مکانیزم پلاسما خون چگونه جان بیمار کرونایی را نجات می دهد

«چند ماه قبل، خانم جوانی را که هفته های آخربارداری اش بود و جنین دوقلو داشت با کووید مثبت، درگیری ریه و حال بد در بیمارستان بستری کردیم. پایین بودن اکسیژن خون، اوضاع  بیمار را آنقدر بحرانی کرده بود که پزشکان معالج امید زیادی به زنده ماندنش نداشتند و تلاش یکی دو روزه آنها برای بهبودی او بی فایده بود. قرار شد دوقلوهای  زن جوان را با عمل سزارین به دنیا بیاوریم، چون ممکن بود بچه ها به دلیل ابتلای مادر به کرونا و پایین بودن اکسیژن خون از بین بروند و خواستیم لااقل جان بچه ها را نجات دهیم.

در دقایق پر اضطرابی که هر لحظه ممکن بود زن جوان از دنیا برود، قبل از عمل سزارین،  تصمیم گرفتیم به مادر در دو نوبت پلاسمای اهدایی یکی از بهبود یافتگان را تزریق کنیم. چند ساعت بعد از تزریق اولین نوبت، حال زن جوان به طرز باور نکردنی رو به بهبودی رفت. نوبت دوم را یک روز بعد تزریق کردیم. همه چیز شبیه یک معجزه پزشکی بود.

اکسیژن خون بالا آمد، عمل زایمان انجام شد. حال مادر هر روز بهتر می شد و او  و دوقلوهایش بعد از یک هفته با حال خوب از بیمارستان مرخص شدند. این معجزه را یک بهبود یافته از کرونا رقم زد که پلاسمای خونش را اهدا کرده بود که اگر اهدا کنننده‌ای نبود، پلاسما و معجزه پزشکی هم پیش نمی آمد و دو نوزاد، بی مادر بودند و یک خانواده سیاهپوش از دست رفتن یک عزیز».

این ماجرا را دکتر«عباسعلی ایمانی فولادی»؛ متخصص میکروب شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله (عج) روایت می کند و می گوید: «قبل از هر سخنی و درخواستی از بهبود یافتگان کرونا،  پرونده پزشکی یکی از بیماران کرونایی که با تزریق پلاسمای اهدا شده  به زندگی برگشت را  توضیح دادم. این پرونده تنها مشتی است نمونه خروار از ده‌ها پرونده پزشکی بیماران کرونایی که با دریافت پلاسما زنده ماندند».

دکتر ابوالقاسمی رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله (عج) با همراهی دکتر ایمانی و جمعی از متخصصان، برای اولین بار در ایران پروژه پلاسما درمانی را برای درمان بیماران کووید دربیمارستان بقیة الله (عج) آغاز کردند، این روش حالا در 24 استان کشور اجرا می شود و  دکتر ایمانی فولادی  به نمایندگی از جامعه پزشکی خطاب به همه بهبود یافتگان می‌گوید:«به شکرانه سلامت‌تان و برای نجات جان بیماران کرونایی پلاسما اهدا کنید».

دکتر ایمانی درخواستش را با توضیحاتی همراه می کند و می‌گوید: «هنوز هم بسیاری از بهبود یافتگان کرونا نمی‌دانند پلاسمای خونشان می‌تواند معجزه زندگی بیماران بدحال کرونایی باشد. از همه بهبود یافتگان کرونا خواهش می کنم در ماه محرم و عزای سید الشهداء(ع) به شکرانه سلامتشان پلاسما اهدا کنند که این بخشش، مصداق واقعی از ایثار است و برابر است با نجات جان یک بیمار».

با این تفاسیر به گفته سخنگوی سازمان انتقال خون تنها 2 درصد از بهبود یافتگان برای اهدای پلاسما به مراکز انتقال خون مراجعه کردند. البته  آن دسته از بهبود یافتگانی که عزمشان را برای اهدای پلاسما جزم کرده‌اند سؤالات بی پاسخ بسیاری دارند، نه از ضرورت اهدای پلاسمای خود اطلاع دارند نه از جزئیات و زمان مناسب برای اهدا خبر دارند. دکتر ایمانی فولادی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله (عج) به همه سؤالات بهبود یافتگان کرونا پاسخ می‌دهد.

