هنوز در صنعت پتروشیمی خام‌فروشیم

از صنعت پتروشیمی به‌عنوان صنعتی ارزش آفرین یاد می شود؛ به‌عبارتی، این صنعت طلایه‌دار ایجاد ارزش افزوده در صنایع نفت و گاز است. با این‌حال، در صنعت پتروشیمی نیز، ارزش‌آفرینی و بهره‌وری حداکثری مستلزم تکمیل زنجیره ارزش محصولات است.

درخصوص اینکه درحال‌حاضر صنعت پتروشیمی ایران در چه نقطه‌ای ایستاده و چه‌ظرفیت‌هایی در ارزش‌آفرینی بیشتر دارد، با "رشید قانعی" مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری و توسعه صنایع تکمیلی خلیج فارس به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

* تکمیل طرح‌های جهش سوم پتروشیمی تا سال 1404

- صنعت پتروشیمی ایران در حال حاضر در چه وضعیتی است؟

قانعی: صنعت پتروشیمی طی حدود دو دهه گذشته رشد و جهش خیلی خوبی را داشته است. اکنون ظرفیت نصب شده صنعت پتروشیمی به 90 میلیون تن رسیده و ظرفیت فعال صنعت پتروشیمی ایران حدود 60 میلیون تن است.

جهش سوم صنعت پتروشیمی در دولت قبلی تعریف شد و قرار بود تا انتهای 1400 طرح های آن به نتیجه برسد؛ منتها بابت مشکلات و جهش های ارزی یک مقدار طرح ها زمان برده و من فکر می کنم که بالغ بر 50 درصد آنها در 1402 به مدار می رسد و الباقی در سالهای 1403 و 1404 به اتمام می رسند. با به نتیجه رسیدن طرح جهش سوم صنعت پتروشیمی ظرفیت نصب شده کشور از 90 میلیون تن به بالای 100 میلیون تن در واقع خواهد رسید.

برآورد می شود صادرات پتروشیمی کشور امسال بین 14 تا 18 میلیارد دلار شود. البته ظرفیت های صنعت پتروشیمی کشور در بخش صادرات، بسیار بیشتر از این است. ما هنوز در صنعت پتروشیمی به یک نوعی در واقع خام فروش هستیم و جا دارد که در زنجیره ارزش کامل شویم؛ در واقع در فرایندهای صنعت پتروشیمی یک یا دو لایه پیشرفت کرده ایم و جا دارد که این توسعه را بیشتر کنیم.

* گپ 1000 دلاری در ارزش محصولات پتروشیمی ایران

- متوسط ارزش محصولات تولیدی ایران در هر تن چه میزان است و این ظرفیت وجود دارد که تا چقدر این ارزش آفرینی را افزایش دهیم؟

قانعی: درحال حاضر محصولات مختلفی در صنعت پتروشیمی ایران تولید می شود و ما محصولاتی داریم که از حدود 200 دلار در هر تن قیمت دارد. مثلا قیمت متانول امروز بین 250 تا 300 دلار هست و محصولاتی مثل پلی پروپیلن یا محصولات مشابه آن که بالای 1000 دلار امروز قیمت دارند. در واقع یک گپ حدودا هزار دلاری بین محصولات پتروشیمی ایران وجود دارد.

متوسط ارزش محصولات پتروشیمی تولید ایران به 400تا 500 دلار در تن می رسد. این عدد در کشورهای مشابه ما مثل عربستان سعودی که چند سال است پارک های پتروشیمیایی و مجتمع های پتروشیمیایی متعدد می زند، تقریبا یک چیزی نزدیک به دو برابر ایران است، یعنی الان متوسط ارزش محصولات پتروشیمی عربستان حدود هزار دلار شده است.

در کشورهای پیشرفته ای مثل آلمان که در واقع در انتهای زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی هستند، سودهای بسیار بالایی دارند و ارزش محصولات تولیدی آنها تقریبا 4 تا 5 هزار دلار به ازای هر تن است.

* جهش پتروشیمی کشور متوازن نبوده است

- این گپی که وجود دارد ناشی از این است که ما همواره توسعه صنعت پتروشیمی را روی بحث بالادستی برنامه ریزی کرده ایم و حتی در برنامه جهش سوم هم توسعه ظرفیت بالادستی بیشتر دیده شده؟

قانعی: دقیقا درست است، متاسفانه جهش پتروشیمی کشور متوازن نبوده است. در حال حاضر 12 میلیون تن تولید متانول ما هست و امروز متانول سازان به یک معضلی برای کل کشور تبدیل شده اند؛ الان اگر گاز را به صورت خام صادر کنیم به صرفه تر است به نسبت اینکه متانول تولید کنیم.

