یک سال مدیریت فرهنگ و هنر دولت سیزدهم در آینه تئاتر
هشت گام محقق شده/ از تحقق وعده 20 ساله تا پیمودن مسیر چهار ساله در 10 ماه
مرور برگ‌های تقویم از گذر عمر دولت سیزدهم بر مدار یک سالگی خبر می‌دهد. دولتی که با شعار دولت مردمی؛ جهادی و انقلابی کار خود را در شرایطی آغاز کرد که از یک سو به سبب تحریم‌های ظالمانه و از سویی دیگر زیر سایه سنگین کرونا از همان آغازین گام‌ها با مخاطرات و مصائب مختلف و متعددی روبه‌رو بود.
دولتی که ساخت ایران قوی را بنا به صحبت‌ها و وعده‌های آیت‌الله دکتر سیدابراهیم رئیسی به عنوان رئیس دولت سیزدهم را بر پیشانی‌نوشت فعالیت‌های خود قرار داد و یکی از مهمترین بسترهای تحقق این هدف را عبور از گذرگاه فرهنگ برگزید.
حال در یک سالگی عمر دولت سیزدهم؛ سنجش کارنامه و اقدامات آن در عرصه تمدن‌ساز و هویت‌بخش فرهنگ بیش از هر گاه و آینه‌ای ضروری می‌نماید. ضرورتی که تحقق دست‌یابی به راهبردی بی‌نقص را برای عبور از پیچ همان مصائب و مخاطرات بیش از پیش گوش‌زد می‌کند.
در عرصه فرهنگ و هنر بی تردید توجه به هنر تئاتر به عنوان مادر هنرهای نمایشی همواره مهمترین ضامن قوت یا ضعف دیگر هنرهای به شمار می‌رود. بر همین اساس این گزارش مروری دراد بر برآورد اقدامات یک ساله دولت سیزدهم در حوزه تئاتر.
23 برنامه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه آسیب‌شناسی و تقویت حوزه تئاتر
دکتر محمدمهدی اسماعیلی در قامت وزیر پیشنهادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم در ۲۵ مرداد ۱۴۰۰ خورشیدی آسیب‌شناسی، برنامه‌ها و پیش‌بینی‌های خود را در حوزه‌های مختلف زیرمجموعه وزارتخانه از جمله تئاتر و هنرهای نمایشی طی متنی پژوهشی و تحلیلی در 83 صفحه رسانه‌ای کرد.
وزیر پیشنهادی وزارت فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم در حوزه آسیب‌شناسی و ارائه برنامه‌ها در شاخه تئاتر بعد از بازتاب ۲۳ بند نگاه آسیب‌شناسانه به این شاخه هنری به بیان برنامه‌های خود برای تعالی، توسعه و شکوفایی هر چه بیشتر تئاتر در دوران وزارتش پرداخت.
مواردی چون مبهم بودن جایگاه هنر تئاتر در بدنه فرهنگی کشور؛ عدم توجه لازم به تأثیر سیاست‌های مالی و فرهنگی در حوزه تئاتر؛ کمبود سالن‌های استاندار نمایشی؛ گرانی بلیت و خدمات تئاتری؛ عدم مشارکت مردمی در عرصه هنرهای نمایشی؛ نبود اولویت بندی و نیازسنجی در حوزه‌های آموزش، مخاطب، هنرمند، اثر، مدیر، پژوهش تئاتر؛ عدم ساماندهی پرورش و تربیت هنرمندان فعال در حوزه هنرهای نمایشی؛ عدم توجه هنرمندان مجرب و حرفه‌ای به موضوعات دینی، ارزشی و فرهنگی؛ توجه و تقلید هنرمندان حوزه هنرهای نمایشی به آثار غربی در مقایسه با آثار ایرانی و شرقی و عدم توجه لازم به نمایش‌های سنتی؛ به عنوان مهمترین نگاه آسیب‌شناسه اسماعیلی به حوزه هنرهای نمایشی در برنامه مطرح شده بازتاب داده شده بود.
