قوانین بازار پایه، از وضع دستورالعمل تا اجرا و اصلاحات

به گزارش شمانیوز به نقل از پایگاه خبری بازار سرمایه(سنا)، در ابتدا با مراجعه به سایت رسمی شرکت فرابورس ایران در خصوص بازار پایه و ماده قانونی تشکیل این بازار مشاهده می شود که:

" بازار پایه از جمله بازارهای فرابورس است که مطابق با ماده ۴ دستورالعمل پذیرش، به منظور عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران راه اندازی شده است.

پس از ثبت شرکت‌ ها نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، مدارک ارائه شده از جانب شرکت‌ها در کمیته عرضه فرابورس مورد بررسی قرار می ‌گیرد و سپس در فهرست نرخ‌های بازار پایه فرابورس درج می‌شوند. لازم به ذکر است این شرکت‌ها فرایند پذیرش را طی نمی‌ کنند. شرکت‌های درج شده در بازار پایه در سه دسته طبقه بندی می‌ شوند:

1. شرکت هایی که درخواستی مبنی بر پذیرش ندارند و به دلیل الزام قانونی طبق ماده ۹۹ برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران باید در بازار پایه درج شوند. مطابق با ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران به منظور ارتقاء جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد کشور و ساماندهی بازار متشکل اوراق بهادار کلیه اشخاصی که تاکنون نسبت به انتشار اوراق بهادار اقدام کرده‌اند مکلفند نسبت به ثبت آن نزد سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام کنند و عدم ثبت، تخلف محسوب می‌شود.

ناشران اوراق بهادار ثبت‌شده نزد سازمان مذکور باید اطلاعات مالی خود را براساس ترتیبات مقرر در ماده (۴۵) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران منتشر کنند و معاملات اوراق بهادار ثبت ‌شده در سازمان فقط در بورس ها و بازارهای خارج از بورس دارای مجوز و با رعایت مقررات معاملاتی هر یک از آنها حسب‌ مورد امکان‌پذیر بوده و معامله اوراق بهادار مذکور بدون رعایت ترتیبات فوق فاقد اعتبار است.

1. شرکت هایی که نزد سازمان بورس ثبت شده‌اند، اما شرایط پذیرش را ندارند.
2. شرکت‌هایی که به دلیل از دست دادن شرایط بازارهای بورس یا فرابورس از بازار مربوطه لغو پذیرش می‌شوند، در بازار پایه درج می شوند. مقررات ارائه اطلاعات در این بازار به مراتب ساده‌تر از بازار اول و دوم است. "

بهنام محسنی، معاون بازارهای خارج از بورس فرابورس ایران:

بازار پایه فرابورس ایران از سال ۱۳۹۰ بر اساس قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور ایجاد شده است. مطابق این بازار معاملات سهام شرکت‌هایی که اقدام به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار را داشتند، تنها از طریق بازار پایه فرابورس ایران یا از طریق پذیرش در یکی از بازارهای اصلی امکان پذیر بود و سپس بر اساس قانون احکام دائمی کشور قانون مزبور به یک قانون دائمی تبدیل و بازار پایه روند خود را ادامه داد.

* دلایل تغییر دستورالعمل معاملات بازار پایه توسط سازمان بورس و اوراق بهادار:

برخی مشکلات موجود در بازار پایه منجر به تغییر قوانین این بازار شد که از آن جمله باید به افزایش تعداد پرونده‌های تخلفاتی و مجرمانه، عدم وجود شفافیت اطلاعاتی در شرکت‌های بازار پایه و نبود بازیگران معتبر در بازار اعم از بازارگردانان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های پوششی اشاره کرد.

مواردی همچون معطوف شدن توجه عموم به عنوان اعضای کانال‌های تلگرامی به بازار پایه و در نتیجه تبعیت از مدیران کانال و کاهش ضریب نفوذ تحلیل‌های بنیادی، افزایش دستکاری بازار از طریق سیگنال‌دهی، اثر کهربایی موجود در نوسانات نزدیک به سقف و کف قیمت، تلاش برای تخمین عمق بازار توسط مشتریان برخط در مرحله پیش گشایش با ورود یا ویرایش سفارشات و در نهایت افشای عمق بازار توسط معامله‌گران، مهم‌ترین عواملی هستند که منجر به تغییر و اصلاح قوانین بازار پایه در دستورالعمل جدید آن شدند.

* عکس العمل فعالان بازار:

فعالان بازار با مراجعه به دفتر فقها و استفتاء درخصوص بازار پایه، بحث مسائل فقهی را در این خصوص پیش کشیدند که کمیته فقهی سازمان بورس با برگزاری جلساتی به این ابهامات پاسخ داد:

 سوال اول:  در صورتی که در معامله سهام، هریک از متقاضیان خرید و فروش بر اساس تحلیل اقتصادی از اطلاعات مالی شرکت (که در دسترس عموم متقاضیان است)، قیمت پیشنهادی خود را «بدون اطلاع از قیمت پیشنهادی سایر خریداران و فروشندگان» ارائه کند و معامله بر مبنای بهترین قیمت پیشنهادی که حین انشاء عقد مشخص و معلوم است توسط بورس (به عنوان برگزارکننده حراج و ناظر معاملات) انجام و اعلام شود، آیا چنین معامله‌ای صحیح است؟ 

✅ پاسخ کمیته فقهی به این پرسش این است که بله این معامله صحیح است.