در انتهای جهش سوم صنعت پتروشیمی که در پایان 1404 همه طرح هایش به نتیجه خواهد رسید، این ظرفیت 12 میلیون تنی تولید متانول با افزایش قریب به دو برابری به 20 تا 22 میلیون تن می رسد. این یک اتفاق خیلی بدی است.

* واحدهای متانولی فقط Gas Packaging هستند

الان ما نزدیک به 9 طرح متانولی داریم که زیر 30 تا 40 درصد پیشرفت فیزیکی دارند. این 9 طرح به 5 میلیارد دلار حداقل سرمایه گذاری نیاز دارند. این 5 میلیارد دلار سرمایه حیف است که باز بیاید و در واحدهای متانول که به اصطلاح ما پتروشیمی‌ها Gas Packaging است صرف شود. ما اکنون واحدهای فراوان متانول و اوره داریم که کمترین زنجیره ارزش را می شود در این واحدها پیاده سازی کرد. این اتفاق خیلی بدی است که در انتهای جهش سوم بدتر هم می شود.

گاز که ماده بسیار با ارزشی است را تبدیل به متانول می کنیم درحالی که می توانیم از گاز خیلی استفاده های بهترین کنیم؛ می توان واحدهای بهتری طراحی کرد که ارزش آفرینی بسیار بیشتری داشته باشند. امروز دنیا در واقع از تکنولوژی های GTP یا GTPP  استفاده می کند و اینها اتفاقاتی است که متاسفانه در کشور ما نیفتاده است.

* اگر تدبیر نشود معضل متانولی‌ها به کل پتروشیمی تسری پیدا می‌کند

خیلی از صنایع پایین دستی ما در واقع مبتنی بر اتیلن توسعه پیدا کرده است؛ درحالی که خاویار صنعت پتروشیمی پروپیلن است و ما الان کسری پروپیلن در کشور داریم و یک چیزی نزدیک به 500 هزار تن یا یک میلیون تن کسری پروپیلن در سال داریم؛ در حالی که می شد عمده زنجیره پتروشیمی را از آن شکل داد.

لذا من فکر می کنم که اگر تدبیر خوبی انجام نشود و دوستانی که در حوزه سیاست گذاری انرژی کار می کنند چه در واقع در وزارت نفت، چه در شورای عالی انرژی، سازمان برنامه و بودجه، شرکت ملی پتروشیمی و مجلس شورای اسلامی و مرکز پژوهشهای مجلس اگر تدبیر جدی نکنند من نگرانی این را دارم که تا 3 یا 4 سال آینده اتفاقات نامطلوبی که در صنعت متانول رخ داده در بقیه بخش های صنعت پتروشیمی کشور هم رخ دهد.

* چینی‌ها دیگر خریدار متانول ایران نیستند

- چرا ممکن است بقیه بخش های صنعت پتروشیمی کشور هم مثل متانولی ها، زیان ده شوند؟

قانعی: تغییر و تحولات صنعت در دنیا خیلی سریع است؛ مثلا ما یک خودرویی را با تکنولوژی 20 یا 30 سال قبل بسازیم، کم کم مردم دیگر رقبتی برای خرید آن نخواهند داشت و فهم عمومی هم خوشبختانه به نقطه ای رسیده که از هر محصول دیگر استفاده نمی کند. در صنعت پتروشیمی هم همینطور است. در این صنعت چینی‌ها بعد از تحولات اوکراین، گاز روسیه را برای بلند مدت خریداری کردند و خودشان هم واحدهای ذغال سنگ را دوباره فعال کردند و تولید الفین ها از زغال سنگ در چین افزایش پیدا کرد. یکی از محصولات جانبی این واحدهای ذغال سنگ سوز، متانول است و چینی ها الان خریدار متانول ما نیستند؛ نه فقط خریدار متانول ما نیستند، بلکه متانول بقیه کشورها را هم نمی خرند.

* حرکت چینی‌ها به سمت تولید بیشتر پلی‌اتیلن

در رابطه با محصولات پلی اتیلن ما هم متاسفانه چنین مشکلی درحال رخ دادن است. طبق اخباری که از چین دارم، خودشان به شدت در حال احداث و بهره برداری از واحدهای پلی اتیلن سنگین و سبک و خطی هستند.

