بحران آب آشامیدنی در تهران
پایتخت‌نشینان کمتر از یک دهه دیگر با کمبود شدید آب شرب مواجه می‌شوند. کمبود آب نخستین بحران از بحران‌های ١٦گانه پایتخت است.
به گزارش خبرنگار شمانیوز و به نقل از دنیای اقتصاد: تهرانی‌ها کمتر از یک دهه دیگر با کمبود آب آشامیدنی مواجه می‌شوند. تهران پس از سیستان‌وبلوچستان دومین استان ایران از نظر فقر منابع آبی است و هر سال عددی به اندازه یک شهر متوسط به جمعیت آن اضافه می‌شود. همین مسأله سبب شده است که علاوه بر معدود سدهای اطراف پایتخت، منابع آب زیرزمینی این استان به‌شدت زیر فشار باشد و با تخریب سفره‌های زیرزمینی آب فرونشست‌های بزرگی در تهران رخ بدهد و آینده هولناکی را برای زیرساخت‌های پایتخت مانند فرودگاه‌ها، لوله‌های گاز، دکل‌های برق، راه‌آهن و... ترسیم کند. این موارد بخشی از هشدارهای هدایت فهمی، مدیر سابق منابع آب وزارت نیرو در گفت‌وگو با «شهروند» است. حالا تهران را ١٦ بحران بزرگ تهدید می‌کند که از نظر کارشناسان نخستین بحران، بحران آب است.
آب، نخستین بحران تهران
بسیاری از پایتخت‌نشینان و ساکنان استان پرتراکم تهران بعد از بارش‌های فراوان باران و برف در سال آبی گذشته و پیش‌بینی این بارشها در سال آبی جاری به این گمان رسیدند که تهران بعد از سال‌ها کم‌آبی از این بحران رهایی یافته و همان اندک صرفه‌جویی هم که داشتند را به کناری گذاشتند، تا آنجا که به گفته کارشناسان، ساکنان این پهنه از کشور دوبرابر مصرف سرانه آب را نسبت به استانداردهای جهانی دارند اما واقعیت ماجرا با آن چه تهرانی‌ها می‌اندیشند، متفاوت است؛ چه آن که نه‌تنها پیش‌بینی بارشها در سال آبی جاری محقق نشده، بلکه ١٣میلیون ساکن پایتخت بعد از سیستان‌وبلوچستانی‌ها در دومین استان فقیر ایران از نظر منابع آب زندگی می‌کنند. با این حال تهرانی‌ها با سیستان‌وبلوچستانی‌ها یک تفاوت اساسی دارند. رشد خیره‌کننده جمعیت در تهران تا حدی است که به گفته سیدحسن رضوی، مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای تهران، این پهنه تا پنج سال آینده در تأمین آب شرب خود با مشکل مواجه می‌شود. البته بحران آب مختص تهران نیست و وضع امروز در تداوم بحرانی است که از سال‌ها پیش شکل گرفته است. در این میان پایتخت به‌عنوان قلب و بزرگ‌ترین کلان‌شهر ایران که به گفته سیدحسن رضوی، مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای تهران به اندازه تعداد یک شهر متوسط یا به عبارتی سالی ٢٥٠هزار نفر به جمعیت آن افزوده می‌شود، اگر به موضوع طرح‌های آبرسانی‌اش توجه نشود، تا چند‌سال دیگر در فاجعه فقر آب می‌سوزد. به همین سبب است که نخستین چالش از چالش‌های شانزده‌گانه پیش‌روی استان تهران، مشکل آب اعلام شده است.
عبور از مرز شرایط بحرانی، ٥ تا ١٠سال آینده
نگرانی‌ها پیرامون وضع فاجعه‌بار منابع آبی استان تهران در حالی است که به گفته مسئولان شرکت آب و فاضلاب (آبفا) امسال شاهد رشد ۴.۵درصدی مصرف آب شرب در پایتخت و دیگر شهرهای این استان هستیم. شهرام عدالتی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران در میانه مرداد‌ماه سال‌جاری گفته است: «فقر آبی در این استان از مرز شرایط بحرانی عبور کرده است.» از این رو به گفته همین مقام مسئول، برای تأمین آب ساکنان تهران منابع آب تمام استان‌های دیگر استفاده شده است.
