه‌ها به سه صورت قابل پرداخت است:

الف‌ـ‌  بیمه‌گذار حق‌بیمه، بیمه‌شده را  ماهیانه تا زمان فوت بیمه‌شده پرداخت خواهد نمود.

ب‌ـ‌  بیمه‌گذار حق‌بیمه، بیمه‌شده را در مدت زمان تعیین شده (10 سال یا بیشتر)پرداخت خواهد نمود و از آن به بعد هیچگونه حق‌بیمه پرداخت نخواهد شد و در صورت فوت بیمه‌شده در هر زمان که اتفاق افتد سرمایه بیمه‌شده قابل پرداخت است . 

ج‌ـ‌  بیمه‌گذار در ابتدای شروع بیمه‌نامه حق‌بیمه مربوطه را یکجا در وجه شرکت بیمه پرداخت نموده و بیمه‌شده تا پایان زندگی تحت پوشش بیمه قرار دارد و هر زمان که فوت نماید سرمایه بیمه‌شده قابل پرداخت است.     

          

در صورت فوت بیمه‌شده حداکثر تا زمان معینی سرمایه قابل پرداخت است بعد از سپری شدن این مدت که آن را مدت بیمه می‌‌نامند، بیمه‌نامه خاتمه یافته و بیمه‌گر تعهدی در قبال بیمه‌گذار ندارد. بیمه زندگی موقت ممکن است با فاصله باشد یعنی شروع تعهد بیمه‌گر یک یا چند سال بعد از شروع قرارداد باشد.

بیمه‌های زندگی موقت بر چهار نوع تقسیم می‌‌شوند:

الف‌ـ‌  بیمه زندگی زمانی با سرمایه ثابت: سرمایه بیمه در تمام طول مدت بیمه ثابت است.

ب‌ـ‌   بیمه زندگی با سرمایه نزولی: سرمایه بیمه متناسب با زمان کاهش می‌‌یابد. مثلا در یک بیمه‌ای که مدت آن 10 سال است اگر فوت در سال اول اتفاق افتد تمام سرمایه و اگر در سال دوم اتفاق افتد 10/9 سرمایه و اگر فوت در سال سوم اتفاق افتد 10/8 سرمایه و الی آخر قابل پرداخت خواهد بود. بیمه زندگی مانده بدهکار یک بیمه زندگی با سرمایه نزولی است.

ج‌ـ‌  بیمه زندگی با سرمایه صعودی: سرمایه بیمه به نسبت تصاعد عددی در هر سال که فوت اتفاق افتد افزایش می‌‌یابد. مثلاً اگر فوت در سال اول اتفاق افتد یک میلیون ریال، در سال دوم دو میلیون ریال و در سال سوم سه میلیون ریال و الی آخر...

د‌ـ‌  بیمه زندگی پنج ساله قابل تبدیل: حق‌بیمه هر پنج سال یکبار تعیین می‌‌شود و بر حسب افزایش سن بیمه‌شده تغییر می‌‌کند. 

هر یک از انواع بیمه‌های فوت ممکن است یک نفره یا دو نفره باشد. در بیمه‌های دو نفره سرمایه در صورت اولین فوت پرداخت شده و بیمه خاتمه می‌‌یابد. 

 

در این نوع از بیمه‌های زندگی، انجام تعهدات بیمه‌گر موکول به حیات بیمه‌شده در موعد معین است. بر حسب اینکه تعهد بیمه‌گر به صورت پرداخت سرمایه یا مستمری باشد به دو نوع تقسیم می‌‌شود:

- بیمه به شرط حیات با سرمایه ثابت

- بیمه زندگی به شرط حیات با پرداخت مستمری

بیمه به شرط حیات با سرمایه ثابت

در بیمه زندگی به شرط حیات با سرمایه ثابت، سرمایه بیمه‌شده در پایان مدت بیمه (هرگاه بیمه‌شده در این تاریخ در قید حیات باشد) پرداخت می‌‌گردد. این بیمه خود به دو گونه تقسیم می‌‌شود:

الف‌ـ‌ بیمه در صورت حیات بدون استرداد حق‌بیمه 

ب‌ـ‌ بیمه در صورت حیات با استرداد حق بیمه

در بیمه نوع اول در صورت فوت بیمه‌شده قبل از انقضاء مدت بیمه حق‌بیمه‌های پرداخت شده متعلق به بیمه‌گر بوده و مسترد نمی‌‌گردد. در صورتیکه در نوع دوم کل حق‌بیمه‌هایی که تا زمان فوت پرداخت شده یکجا به استفاده کننده مسترد می‌‌گردد. 