جالب است بدانید که هفتاد درصد صادرات مواد پلیمری ما از جمله پلی اتیلن، به چین است و این واقعا یک ریسک بزرگی برای صنعت پتروشیمی ما است. متاسفانه همینطور به این واحدها مجوزهای جدید داده می شود. فعالیت متانول سازان مثل آن یخ فروشی است که یخش آب می شود و هیچ کاری از دستش ساخته نیست. ما داریم می‌بینیم که متانول سازان مالشان آب می شود و از بین می رود اما باز دوباره یک مجوز متانولی دیگر می دهیم و این اتفاق بدی است و من امیدوارم که انشاالله اصلاح شود.

* تکمیل 6 طرح با متوسط ارزش محصولات هزار دلاری

تسنیم: پترول مأموریتی از هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس گرفته تا به صورت متمرکز بر روی صنایع تکمیلی فعالیت کند، این اتفاق از چه زمانی افتاد و در این راستا چه برنامه ریزی هایی صورت گرفته است؟

قانعی: از دو سال پیش، پترول تغییر نام می دهد و نامش از گروه توسعه سرمایه گذاری پتروشیمی ایرانیان به گروه توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی خلیج فارس عوض می شود. از اینرو عمده تمرکز پترول در حوزه زنجیره ارزش و توسعه صنایع تکمیلی قرار می گیرد. ما الان 6 طرح پایین دستی داریم که امیدواریم انشاالله بتوانیم تا اواخر سال بعد آنها را افتتاح کنیم. واحدهای پایین دستی ما در کل جغرافیای کشور پراکنده است.

واحدهای پایین دستی هم اشتغال بیشتری را ایجاد می کند و هم ارزش افزوده بسیار بالاتری دارند. متوسط ارزش محصولاتی که در سال بعد در طرح های پترول به تولید می رسند، بالای هزار دلار است؛ یعنی دو برابر متوسط ارزش فعلی محصولات صنعت پتروشیمی کشور ارزش دارند.

* طرح‌هایی ارزش‌آفرین از عسلویه تا کرمانشاه

طرحی در عسلویه داریم که ماده پایه لاستیک در صنعت خودرو را تولید می کند. طرحی در ماهشهر داریم که تولیدکننده ماده پایه صنایع شیمیایی و شوینده کشور است. طرحی در لردگان داریم که ماده پایه در صنایع رنگ و رزین و چسب را تولید می کند. طرحی در ایلام داریم که تولید پلی پروپیلن است. طرحی در ارومیه داریم که ماده پایه صنعت آب و فاضلاب در بخش تصفیه آب و فاصلاب است و طرح دیگری هم در سنقر داریم که یک طرح متیل آمین است که در صنایع مختلف، هم صنایع بهداشتی و هم نظامی کاربرد دارد و بالای هزار دلار و 1200 دلار در هر تن ارزش روز این محصولات است.

یکی از رویکردهای جدی ما این است که این 6 طرح را تکمیل کنیم. رویکرد دوم ما ایجاد پارکهای پتروشیمیایی است. الان در دنیا، واحد به واحد به صورت جزیره ای کار نمی کنند و در واقع یک پکیجی از 10 تا 12 واحد پتروشیمیایی درکنار یکدیگر فعالیت دارند. در سه دهه گذشته در زمینه توسعه صنعت پتروشیمی اقدامات خوبی در ایران صورت گرفت و واحدهای متعددی در عسلویه و ماهشهر احداث شد؛ منتها اگر اینها در واقع در قالب یک پارک بودند  و زنجیره ارزش آنها شکل می گرفت، ارزش افزوده بسیار بالاتری داشتند.

* تبدیل معضل متانولی‌ها به فرصت با تکمیل زنجیره ارزش

ما الان یک پارک خیلی بزرگ در شهر پارسیان پیش بینی کردیم که یک پارک متانولی است و تلاش کرده‌ایم به نوبه خودمان، این معضل و تهدید متانول را به یک فرصت تبدیل کنیم. عمده واحدهای متانولی که در جهش سوم پتروشیمی احداث شده و یا درحال احداث هستند، در همین منطقه عسلویه و اطراف آن است و می توانیم با پارک متانولی پارسیان، ارزش افزوده‌دهی به تولید متانول کشور را رقم بزنیم.

17 واحد پتروشیمیایی در قالب یک پارک و یک شرکت و با سرمایه گذاری قریب به 2.5 میلیارد دلار احداث می شوند که بزرگترین پارک متانولی جهان خواهد شد. احداث این پارک، الگو گرفته از مدل‌های پارک‌های روز جهان است. با احداث این 17واحد و ایجاد پارک متانولی، بعدا می توانیم صنایع تکمیلی مختلف از جمله صنایع نساجی، مبل، رنگ رزین و ... را در کنار این پارک، ایجاد کنیم.

تسنیم