اما این پایان کار نیست؛ چه آن که سیدحسن رضوی، مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای تهران از بمب جمعیتی تهران گفته است و این موضوع را دلیلی بر این می‌داند که تهران تا پنج‌سال دیگر با بحران تأمین آب مواجه خواهد شد اما پیش از او، همین نکته از سوی معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران نیز مورد اشاره قرار گرفت؛ به نحوی که او ضمن اشاره به سرعت بالای رشد جمعیت در پایتخت گفته بود: «علاوه بر خود استان تهران، رشد جمعیت در پیرامون این استان نیز بسیار بالاست که نشان می‌دهد فشار روزافزونی بر حوزه آبریز این استان وجود دارد» و در ادامه نیز همچون دیگر مسئول هم‌نظرش که از پنج‌سال سخن رانده بود، او ١٠سال را متذکر شده و می‌افزاید: «در یک روند ۱۰ساله این فشار مضاعف به منابع آبی، این استان را با مشکل مواجه می‌کند.»
ادامه این شرایط غیر ممکن خواهد بود
در همین ارتباط «شهروند» در گفت‌وگو با هدایت فهمی، مدیرکل سابق دفتر منابع آب وزارت نیرو در پی یافتن پاسخ این پرسش‌ها بر آمد که آیا واقعا طی ٥ یا ١٠سال آینده تهران با فاجعه فقر آب مواجه خواهد شد و آیا از تأمین آب شهروندانش عاجز خواهد ماند؟ این کارشناس حوزه آب با اشاره به این که تهران از لحاظ مصرف آب شرب یک‌ششم مصرف کل کشور را به خود اختصاص داده است، گفت: «مصرف آب شرب در کل کشور حدود ٧میلیارد مترمکعب است و تهران با حدود یک‌میلیارد و ٣٠٠میلیون مترمکعب مصرف در یک تا دو‌سال اخیر به سرعت این رکوردها را جابه‌جا می‌کند، زیرا افزایش جمعیت در پایتخت و شهرهای حاشیه‌ای آن و تغییر الگوی مصرف به سوی صرفه‌جویی کمتر، مصرف آب شرب در تهران را بیش از این خواهد کرد. این همه در شرایطی است که مصرف در شهر تهران پیش از این هم دو برابر متوسط مصرف یا نرم جهانی الگوی مصرف بوده است.»
او خاطر‌نشان می‌کند: «ادامه این شرایط تا چند‌سال آینده مصادف با این است که تأمین آب مصرفی در تهران تقریبا غیرممکن یا بسیار سخت و پرهزینه خواهد بود. امروز جز منابعی که در حال حاضر آب تهران را تأمین می‌کنند، راه‌های دیگری همچون انتقال آب برای این منطقه بسیار پرهزینه و با توجه به دلایل عدیده دیگر غیر منطقی است.»
فرونشست‌های بزرگ به دنبال فقر آبی
هدایت فهمی همچنین با اشاره به این که تهران از لحاظ منابع آبی فقیر شده است، یادآور می‌شود: «جدای از چندین سدی که در استان تهران و خارج از جغرافیای سیاسی آن قرار دارند و در تأمین آب این منطقه مشارکت دارند، بخش دیگری از این آب از سفره‌های زیرزمینی و چاه‌ها تأمین می‌شود و در سال‌های مختلف تا ٤٠٠میلیون مترمکعب آب تهران را از این چاه‌ها تأمین کرده‌اند. البته این منبع آب زیر زمینی هم به دلیل گسترش سدسازی و موارد دیگری که موجب کم‌شدن نفوذ آب به آبخوان‌ها شده است، به مرور زمان دچار نقصان شده و کمتر از گذشته می‌توان به تأمین آب از این منابع امیدوار بود.»