 

در بیمه زندگی به شرط حیات با پرداخت مستمری، مستمری‌ها، پرداخت‌‌های قسطی مرتبی هستند که در فواصل زمانی مساوی که به آن دوره یا پریود می‌‌گویند به استفاده کنندگان پرداخت می‌‌شود. دوره ممکن است سالانه، شش ماهه، سه ماهه یا ماهانه باشد. مستمری‌ها به دو دسته تقسیم می‌‌شوند: 

نوع اول: مستمری‌های قطعی که بطور حتم و یقین در مدت معینی پرداخت می‌‌گردد و جنبه بیمه‌ای ندارند.

نوع دوم: مستمری‌‌های زندگیی که پرداخت‌ها بستگی به زندگی شخص دارد. همین‌که شخصی فوت شود پرداخت اقساط سرمایه بیمه هم قطع می‌‌گردد. این مستمری‌ها بر دو نوعند:

الف‌ـ‌  مستمری زندگیی موقت: پرداخت مستمری حداکثر تا مدت معینی مشروط بر اینکه بیمه‌شده تا این تاریخ در قید حیات باشد پرداخت می‌‌شود و با فوت بیمه‌شده تا قبل از آن تاریخ، پرداخت مستمری قطع می‌‌گردد.

ب‌ـ‌   مستمری مادام الزندگی: پرداخت اقساط مستمری تا پایان زندگی بیمه‌شده ادامه خواهد داشت.

• از نقطه نظر شروع پرداخت اقساط مستمری نیز مستمری‌ها به دو دسته تقسیم می‌‌شوند:

الف. مستمری‌های بلافاصله

ب. مستمری‌های با فاصله

در مستمری‌های بلافاصله پرداخت مستمری بلافاصله بعد از صدور بیمه‌نامه شروع می‌‌گردد ولی در مستمری‌های با فاصله بین شروع مستمری و شروع بیمه‌نامه چند سال فاصله وجود دارد.

• از نظر نحوه پرداخت نیز مستمری‌ها به دو نوع تقسیم می‌‌شوند:

الف ـ مستمری‌هایی که اقساط آن در اول هر دوره قابل پرداخت است.

ب‌ـ‌  مستمری‌هایی که اقساط آن در آخر هر دوره قابل پرداخت است.

• از نظر تعداد بیمه‌شده نیز بیمه‌های مستمری ممکن است یک نفره یا دو نفره باشند. در بیمه‌های مستمری یک نفره، بیمه‌شده یک نفر بوده و با فوت او مستمری قطع می‌‌شود و در بیمه‌های مستمری دو نفره تعهد بیمه‌گر ممکن است به دو صورت زیر باشد:

الف‌ـ‌  پرداخت مستمری با اولین فوت هر یک از دو بیمه‌شده قطع می‌‌شود. این نوع مستمری را اولین فوت می‌‌نامند.

ب‌ـ‌  پرداخت مستمری بعد از فوت هر یک از دو بیمه‌شده به نفع دیگری ادامه می‌‌یابد. این نوع مستمری را آخرین فوت می‌‌نامند.

بیمه‌های مستمری که شرکت‌‌های بیمه صادر می‌‌کنند اکثرا از نوع دوم می‌‌باشند.

 

این بیمه از ترکیب بیمه‌های به شرط فوت و بیمه‌های به شرط حیات تشکیل شده است، لذا صورت‌های متعددی می‌‌تواند داشته باشد.

انواع مهم و متداول آن عبارتند از: بیمه مختلط پس‌انداز، بیمه مختلط دو برابر سرمایه در صورت فوت، بیمه مختلط دو برابر سرمایه در صورت حیات، بیمه مستمری خانوادگی، بیمه موعد ثابت

 

 هرگاه بیمه‌شده در طول مدت بیمه فوت شود یا در انقضاء مدت بیمه در حیات باشد سرمایه پرداخت می‌‌گردد. حداقل سرمایه اولیه در صورت حیات و فوت برابر انتخاب می‌شود.

بیمه مختلط دو برابر سرمایه در صورت فوت

 مانند بیمه مختلط پس‌اندازی است با این تفاوت که سرمایه در صورت فوت دو برابر سرمایه در صورت حیات است.