وی همچنین در حوزه رفع آسیب‌ها، توجه به دغدغهها و اولویت‌سنجی برنامه‌ها برای حرکت پُرشتاب تئاتر و خانواده این هنر به سمت توسعه و پیشرفت به مواردی چون توجه به مطالبات اهالی تئاتر و حل مسائل صنفی از طریق خانه تئاتر؛ فرهنگسازی در راستای فعال سازی ظرفیت تئاتر در کشور بر اساس آمایش سرزمینی و محوریت تئاترهای بومی و محلی در اقصی نقاط کشور به واسطه احداث سالن‌های نمایش تئاتر در سراسر کشور؛ همچنین حمایت از گروه‌های نمایشی شهرستان‌ها، سامان بخشی جشنواره‌های موضوعی، منطقه‌ای و سراسری تئاتر؛ تقویت نهادهای صنفی و خصوصی نمایش؛ اعطای مجوز و ایجاد ظرفیت رسمی برای تعزیه، شاهنامه خوانی، نقالی و غیره در قالب تشکیل صنف؛ بهینه سازی ظرفیت نظارت بر محتوا و اجرا در راستای صیانت از فرهنگ ایرانی – اسلامی؛ هدفمندی ظرفیت تئاتر در حوزه کودک و نوجوان و سیاستگذاری در راستای تقویت و حمایت از گروه‌های نمایش آیینی، مذهبی، سنتی و بومی و مواردی دیگر را ذکر کرده بود.
گام اول؛ رسیدگی به خسارت‌های کرونا بر خانواده تئاتر
محمدمهدی اسماعیلی اولویت اول این نهاد وزارتی را در نخستین روزهای آغاز به کارش (5 شهریور ماه 1400) رسیدگی به عوارض ناشی از کرونا برای اصحاب فرهنگ و هنر به ویژه خانواذده تئاتر دانست.
این رویکرد همزمان با ایامی بود که تعطیلی سالن‌های تئاتر و رکود ۱۸ ماهه اجراهای عمومی شرایط سختی را برای خانواده تئاتر به ویژه آن دسته از هنرمندانی که تنها راه امرار معاش خود و خانواده‌شان از طریق اجراهای عمومی بود فراهم ساخته بود. به همین سبب تاکید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم بر تلاش برای کاستن و جبران خسارت‌ها همچنین کوشش برای تسریع روند واکسیناسیون و بازگشایی سالن‌های نمایشی یکی از خبرهای خوشی بود که هنرمندان تئاتر در نخستین روز کار رسمی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از زبان او می‌شنیدند.
گام دوم؛ تسریع روند واکسیناسیون و خط بطلان بر 18 ماه تعطیلی تئاتر
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دولت سیزدهم و به ویژه آیت‌الله دکتر سیدابراهیم رئیسی تلاش برای تسریع روند واکسیناسیون و گام برداشتنن به سمت امنیت نسبی جامعه و در نهایت بازگشت شرایط کار، تحصیل، تولید و اشتغال به روزهای پیش از فراگیری این ویروس جهانی بود.
امری که با روی کار آمدن دولت سیزدهم نه در حرف که در عمل جنبه عینی و عملیاتی به خود گرفت و در قریب به یک ماه از شروع کار دولت سیزدهم شاهد شکسته شدن روزانه ورود واکسن و تزریق دُزهای اول و دوم آن به افراد بودیم. مساله‌ای که آرام آرام شرایط بازگشت به روزهای پیش از کرونا را بیش از پیش فراهم می‌کرد.
این مساله در حوزه فرهنگ و هنر نیز به عنوان یکی از الویت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف شد و در کنار تلاش این نهاد وزارتی مبنی بر تزریق واکسن به هنرمندان پیشکسوت، تزریق واکسن به دیگر هنرمندان را برای فراهم کردن هر چه سریع‌تر مسیر بازگشت آنها به کسب و کار تولید آثار هنری‌شان با جذیت و سرعت دنبال شد. به گونه‌ای که در نیمه شهریور (۱۵ شهریور ۱۴۰۰) از زبان محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش این وزارتخانه برای عادی‌سازی فعالیت‌های فرهنگی و هنری رسانه‌ای شد.
گام سوم؛ دمیدن امید به تنور اجراها تا رسیدن به رکورد اجراها پیش از کرونا
عادی‌سازی فعالیت‌های فرهنگی و هنری تنها یک ماه بعد از آغاز به کار دولت سیزدهم در سایه روند واکسیناسیون سراسری جامعه؛ نشان دهنده عزم بالای دولت جهت فراهم کردن شرایط بازگشت هنرمندان به حرفه تخصصی‌شان در عرصه‌های مختلف هنری بود، این مهم در ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ رنگ عملیاتی به خود گرفت و ستاد ملی مقابله با کرونا همچنین دولت اجازه بازگشایی سالن‌های تئاتری را با تغییر رنگ پایتخت و بسیاری دیگر از استان‌ها و شهرستان‌های کشور صادر کرد.
