ورود انواع ترکیبات آلاینده به منابع آب، تهدیدی برای محیط‌زیست استان گیلان

به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، کارشناس دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی این سازمان درباره ضرورت طرح تحول در مطالعات زمین‌شناسی زیست‌محیطی گفت: سفیدرود گسترده‌ترین حوضه آبریز شمال کشور و یکی از گنجینه‌های طبیعی است که با تامین۸۰ درصد آب مصرفی استان گیلان از مهمترین منابع آبی در این استان به شمار می‌رود.

دکتر پریسا پیروزفر با بیان این‌که سرچشمه سفیدرود در خارج از استان گیلان قرار دارد و هرگونه تغییر در کیفیت آب آن با سلامت زیستگاه و ساکنین هشت استان دیگر مرتبط است، خاطرنشان کرد: حدود ۱۷۲ هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان گیلان به طور مستقیم از آب سفید‌رود مشروب می‌شود.

وی افزود: ورود انواع ترکیبات آلاینده‌ها از جمله کودهای شیمیایی، آفت‌کش‌ها و زباله‌های صنعتی، خانگی و بیمارستانی که در بعضی از نقاط بدون رعایت استانداردهای زیست محیطی در منابع آبی رها می‌شود، می‌تواند تهدیدی برای محیط‌زیست  این استان محسوب شود و ارتباط سفیدرود با دریای خزر و تاثیر تغییرات کیفی آب این رودخانه بر خزر، حساسیت انجام مطالعات زمین‌شناسی زیست‌محیطی در این حوضه آبریز را بیشتر نشان می‌دهد.

کارشناس دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ضمن اشاره به آغاز پروژه‌های طرح تحول در سازمان متبوع خود گفت:  پروژه طرح تحول مخاطرات استان گیلان با تمرکز بر حوضه آبریز دلتای سفیدرود در ابتدای سال 1402 در دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی، مهندسی و زیست محیطی آغاز به کار کرد. در این پروژه که با هدف شناسایی مخاطرات زمین شناسی و برداشت یکپارچه اطلاعات در این حوضه آبریز تعریف شده سه گروه از این دفتر شامل گروه های زمین‌شناسی زیست‌محیطی، آب زمین‌شناسی و زمین‌شناسی مهندسی مشارکت ‌می‌کنند.

وی هدف از تهیه نقشه زمین‌شناسی زیست‌محیطی در حوضه آبریز دلتای سفیدرود (محدوده مطالعاتی آستانه-کوچصفهان) را شناسایی الگوی توزیع فلزات سنگین در آب و رسوبات رودخانه ای و منابع آب زیرزمینی و بررسی تاثیرات ساختارهای زمین‌شناسی، کاربری اراضی و فعالیت های صنعتی بر نحوه پراکنش جغرافیایی این عناصر در منطقه مورد مطالعه عنوان کرد.

پیروزفر افزود: داده‌های بدست آمده از این پروژه دربردارندة اطلاعاتی هستند که بطور مستقیم به اتخاذ تصمیمات اکولوژیکی و زیست محیطی در فعالیت‌های کشاورزی و جنگلداری، آبخیزداری، مسائل مربوط به سلامت انسان و گونه‌های زیستی ختم می‌شوند.

وی با بیان این‌که نقشه‌های تولید شده نشان‌دهنده مناطق آلوده به فلزات سنگین و یا در معرض خطر آلودگی است، تصریح کرد:  این نقشه‌ها می‌تواند اطلاعات مهمی در زمینه انتخاب مناطق مناسب جهت سیاست‌های کاربری زمین یا پاکسازی نواحی آلوده در اختیار تصمیم‌گیران قرار دهد.

به گفته کارشناس دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، نتایج حاصل از این تحقیق در فراهم آوردن اطلاعات پایه برای سازمان‌ها و مراکز تحقیقاتی مانند سازمان محیط زیست، مرکز تحقیقات خاک و آب،  سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی فعال در زمینه مسائل زیست محیطی سودمند خواهد بود.