* آقای دکتر، هنوز بسیاری از بهبود یافتگان کرونا از اهمیت پلاسمای خونشان اطلاعی ندارند، به زبان ساده می‌گویید پلاسمای فرد بهبود یافته از کرونا چطور می‌تواند جان بیماران مبتلا به کرونا را نجات دهد؟

در پلاسمای بیماران بهبود یافته از کرونا آنتی بادی یا پادتن ضد کرونا وجود دارد. فرد بهبود یافته پلاسمای خود را اهدا می کند. این پلاسما به بدن بیمار مبتلا تزریق می شود و به تقویت سیستم ایمنی بدن او برای مقابله با ویروس کمک می کند. به بیان دیگر پادتن موجود در پلاسمای تزریق شده تا زمانی که سیستم ایمنی بیمار بتواند پادتن خود را تولید کند، به کمک او می رود. بیش از نیمی از افرادی که پلاسما درمانی شده‌اند، بهبودی موثری پیدا کرده‌اند، پلاسما درمانی درصد قابل قبولی از مرگ و میر را در افراد بدحال کاهش می‌دهد و روشی امیدوار کننده برای مهار کرونا است.اما به این شرط که بهبودیافتگان برای اهدای پلاسما داوطلب شوند.

* اهدای پلاسما، آنتی بادی موجود در بدن بهبود یافتگان را کاهش می دهد؟ خیلی‌ها با این باور از رفتن به مراکز انتقال خون  برای اهدای پلاسما امتناع می‌کنند؟

خیر. علم پزشکی ثابت کرده افرادی که پلاسما اهدا می کنند سطح آنتی بادی بدن آنها کاهش پیدا نمی‌کند. در واقع چیزی از کارخانه برداشت نمی‌شود، پلاسما محصول کارخانه است که در عرض چند ساعت بدن دوباره آن را می سازد. میزان آنتی بادی ضد کرونا بعد از 3 ماه  در بدن فرد بهبود یافته به صفر می رسد. چه بهتر قبل از آنکه این آنتی بادی به صفر برسد ما با اهدای پلاسما جان بیماری را نجات دهیم.

* مبتلایان به کرونا چند روز بعد از بهبودی می‌توانند برای اهدای پلاسما اقدام کنند؟

افرادی که به کرونا مبتلا شده اند، 14 روز بعد از بهبودی کامل به شرط  منفی بودن تست کرونا می توانند برای اهدای پلاسما به مراکز انتقال خون مراجعه کنند. چون پلاسمای افراد مبتلا به ویروس در دو هفته شروع بیماری غنی از آنتی‌بادی نیست و بعد از بهبود کامل در هفته سوم تا چهارم بعد از ابتلا که خون فرد عاری از ویروس می‌شود، پلاسمای خون وی سرشار از آنتی بادی می‌شود.

*  پلاسمای بهبود یافتگان کرونا تا چه زمانی خاصیت درمانی برای بیماران کرونایی دارد؟

با گذشت زمان پس از بهبودی، مقدار پادتن‌ یا آنتی بادی موجود در بدن فرد بهبود یافته کاهش یافته و به صفر می رسد، بنابراین زمان مراجعه فرد داوطلب و بهبود یافته حیاتی است.آنتی بادی ضد کرونا  2 تا 3 ماه در پلاسمای بهبود یافتگان وجود دارد.

* شرایط لازم فرد بهبود یافته برای مراجعه به مراکز اهدای پلاسما چیست؟ ( آزمایش های مورد نیاز که باید همراه اهداکننده باشد)

اولین برگه آزمایشی که تست کرونای مراجعه کننده را مثبت نشان داده است و جواب آزمایشی که بعد از بهبودی از بیمار گرفته می شود و آنتی بادی ضدکرونا که همان IgG است را نشان می‌دهد.

* بهبود یافتگانی که برگه آزمایش آنتی بادی IgG و یا تست منفی کرونا بعد از بهبودی را نداشته باشند نمی توانند پلاسما اهدا کنند؟

فردی که ۲۸ روز از بهبود علائم بالینی اش گذشته و حال او خوب شده، اگر بستری بوده مرخص شده یا اگر در منزل مورد مراقبت بوده و بهبود یافته، آخرین روزی که  به یاد می‌آورد که بهبود یافته ملاک قرار می‌گیرد و ۲۸ روز بعد از آن می تواند برای اهدای پلاسما اقدام کند،  اگر افراد بعد از دو هفته مراجعه کنند، باید تست مولکولی از آنها گرفته شود و اگر بعد از یک ماه مراجعه کنند دیگر به هیچ تستی نیاز ندارند. پس در نتیجه، اهدای پلاسما بعد از دو هفته، شرط منفی شدن تست مولکولی کرونا دارد و بعد از ۲۸ روز هیچ شرطی ندارد.