ابلاغ همین دستور کافی بود بار دیگر شاهد بازگشت رنگ و نور امید بر چهره هنرمندان تئاتر و سیمای تماشاخانه‌ها و سالن‌های دولتی و خصوصی تئاتر در کشور باشیم. درست از زمان ابلاغ این دستور در تاریخ مذکور درخواست هنرمندان تئاتر برای اجرا در تالارهای سراسر کشور ارائه شده و همین خود نوید روزهای بهتر و بهتر برای خانواده تئاتر و از آن مهمتر مخاطبان این هنر را می‌دهد.
این روند تا مرداد ماه 1401 به شکل مستمر با شیب صعودی بسیار مطلوبی به روند خود ادامه داده است به گونه‌ای کهدر مردماه 1401 آمار اجراهای نمایشی در پایتخت به رکورد بیش از 80 اثر طی هر شب رسید که این آمار قابل تطبیق با تعداد اجراهای نمایشی پیش از دوران کرونا در پایتخت است. اتفاقی که در اقوال کرشناسان نیازمند گذشت زمانی حداقل 4 ساله بود در کمتر از یک سال جامه عمل پوشاند. این مهم یکی از درخشان‌ترین برگ‌های توفیق مدیریت تئاتر کشور ذیل برنامه‌های اجرایی دولت سیزدهم در عرصه فرهنگ و هنر به شمار می‌رود.
گام چهارم؛ تلاش برای افزایش سالن‌های نمایشی استان‌ها
یکی دیگر از برنامه‌های محمدمهدی اسماعیلی در حوزه تئاتر در برنامه ۸۳ صفحه‌ای وی توسعه عادلانه فضاهای فرهنگی و تقسیم به مساوات بودجه فرهنگی در تمام استان‌ها و شهرستان‌ها به ویژه در حوزه تئاتر با محوریت افزایش و توسعه زیرساخت‌ها و سالن‌های نمایشی در سطح کشور است.
رویکردی که بار دیگر جنبه عینی و عملیاتی یافت. برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه اتمام ساخت؛ تجهییز؛ به‌سازی و روزآمد سازی سالن‌های تئاتری سراسر کشور در قالب سفرهاس استانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه رئیس جمهور؛ یا به شکل مستقل و همچنین معاونت هنری وزارتخانه (محمود سالاری) از 20 مهر 1400 تا 14 مرداد 1401 به شکل مستمر ادامه داشت و تا لحظه تنظیم این گزارش بیش از 500 میلیارد تومان بودجه برای اتمام و تکمیل ساخت سالن‌ها تئاتری؛ تجهییز؛ نوآوری و به‌سازی سالن‌های نمایشی در سراسر کشور هزینه شده است.
گام پنجم؛ مشارکت استان‌ها در برگزاری جشنواره‌های هنری فجر انقلاب
یکی از مهمترین اقدامات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت مردمی سیزدهم در همراهی با چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، برداشتن گامی مهم برای مشارکت دیگر استان‌ها و شهرستان‌ها در برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای مهم فرهنگ و هنر کشورمان بود. که برای نخستین‌بار در طول سابقه ۴۰ ساله جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شاهد برگزاری مراسم افتتاحیه این رخداد در جایی غیر از تهران بودیم. قرعه این مهم در گام نخست به نام استان یزد و شهر بادگیرها یزد رقم خورد.
اتفاق و رویدادی که از همان زمان مطرح شدن تا روز اجرا و برگزاری‌اش مصادف با ۱۵ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ نه‌تنها با استقبال فعالان، هنرمندان، کارشناسان و منتقدان عرصه هنرهای نمایشی کشور قرار گرفت که بازتاب‌دهنده این اصل بود که دولت سیزدهم در کنار تأکیدات آیت‌الله دکتر سید ابراهیم رئیسی به‌عنوان رئیس‌جمهور این دولت و وزرای کابینه او برای عملیاتی ساختن تمامی آن شعارها، نخست خود روحیه انقلابی و جهادی را به فعلیت درآورده‌اند تا بتوانند با این حرکت آغازگر استمرار این روحیه در بدنه معاونان، مدیران کل و درنهایت خانواده فرهنگ و هنر کشورمان باشند.
