عرضه اولیه چیست؟

فعالان بازار بورس، چه تازه‌کارها و چه کسانی که مدت‌ها در این بازار سابقه دارند، اصطلاح عرضه اولیه را می‌شناسند. این اصطلاح در ذهن تمامی سهام‌داران سود بالا را تداعی می‌کند و به همین دلیل، متقاضیان خرید آن بسیارند. در این مقاله بررسی می‌کنیم که اساس عرضه اولیه چیست و چرا پرسود است و سپس به جزئیات مربوط به خرید و فروش آن می‌پردازیم.

منظور از عرضه اولیه سهام چیست؟

عرضه اولیه، همان طور که از نامش برمی‌آید، به اولین روز ارائه سهام یک شرکت در بازار اشاره دارد. این به معنای تازه‌کار بودن شرکت نیست. ممکن است شرکتی مدت‌ها به فعالیت مشغول باشد اما سهام خود را در بورس ارائه نکند. در هر صورت، هر زمانی که برای نخستین بار سهام یک شرکت در بورس به فروش گذاشته شود، عرضه اولیه یا Initial Public Offering (IPO) اتفاق افتاده است.

روش‌های خرید عرضه اولیه

روش‌های مختلفی برای عرضه اولیه وجود دارد اما در بورس تهران تا کنون این کار به دو روش انجام گرفته است:

در گذشته نخستین عرضه سهام یک شرکت، با روش حراج با اولویت زمانی انجام می‌گرفت. در این روش، ابتدا سهام کشف قیمت می‌شد؛ یعنی سازمان بورس مشخص می‌کرد که سهام با چه قیمتی برای عرضه اولیه ارائه شود. سپس تعداد سهمیه‌ای که به هر کد بورسی تعلق می‌گرفت و ساعت سفارش‌گذاری مشخص می‌شد. هر فرد برای خرید عرضه اولیه باید در ساعت مشخص سفارش خود را ثبت می‌کرد. پس از پایان مدت زمان اعلام‌شده، سهم‌ها به سفارش‌های ثبت‌شده اختصاص داده می‌شد. اگر تعداد متقاضیان از تعداد سهام عرضه اولیه بیشتر می‌شد، اولویت با افرادی بود که زودتر سفارش خود را ثبت کرده بودند.

در حال حاضر، عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ انجام می‌گیرد. بوک بیلدینگ یکی از روش‌های خرید عرضه اولیه است که در آن، اولویت زمانی اهمیتی ندارد و می‌توان سفارش را در قیمت‌های مختلف ثبت کرد. نهاد عرضه‌کننده سهام یک قیمت را به عنوان کف در نظر می‌گیرد و خریداران می‌توانند در مدت زمان تعیین‌شده، در بازه‌ای بین این رقم و 10 درصد بالاتر سفارش خود را ثبت کنند.

مشکل روش بوک بیلدینگ این است که معمولا تمامی افراد قیمت را در بالاترین حد بازه ثبت می‌کنند؛ زیرا تقاضای خرید زیاد است و می‌خواهند حتما سهام در اختیارشان قرار گیرد. به این ترتیب عملا بازه قیمت معنایی نخواهد داشت و صف خرید ایجاد می‌شود. البته دیگر اولویت زمانی مطرح نیست و افرادی که به سامانه‌های پرسرعت دسترسی دارند، مزیتی نسبت به دیگران نخواهند داشت. سهام بر اساس تعداد سفارش‌های ثبت‌شده به خریداران عرضه می‌شود و هر چه تعداد متقاضیان بیشتر باشد، تعداد کمتری سهام به هر متقاضی تخصیص می‌یابد. هر کد بورسی تنها یک بار و از طریق یک کارگزاری می‌تواند برای خرید اقدام کند.

مراحل خرید عرضه اولیه

برای خرید عرضه اولیه، باید کد بورسی داشته باشید و از طریق سامانه معاملاتی کارگزاری خود اقدام کنید. اطلاع‌رسانی عرضه اولیه از طریق سایت‌ها و کانال‌های خبری انجام می‌گیرد. معمولا کارگزاری‌ها نیز از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه‌های معاملاتی یا وب سایت و دیگر روش‌های ارتباطی، مشتریان خود را از این امر مطلع می‌کنند.