وی درباره درصد پیشرفت پروژه طرح تحول در مطالعات زمین‌شناسی زیست محیطی در استان گیلان گفت: هم اکنون مرحله نمونه‌برداری و آنالیز شیمیایی نمونه‌های آب و رسوبات رودخانه‌ای و آب زیرزمینی در کلیه برگه‌ها به اتمام رسیده و پروژه از ابتدای سال جاری (1403) وارد فاز پردازش داده‌ها و گزارش‌نویسی خواهد شد. درصد پیشرفت در نظر گرفته شده  برای پروژه در مجموع حدود 60درصد است.

پیروزفر ادامه داد: مطالعات زمین‌شناسی زیست محیطی در حوضه آبریز دلتای سفید رود (محدوده مطالعاتی آستانه-کوچصفهان) شامل 8 برگه زمین‌شناسی در مقیاس یک‌پنجاه‌هزارم به نام‌های لسکوکلایه، آستانه‌اشرفیه، رشت، سیاهکل، سنگر، دیلمان، اصطلخ‌جان و رودبارکوهپایه است.

به گفته وی،  در گام نخست، با بازدید میدانی از محدوده مطالعاتی، کانون‌های آلاینده نقطه‌ای و غیرنقطه‌ای در محدوده شناسایی شد و شبکه نمونه‌برداری از رودخانه‌ها و آب زیرزمینی با در نظر گرفتن توزیع مکانی کانون های انتشار آلاینده‌ها تهیه شد. برداشت‌های صحرایی در هر برگه یک پنجاه هزارم  طی 3 ماموریت 20 روزه شامل مراحل برداشت نمونه‌های آب زیرزمینی و برداشت نمونه‌های آب و رسوب رودخانه‌ای انجام شد.

شایان ذکر است؛ برداشت نمونه‌های آب زیرزمینی با هدف بررسی ترکیب شیمیایی سفره‌های آب محدوده آستانه-کوچصفهان، با نمونه برداری از تعداد 453 حلقه چاه و چشمه انجام شد. چاه‌های برداشت شده به طور عمده دارای مصرف شرب و کشاورزی است و نمونه های مذکور پس از آماده‌سازی اولیه در محل کمپ و با رعایت چرخه زمانی 48 ساعته برای آنالیز ترکیبات آنیونی و فلزات سنگین به آزمایشگاه‌ ارسال شد.

همچنین برای برداشت نمونه‌های آب و رسوب رودخانه‌ای، ایستگاه‌های نمونه‌برداری در امتداد رود‌های اصلی محدوده و با در نظر گرفتن وضعیت شبکه انشعابات رودخانه‌ها و موقعیت مکانی کانون‌های آلاینده تعیین شد. به منظور بررسی وضعیت آلودگی آب‌های سطحی محدوده مورد مطالعه تعداد 325 نمونه آب از رودخانه‌های اصلی حوضه آبریز سفیدرود و انشعابات آن برداشت شد. نمونه‌های جمع‌آوری شده، با حفظ زنجیره سرد و رعایت چرخه زمانی 48 ساعته برای آنالیز ترکیبات آنیونی و فلزات سنگین به آزمایشگاه ارسال شدند.

گفتنی است؛ تعداد 460 نمونه رسوب رودخانه‌ای در امتداد رودهای اصلی از ایستگاه‌های مذکور منطقه برداشت شد و نمونه‌های رسوب آبراهه‌ای پس از آماده‌سازی اولیه در محل سایت نمونه‌برداری با استفاده از روش الک تر برای اندازه‌گیری مقدار غلظت فلزات سنگین به آزمایشگاه ارسال شده و با استفاده از روش ICP-OES/MS  مورد آنالیز شیمیایی قرار گرفتند. در تعدادی از ایستگاه‌ها نیز نمونه‌های رسوب به منظور تعیین بافت، هدایت الکتریکی، اسیدیته و مقدار مواد آلی برداشت شده و مورد بررسی واقع شدند.