گام ششم؛ تخصیص تمام بودجه جشنواره تئاتر فجر؛ تحقق آرزویی بعد از 20 سال
دیگر نقش‌آفرینی مهم دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای تحقق وعده‌های داده‌شده به برطرف ساختن آسیبی بازمی‌گشت که همواره یکی از اصلی‌ترین موانع و سدهای برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و هنری با محوریت فجر انقلاب بود؛ مساله بودجه!!
نمی‌توان طی دو دهه اخیر به جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به‌عنوان مهمترین رویداد عرصه هنرهای نمایشی کشورمان نگاه کرد و همواره و بی هیچ اغراقی شاهد اختلاف بودجه اعلام‌شده از سوی دبیر این رویداد و درنهایت آنچه که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت‌های مختلف به اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری این جشنواره بازمی‌گشت، نبود.
تاریخ حداقل دو دهه اخیرحتی برای نمونه، یک‌بار نیز شاهد تخصیص کامل بودجه اعلام‌شده از سوی دبیر و مبلغ پرداخت‌شده از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نبوده است!
در همین راستا برای نخستین بار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عدد اعلام‌شده ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بودجه ارزیابی‌شده برگزاری این رخداد را به شکل تام و تمام به جشنواره چهلم اختصاص دهد.
گام هفتم؛ آزمون سوم؛ اتمام جشنواره تئاتر فجر بدون یک ریال بدهی!
شاید درخشان‌ترین بخش تخصیص کامل بودجه چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر؛ در به هنگام و به‌موقع پرداخت شدن آن بود. جایی‌که همزمان با برگزاری مراسم اختتامیه چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در ۲۶ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ این رویداد برخلاف ادوار پیشین خود حتی یک ریال بدهی نداشت.
این جشنواره توانسته بود تمام تعهدات مالی خود نسبت‌به کمک‌هزینه‌های گروه‌های نمایشی، مسئله اسکان و پذیرایی هنرمندان استانی و همچنین دیگر هنرمندانی که در قالب گروه‌های نمایشی بخش تئاتر ملل برای رونق بخشیدن به بازگشت این بخش که در جشنواره سی‌ونهم به‌سبب شیوع ویروس کرونا از این رویداد حذف‌شده بود را به شکل تمام و بدون کوچک‌ترین فاصله و ذره‌ای دلواپسی پرداخت کند.
این گامی دیگر در راستای تحقق شعارها و وعده‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای حمایت تام و تمام از جشنواره‌های فرهنگی‌هنری کشورمان به شمار می‌رفت.
گام هشتم؛ توسعه زیرساخت‌های آموزشی و اجرای عدالت فرهنگی
از دیگر برنامه‌های اعلام‌شده دکتر اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد به توسعه فراگیر هنر در دو ساحت آموزش و همچنین برداشتن گام‌های عینی و عملیاتی برای تحقق توسعه عدالت فرهنگی بازمی‌گشت.
اتفاقی که گذار یک ساله فعالیت دولت مردمی سیزدهم در قالب سفرهای مختلف و متعدد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به استان‌ها و تخصیص بودجه برای اتمام ساخت سالن‌ها و زیرساخت‌های موردنظر برای افزایش سرانه تالارهای نمایشی با محوریت توسعه و فراگیری عرصه هنر تئاتر و همچنین تاکید او بر گام برداشتن در حوزه عینی و ملموس توسعه آموزش هنر نمایش در تمامی استان‌ها و شهرستان‌ها با تاکید بر احداث یک هنرستان پسرانه و یک هنرستان دخترانه در هر استان؛ جنبه‌ای دیگر از تحقق وعده‌های داده‌شده از سوی دکتر محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را با خود به‌همراه داشت.
آموزش رایگان 50 رشته هنری در 20 استان کشور (از جمله هنر تئاتر) و ساماندهی معاونت‌های آموزشی وپژوهشی حوزه هنرهای نمایشی در سراسر کشور نه تنها جنبه تحقق یافته شعار عدالت فرهنگی را بازتاب می‌داد که در حقیقت پاسخی به مطالبه چهار دهه اخیر در حوزه توازن نظام آموزشی و توجه به نقاط کمتر برخوردار کشور بود.