همان طور که اشاره کردیم، در حال حاضر بورس تهران از روش بوک بیلدینگ استفاده می‌کند. به این صورت که ناظر بازار یک بازه زمانی مشخص، حداقل و حداکثر قیمت خرید و حداکثر سهمیه برای هر کد معاملاتی را اعلام می‌کند. سرمایه‌گذاران برای خرید باید وارد حساب کاربری در سامانه معاملاتی کارگزاری خود شوند و با توجه به اطلاعات ارائه‌شده، سفارش خود را ثبت کنند. تقاضا برای خرید زیاد است و بنابراین بهتر است بالاترین قیمت را ثبت کنید. سازمان بورس سفارش‌ها را ثبت می‌کند و سهم‌های عرضه‌شده را به تعداد مساوی در اختیار خریدران می‌گذارد. با توجه به تعداد بالای متقاضیان معمولا به هر کد بورسی کمتر از حداکثر تعیین‌شده، سهام تخصیص می‌یابد. 

چرا عرضه اولیه همیشه پرسود است؟

در اکثر مواقع (بیش از 90 درصد موارد)، عرضه اولیه با سودی در حدود 20 تا 30 درصد همراه است. این مسئله باعث شده است افراد بسیاری برای خرید این سهم‌ها علاقه نشان دهند و آن را یک روش مطمئن برای کسب سود بدانند. همین افزایش تقاضا، یکی از دلایل پرسود بودن عرضه‌های اولیه است. نکته موثر دیگر، محدودیت‌هایی است که برای خرید در نظر گرفته می‌شود.  شرکت‌ها تعداد سهام محدودی را در روز عرضه اولیه ارائه می‌کنند و به هر کد بورسی تعداد محدودی سهام تعلق می‌گیرد.

نکته مهم دیگر این است که در زمان عرضه اولیه، سهام شرکت با قیمتی کمتر از ارزشی که تحلیل‌گران برآورد کرده‌اند ارائه می‌شود. با این کار جذابیت سهام برای خریداران بیشتر می‌شود و تقاضا برای خرید آن افزایش می‌یابد. هر چه تقاضا بیشتر و عرضه کمتر باشد، قیمت سهام رشد بیشتری خواهد داشت.

به مرور و با افزایش قیمت سهام و افزایش عرضه، میزان تقاضای خرید کمتر می‌شود و سهم به حالت تعادلی می‌رسد. از این به بعد اوضاع کلی بازار و نحوه عملکرد شرکت قیمت‌ها را مشخص خواهد کرد. اگر شرکت عملکرد خوبی داشته باشد و اوضاع بازار نیز مناسب باشد، سهم به رشد خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت، قیمت سهام سقوط می‌کند.

کی عرضه اولیه را بفروشیم؟

یک سوال اساسی در ذهن همه خریداران وجود دارد: چه زمانی عرضه اولیه را بفروشیم؟ معمولا در روزهای اول پس از عرضه، قیمت سهام رشد می‌کند و به اصطلاح مثبت است. سرمایه‌گذاران می‌خواهند بدانند این روند صعودی تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و بهترین نقطه فروش در چه زمانی است.

حقیقت این است که پاسخ روشنی برای این سوال وجود ندارد. همان طور که اشاره کردیم، معمولا سهام با قیمتی کمتر از ارزش واقعی خود برای نخستین بار در بازار ارائه می‌شود تا خریداران بتوانند از حداقل سود 10 تا 20 درصد بهره‌مند شوند. با این حال تضمینی برای ادامه روند صعودی وجود ندارد و پس از این مرحله باید به قدرت تحلیل خود تکیه کنید.

می‌توانید تحلیل‌های بنیادی که در مورد آن شرکت خاص منتشر شده است را مطالعه کنید، وضعیت شرکت و کوچک و بزرگی آن را در نظر بگیرید، رفتار سهامداران عمده را تحت نظر داشته باشید و در نهایت وضعیت کلی بازار را نیز بررسی کنید.

سخن آخر

سهام یک شرکت که برای نخستین بار در بورس ارائه می‌شود، عرضه اولیه نامیده می‌شود. سهام در این روز معمولا با مبلغی کمتر از ارزش واقعی خود و با تعداد محدود ارائه خواهد شد تا برای خریداران جذاب باشد. قیمت پایین و محدودیت‌ها باعث می‌شوند تقاضای خرید بیشتر شود و در نتیجه، قیمت‌ها افزایش یابد. به همین دلیل در اکثر اوقات سهام عرضه اولیه، برای مدتی روند صعودی خواهد داشت.