* بهبود یافتگان کرونا در بازه زمانی 2 ماهه که آنتی بادی در خونشان وجود دارد، فقط  یک بار می توانند پلاسمای خونشان را اهدا کنند؟

خیر، افراد واجد شرایط تا سه ماه و در بازه های زمانی مختلف می توانند پلاسمای خونشان را اهدا کنند. پلاسمای بهبود یافتگان کرونا بعد از هر بار اهداء، آزمایش و میزان آنتی بادی آن اندازه گیری می شود. بسته به میزان آنتی بادی موجود در پلاسمای جمع آوری شده آن را به بیماران تزریق می‌کنند.

* کدام رده سنی از بهبودیافتگان کرونا می توانند برای اهدای پلاسما به مراکز انتقال خون بروند؟

بیماران بهبود یافته از 18 تا 60 سال می توانند برای اهدای پلاسما اقدام کنند.

* محدودیتی در اهدای پلاسمای بانوان بهبود یافته از کرونا وجود دارد؟

بله. خانم‌هایی که سابقه بارداری یا سقط جنین داشته‌اند نمی توانند کاندیدای مناسبی برای اهدای پلاسما باشند، حتی اگر از تاریخ زایمان آنها چند سال گذشته باشد.   

* کدام بیماری زمینه‌ای، فرد بهبود یافته را از دور اهداکنندگان پلاسما خارج می کند؟

 افرادی که برای اهدای پلاسما به مراکز انتقال خون مراجعه می‌کنند، توسط پزشک مقیم، غربالگری شده و شرایط جسمی آنها قبل از اهدا بررسی می‌شود. بهبودیافتگانی که دیابت کنترل نشده دارند نمی توانند پلاسمای خود را اهدا کنند. مراجعه کننده از نظر وجود بیماری‌های احتمالی مانند هپاتیت B، هپاتیت C، ویروس HIV، اعتیاد به مواد مخدر، بیماری های سیفلیسمی بررسی می‌شود. اگر بیماری‌های نام برده شده در اهداکننده تشخیص داده شود، فرد مورد نظر نمی‌تواند پلاسما بدهد.

*سابقه عمل های جراحی هم  در توانایی فرد بهبود یافته برای اهدای پلاسما تأثیرگذار است؟

خیر.

*برای درمان بیماران مبتلا به کرونا به پلاسمای کدام گروه خونی از بهبود یافتگان نیاز بیشتری وجود دارد؟

همه بهبود یافتگان کرونا می توانند برای اهدای پلاسما به مراکز انتقال خون مراجعه کنند. اما آن دسته از بهبود یافتگان که گروه خونی‌شان AB + است، برای اهدای پلاسما پیشقدم شوند. چون این گروه خونی در اهدای پلاسما گروه دهنده عمومی است و پلاسمای دریافتی‌شان به همه گروه‌های خونی تزریق می شود.

*بعضی از بهبود یافته‌ها اهدای خون را با اهدای پلاسما یکی می‌دانند و تصور می‌کنند ممکن است بدنشان کم خون شود، به همین دلیل از مراجعه برای اهدای پلاسما خودداری می کنند. در این خصوص توضیح می‌دهید؟

اهدای  پلاسمای فرد بهبود یافته از کرونا هیچ عارضه ای برای او ندارد. افرادی که به دلیل شرایط جسمی نمی‌توانند خون بدهند به راحتی می توانند پلاسمایشان را اهدا کنند. مراجعه به مراکز انتقال خون برای اهدای پلاسما حکم  یک تیر و دو نشان هم هست. چون در این مراکز بررسی و آزمایش‌های لازم انجام می‌شود،سطح آنتی بادی موجود در پلاسمای فرد بهبود یافته اندازه‌گیری شده و در نتیجه فردی که برای اهدای پلاسما می‌رود، می‌تواند از شرایط سیستم ایمنی بدن خود مطلع شود. این فرد متوجه می‌شود که ویروس، چقدر از گردونه سیستم ایمنی بدن او خارج شده و شرایط فعلی او چگونه است.

منبع: مشرق