مدیر کل سابق دفتر منابع آب وزارت نیرو در رابطه با منابع آب زیرزمینی تهران افزود: «آبخوان تهران که از دو آبخوان کوچک و بزرگ تشکیل شده است، به دلایل مختلف که عمده آن راه‌اندازی سیستم جمع‌آوری فاضلاب است، دیگر به شکل گذشته تغذیه نمی‌شود و برداشت بی‌رویه آب از این آبخوان‌ها آنها را در شرایط رو به احتضار قرار داده است. وضعیتی که نه فقط باید ما را از فقیر‌ترشدن منابع آب نگران کند بلکه باید پیامدهای دیگری چون فرونشست‌های زمین و فروچاله‌هایی که در این مناطق به این سبب رخ خواهد نمود نیز، باید نگران بود.»
او در ادامه تأکید کرد: «تنها راه نجات از این وضع این است که فکر اساسی برای تغییر جدی الگوی مصرف شهروندان تهرانی شود یا تصفیه فاضلاب و لوله‌کشی و استفاده مجدد آن در خانه‌ها در دستور کار قرار بگیرد.»
نیاز به اصلاحات بنیادین
دیگر کارشناسان حوزه آب هم پیشنهاد می‌کنند که تهران هم مانند سایر کلان‌شهرهای جهان از الگوهای جداسازی آب آشامیدنی و آب بهداشتی تبعیت کند و فاضلاب تصفیه‌شده را برای سایر مصارف به غیر از آشامیدن مورد استفاده قرار دهد یا این که آب‌های سطحی و باران را با روش‌هایی جمع‌آوری کنند و دوباره مورد استفاده قرار دهند. فهمی در انتها نیز با اشاره به این که باید سیل مهاجرت به تهران کنترل شود، گفت: «طی حدود ٥٠سال، ٣٧هزار روستای کشور متروکه شده و جدای از آنها بسیاری از شهر‌ها مهاجرت کرده و به شهرهای بزرگ‌تر و به‌خصوص تهران برای بهره‌مندی از امکاناتی که در آن متمرکز شده، آمده‌اند. اما واقعیت این است که ظرفیت تهران برای پذیرش این جمعیت و رشد آن کفاف نمی‌دهد و جدای از موارد پیش گفته برای مواجهه با شرایط فقر آبی در تهران باید به موضوع انفجار جمعیتی این شهر نیز توجه شود تا بتوان از پس این شرایط برآمد.»
بسیاری از کارشناسان به اتفاق معتقدند که تهران با الگوی مصرف فعلی و همچنین شرایط فعلی بهره‌برداری آب دیگر قادر به ادامه حیات نیست و در چنین شرایطی باید دید آیا بالاخره این بحران آبی دامن میلیون‌ها تهرانی را طی سال‌های آتی خواهد گرفت یا با تغییرات بنیادین بحران از سر آنها گذر خواهد کرد
عمق چاه های تهران ٢٠٠ متری شد
عمق چاه‌های آب در دشت تهران - کرج به ۲۰۰ متر رسیده است. داوود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز با اعلام این موضوع گفته است: ما هر سال حدود ۸۰ سانتیمتر افت آب‌های زیرزمینی استان را داشتیم اما به‌دلیل بارندگی‌های سال گذشته و اقداماتی که برای استفاده بهینه از روان‌آب‌ها صورت گرفت، این افت به ۱۰ سانتیمتر رسید؛ این نشان می‌دهد که با اجرای طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی می‌توان آبخوان‌ها را نجات داد.
او توضیح داده است: خسارت‌های سنگینی در سال‌های اخیر بر اثر برداشت آب به منابع زیرزمینی وارد شده است که به خصوص افزایش عمق چاه‌های آب بوده است. در حال حاضر عمق چاه‌های آب در دشت‌های مختلف استان متفاوت است مثلاً عمق چاه‌ها در دشت تهران - کرج ۲۰۰ متر است اما چیزی که می‌توان گفت این است که در اکثر نقاط استان برداشت از منابع در سال‌های گذشته باعث فرونشست زمین شده که به عنوان نمونه در نظرآباد تا ۲۱ سانتیمتر هم فرونشست داشته‌ایم؛ در هر حال به طور کلی مطالعات نشان داده که با اجرای برنامه‌های کارشناسی، آبخوان‌های استان به تعادل خواهد رسید.»