سوال دوم:  آیا عدم علم و اگاهی هر یک از متقاضیان خرید و فروش نسبت به قیمت پیشنهادی سایر خریداران و فروشندگان تاثیری در صحت عقد دارد؟

✅  خیر ندارد.

سوال سوم:  آیا عدم اطلاع متقاضیان خرید و فروش از قیمت پیشنهادی سایر خریداران و فروشندگان خللی در ارکان معامله ایجاد و آن را غرری می‌کند و موجب بطلان آن می‌شود؟

✅ پاسخ منفی است موجب غرری بودن آن نمی‌شود.

سوال چهارم:  آیا آنچه از دیدگاه فقهی و شرعی برای صحت عقد لازم و ضروری است معلوم و مشخص بودن قیمت سهام در زمان انشاء عقد و تحقق معامله است یا علم و آگاهی خریداران بالقوه (متقاضیان خرید) به قیمت‌های پیشنهادی همدیگر، آن هم قبل از انجام و تحقق معامله؟

✅ پاسخ این است که خیر علم و آگاهی خریداران نسبت به قیمت پیشنهادی دیگران ضرورتی ندارد.

نکته دیگری که در جلسه مطرح شد این بود که این مساله باعث قیمت گذاری نشود. به این معنا که سازمان بورس و نهاد ناظر ، قیمت تعادلی را از محل قیمت های پیشنهادی به دست آورد و آن قیمت تعادلی به بازار اعلام شود و خریداران و فروشندگان محدوده ای را برای معاملات خود رعایت کنند. به عبارتی کف قیمت و سقف آن بر مبنای قیمت تعادلی بدست آمده به عنوان محدوده قیمتی معامله اعلام گردد. برای مثال محدوده جواز تغییر قیمت، شامل قیمت توافقی A ریال به علاوه یا منهای ۲ درصد یا ۳ درصد باشد که نتیجه این باشد که افراد اختیار داشته باشند با قیمت کمتر یا بیشتر نسبت به قیمت تعادلی معامله کنند. البته در حد دامنه ای که سازمان بورس اعلام می کند. (مثلا به علاوه یا منهای ۲ تا ۳ درصد).

* دعوت سازمان بورس از فعالان بازار سرمایه برای ارائه نظرات و پیشنهادات:

در نهایت سازمان بورس و اوراق بهادار و فرابورس ایران پس از برگزاری چندین جلسه متعدد در این خصوص، به کمک کانون نهادهای سرمایه گذاری و کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار، فراخوانی را جهت حضور فعالان بازار و ارائه پیشنهادات و انتقادات در خصوص تغییر قوانین بازار پایه اعلام کردند:

" پیرو جلسه‌ روز (دوشنبه ۲۰ خرداد) با موضوع بررسی دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در بازار پایه فرابورس که در محل سازمان بورس و اوراق بهادار و با حضور نمایندگان کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، کانون کارگزاران و مدیران ارشد سازمان بورس و شرکت فرابورس تشکیل شد، مقرر شد نظرات اصلاحی کلیه فعالان بازار توسط کانونهای فوق جمع‌آوری و به صورت یکجا به سازمان بورس منعکس شود."

* فعالان بازار، پیشنهادات و انتقادات خود را به دبیرخانه کانون نهادهای سرمایه گذاری و کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار ارسال کردند.

این نظرات به سازمان بورس و اوراق بهادار منعکس و در جلسه‌ای که دوم تیرماه در سازمان ‌بورس برگزار شد، روی سه پیشنهاد جمع‌بندی نهایی ‌صورت گرفت. تدریجی بودن اجرایی کردن ‌مقررات بازار پایه، دامنه نوسان محدود و امکان وجود بازارگردان در بازار ‌پایه، مواردی است که شورایعالی بورس در خصوص آن تصمیم گیری می کند.

* برگزاری جلسه شورای عالی بورس و بررسی نظرات فعالان بازار:

طی این جلسه اعضای شورای عالی بورس در خصوص جوانب مختلف این دستورالعمل به بحث و بررسی پرداختند اما جمع‌بندی نهایی نظرات اعضا به جلسه آتی این شورا موکول شد.

* پیش از برگزاری جلسه شورای عالی بورس:

پیش از جلسه شورای عالی بورس برای جمع‌بندی نهایی قوانین جدید بازار پایه، جلسه‌ای تبیینی و توجیهی با حضور فعالان این بازار در فرابورس برگزار شد .