بیمه مختلط دو برابر سرمایه در صورت حیات

 سرمایه در صورت حیات بیمه‌شده در انقضاء مدت دو برابر پرداخت می‌‌شود.

 

هرگاه بیمه‌شده در طول مدت بیمه فوت شود از تاریخ فوت تا انقضاء مدت، مستمری معینی مثلا برابر با پنج یا ده درصد سرمایه اصلی به استفاده کننده پرداخت می‌‌شود و در انقضاء مدت اعم از اینکه بیمه‌شده در حیات باشد یا نباشد مجدداً کل سرمایه اصلی قابل پرداخت خواهد بود.

 

سرمایه بیمه در انقضاء مدت اعم از اینکه بیمه‌شده در قید حیات باشد یا نباشد قابل پرداخت است؛ ولی حق‌بیمه تا زمان فوت بیمه‌شده و حداکثر تا انقضاء مدت بیمه پرداخت می‌‌شود. بطور کلی در تمام انواع بیمه‌های زندگی از زمانی که بیمه‌شده فوت شود حق‌بیمه هم قطع خواهد شد. البته اگر پرداخت حق‌بیمه به صورت ماهانه در نظر گرفته شده باشد باقیمانده حق‌بیمه سال فوت متعلق به بیمه‌گر می‌‌باشد.

 

ویژگی‌‌ها و مزایای بیمه‌های زندگی از سه بعد تأمین آتیه، معافیت‌‌های مالیاتی و بعد کلان و اقتصادی قابل بررسی است. (جوهریان، 1373، ص46)

 

مهم‌ترین نقش این نوع بیمه‌ها تامین آتیه بیمه‌گذاران است. بیمه‌های زندگی در تضمین زندگی آتی مردم و وضعیت اقتصادی آن‌ها نقش بسیار اساسی ایفا می‌کند. تامین خطرات ناشی از فوت، از کارافتادگی، مستمری دوران بازنشستگی و پس‌انداز و بازنشستگی از ویژگی‌ها و مزایای اصلی این نوع پوشش بیمه‌ای است 

 

معافیت‌های مالیاتی از دیگر مزایای بیمه‌نامه‌های زندگی است که شامل موارد زیر می‌‌شود:

• معافیت از مالیات بر ارث : سرمایه بیمه زندگی از مالیات بر ارث معاف است.

• بخشودگی مالیاتی حق‌بیمه‌های زندگی: بر اساس ماده 137 قانون مالیاتهای مستقیم، حق‌بیمه پرداختی هر شخص حقیقی به مؤسسات بیمه ایرانی بابت بیمه زندگی از درآمد مشمول مالیات مؤدی کسر می‌شود.

• معافیت سرمایه بیمه زندگی از مالیات بر درآمد: طبق ماده 136 قانون مالیاتهای مستقیم سرمایه بیمه زندگیی که بیمه‌گذاران یا استفاده‌کنندگان از مؤسسات بیمه به صورت یکجا یا مستمری دریافت می‌کنند، از پرداخت مالیات معاف است. در بیمه زندگی این سرمایه شامل اندوخته سرمایه‌گذاری در صورت حیات بیمه‌شده در انتهای دوره، یا مجموع آن با سرمایه فوت در صورت فوت بیمه‌شده است که به اقتضای هر یک از این پیشامدها پرداخت می‌شود.( صالحی ،1390)

 

- صالحی، پروانه(1390)؛ «بررسی نقش شبکه نمایندگی بیمه در توسعه بیمه‌های عمر در ایران»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد؛ مدیریت بازرگانی؛ دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.

- مهدوی و بخشی، اثر ریسک‌گریزی بر تقاضای بیمه عمر (مورد مطالعه: بازار بیمه عمر ایران)؛ پژوهشنامه بیمه (صنعت بیمه سابق)؛ سال بیست و ششم؛ شماره4؛ زمستان 1390؛ شماره مسلسل104؛ صفحات 81 تا 106.

- مومنی وصالیان، هوشنگ؛ دقیقی اصلی، علیرضا؛ آل احمدی، ابتسام؛ سلطانی، حامد؛ «تمایز رقابتی مبتنی بر نوآوری»؛ پنجمین کنفرانس و جشنواره کسب و کار بیمه؛ 5و6 بهمن1391.