برای این نشست، جمعی از فعالان این بازار به نحوی که بتوانند به عنوان نماینده‌ای از تمامی مخاطبان بازار پایه باشند انتخاب شدهند که برای این موضوع معیارهای متعددی مدنظر قرار گرفته است و در نهایت ۶ گروه مختلف از فعالان و ناشران بازار پایه به این نشست دعوت شده‌اند.

برگزاری جلسه شورای عالی بورس و جمع بندی در خصوص مقررات بازار پایه

پس از کسب نظر از کانون نهادهای سرمایه‌گذاری، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، ناشران بازار پایه و فعالان حقیقی و حقوقی، نهاد ناظر بازار سرمایه جمع‌بندی خود را در اختیار شورایعالی بورس قرار داد.

از سوی دیگر به دلیل ابهامات مطرح‌شده فقهی در مورد مکانیزم‌های معاملاتی و نحوه نمایش مظنه‌های قیمتی و اثرات آن بر انجام داد و ستد سهام، کمیته فقهی سازمان بورس  موضوع را بررسی و اعلام کرد در این رابطه مشکل شرعی وجود ندارد.

در نهایت مقرر شد اصلاح مقررات افشا، پذیرش و معاملات بازار پایه فرابورس در هشت بند عملیاتی شود.  

در جلسه شورایعالی بورس به لزوم انجام اصلاحات در بازار پایه، اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و انضباطی برای برخورد با تخلفات ناشران بازار پایه، طبقه‌بندی شرکت‌ها در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز و حراج ناپیوسته و کشف قیمت در تابلوی‌های فوق حداقل یک بار در هفته با تشخیص سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید شد.

تسهیل امکان انتقال به تابلوها و بازارهای بالاتر طی فرآیند پذیرش از دیگر موارد مورد تاکید شورایعالی بورس بود و در روزهای بعد از کشف قیمت، دامنه نوسان‌های فوق‌الذکر اعمال می شود و قیمت پایه هر روز، قیمت کشف‌شده در روز حراج ناپیوسته است.

همچنین مقرر شد نمایش مظنه‌های خرید و فروش مرحله‌ای و با اعلام قبلی باشد. اما فعلاً مظنه‌های خرید و فروش برای ۶ ماه طبق روال سابق قابل رویت است.

اعضای شورایعالی بورس و مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار ارتقاء سلامت بازار سرمایه و افزایش اعتماد و اطمینان فعالان را اصول تدوین سیاست ها می دانند و تاکید می کنند هر اصلاحی در بازار تنها با رضایت حداکثری فعالان بازار سرمایه انجام می شود.

* به این ترتیب روند تغییرات قوانین به این شرح خواهد بود:

-     مقرر شد که اصلاحات بازار پایه به تدریج انجام شود و حذف مظنه ها نیز به یکباره اجرایی نشود. بنابراین حذف مظنه ها در این مرحله از اصلاحات بازار پایه اتفاق نمی افتد و در مراحل بعدی اجرایی می شود.

-     مساله زمان بندی اجرای دستورالعمل حتما از طرف فرابورس اعلام می شود تا اگر کسی فرصت ورود به این بازار یا فرصت خروج از این بازار را خواست این فرصت مهیا باشد.

-      طبق دستورالعمل، طبقه‌بندی شرکت‌ها در دو مقطع مردادماه و دی‌ماه صورت می‌گیرد و در واقع موعد بعدی برای ‌رتبه‌بندی ناشران در تابلوهای بازار پایه دی‌ماه است.‌

-    حذف مظنه های قیمتی به صورت دوره ای خواهد بود و در ۶ ماه اول عملیاتی نخواهد شد.

-      دامنه نوسان دیگر یک ریالی نخواهد بود و از یک تا سه درصد به تفکیک بازارها دامنه نوسان خواهیم داشت.

رنگ بازارها و مقررات :

رنگ بازارها بر اساس میزان ریسک شرکت های موجود در این بازارها خواهد بود:

بازار زرد: دامنه نوسان ۳ درصد - دامنه نوسان از یک مرحله حراج تا حراج بعدی عملیاتی شود- حداقل هفته ای یک آکشن(فرابورس نیز می تواند پیشنهاد بیش از یک حراج را با توجه به وضعیت بازارها ارائه کند) -  امکان معامله در تمامی روزهای معاملاتی وجود خواهد داشت.

بازار نارنجی: دامنه نوسان ۲ درصد - دامنه نوسان از یک مرحله حراج تا حراج بعدی عملیاتی شود- حداقل هفته ای یک آکشن(فرابورس نیز می تواند پیشنهاد بیش از یک حراج را با توجه به وضعیت بازارها ارائه کند) - امکان معامله در تمامی روزهای معاملاتی وجود خواهد داشت.

بازار قرمز: دامنه نوسان ۱ درصد - دامنه نوسان از یک مرحله حراج تا حراج بعدی عملیاتی شود- حداقل هفته ای یک آکشن(فرابورس نیز می تواند پیشنهاد بیش از یک حراج را با توجه به وضعیت بازارها ارائه کند) - امکان معامله در تمامی روزهای معاملاتی وجود خواهد داشت.