فلزات خاکی کمیاب

 بااین‌حال، برخلاف گستردگی استفاده از آن‌ها، کنترل بر منابع این فلزات در دست معدودی از کشورها قرار دارد. در رأس این کشورها، چین قرار گرفته که با تسلط بر تولید و فراوری این فلزات، به یک بازیگر اصلی در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی جهان تبدیل شده است. این تسلط نه‌تنها بر تولید، بلکه بر فراوری فلزات خاکی کمیاب، موجب شده است که چین به مرجع اصلی تأمین این منابع استراتژیک بدل شود.

 در شرایطی که رقابت برای تأمین این مواد ضروری شدت می‌گیرد و کشورهای مختلف در تلاش برای کاهش وابستگی به دیگران هستند، این فلزات تبدیل به ابزاری قدرتمند در دست قدرت‌های جهانی شده‌اند. در این میان، سؤال اساسی این است که آیا کشورهای دیگر قادر خواهند بود برای خود مسیر مستقلی در تأمین این منابع ایجاد کنند و یا سلطه چین همچنان ادامه خواهد یافت. در شکل شماره 1 می‌توانید سلطه چین بر عناصر کمیاب خاکی و سایر عناصر حیاتی را مشاهده کنید. اما این سلطه چقدر پا بر جا خواهد ماند و دیگر کشورها چه کارهایی در راستای کاهش وابستگی خود به چین انجام داده‌اند؟ چین در دسامبر سال 2023 میلادی صادرات فناوری استخراج و جداسازی عناصر حیاتی را ممنوع کرد. همچنین در اقدامی دیگر این کشور از صادرات فناوری تولید آهن‌ربا از عناصر کمیاب خاکی نیز جلوگیری کرده است تا کشوری نتواند جایگاه چینی‌ها را به لرزه درآورد. خیلی از شرکت‌های اروپایی و آمریکایی هنوز که هنوز است نتوانسته‌اند به فناوری چینی‌ها در زمینه استخراج و پردازش عناصر کمیاب خاکی دست پیدا کنند و این اقدام چینی‌ها به‌نوعی پاسخی به اتفاقات دنیای ریزتراشه و جلوگیری از صدور این فناوری به چین بوده است. بااین‌حال غربی‌ها دست از کار نکشیده و به هر دری می‌زنند تا بتوانند با چین در این زمینه نیز مبارزه کنند. دولت آمریکا حالا با توانی بیشتر و اراده‌ای قوی‌تر درصدد است تا تولید و پردازش محلی عناصر خاکی را تقویت کند. در همین راستا وزارت دفاع آمریکا از حمایت 120 میلیون دلاری از شرکت Lynas USA به‌منظور احداث تأسیساتی در مقیاس تجاری به‌منظور جداسازی و پردازش عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) خبر داد. شرکت MP Materials Corp دیگر شرکت آمریکایی است که توانسته حمایتی بالغ‌بر 35 میلیون دلار از وزارت دفاع آمریکا برای پردازش عناصر کمیاب خاکی دریافت کند. در اتحادیه اروپا و در نروژ نیز به‌تازگی بزرگ‌ترین ذخایر عناصر کمیاب خاکی اروپا کشف شده و این خبر بسیار خوبی برای غربی‌هاست. شرکت Rare Earts Norway اعلام کرد که سایت Fen Carbonatite در جنوب شرقی این کشور چیزی بالغ‌بر 8.8 میلیون تن اکسید عناصر کمیاب خاکی دارد و می‌تواند مقدار قابل‌توجهی از نیازهای اتحادیه اروپا را تأمین کند. جالب است بدانید آلف ریشتاد (Alf Reistad) مدیرعامل این شرکت معدنی مدعی است که امروزه هیچ عنصر کمیاب خاکی در اتحادیه اروپا استخراج نمی‌شود؛ بنابراین این کشف می‌تواند خبر بسیار خوبی برای غربی‌ها به‌خصوص اروپایی‌ها تلقی شود. اتحادیه اروپا در قانون مواد حیاتی خام (Critical Raw Mineral Act) قصد دارد تا سال 2030 میلادی دست‌کم 10 درصد از عناصر کمیاب خاکی موردنیاز خود را به‌صورت محلی تأمین کنند و به نظر می‌رسد با کشف این منبع جدید در نروژ، هدف آن‌ها در دسترس باشد. دیگر کشورهای اروپایی نیز هرکدام به‌نوبه خود در حال کمک کردن به اتحادیه اروپا به‌منظور دست‌یابی به هدف کاهش وابستگی به چین هستند. برای مثال در اتریش پروژه The Wolfsberg قرار است تا سال 2027 میلادی به تنها پروژه اتحادیه اروپا تبدیل شود که لیتیوم با گرید باتری تولید کند یا در کشور لهستان شرکت Grupa Azoty با شرکت کانادایی Mkango Group همکاری کرده است تا تأسیساتی به‌منظور پردازش عناصر نئودیمیوم (Neodymium) و دیسپروسیوم (Dysprosium) و تربیوم (Terbium) راه‌اندازی کند. آنچه واضح است این است که در دهه‌های آتی، چشم‌انداز جهانی عناصر کمیاب خاکی می‌تواند به‌طور چشمگیری با ترکیبی از پیشرفت‌های تکنولوژیکی، مشارکت‌های استراتژیک و تغییرات ژئوپلیتیکی تغییر شکل دهد. ازآنجا‌که ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا تلاش‌ها برای تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تأمین خود را تسریع می‌کنند، نوآوری‌ها در بازیافت و مواد جایگزین ممکن است وابستگی به منابع سنتی را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. درعین‌حال، تسلط چین در این بخش می‌تواند با این تلاش‌های جهانی به چالش کشیده شود و بازار چندقطبی‌تری برای خاک‌های کمیاب ایجاد کند. بااین‌حال، دست‌یابی به ثبات و امنیت واقعی نیازمند چارچوب‌های بین‌المللی مشترکی است که منافع اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی را متعادل می‌کند. آینده عناصر خاکی کمیاب و فناوری‌هایی که از آن‌ها استفاده می‌کنند، نه‌تنها به خود مواد معدنی، بلکه به نحوه سازگاری کشورها با اقتصاد جهانی به‌هم پیوسته و رقابتی بستگی دارد.

 منابع:

1.https://www.visualcapitalist.com/visualizing-global-rare-earth-metals-production-1995-2023/

2.https://www.statista.com/chart/32748/top-countries-processing-critical-minerals/

3.https://www.reuters.com/markets/commodities/china-bans-export-rare-earths-processing-technologies-2023-12-21/

4.https://www.foreignaffairs.com/china/limits-china-chip-ban

5.https://www.businessdefense.gov/news/2022/DoD-Awards-Key-Contract-for-Domestic-Heavy-Rare-Earth-Separation-Capability.html#:~:text=The%20Department%20of%20Defense%20(DoD,Rare%20Earth%20Elements%20(HREE).

6.https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/2941793/dod-awards-35-million-to-mp-materials-to-build-us-heavy-rare-earth-separation-c/

7.https://www.cnbc.com/2024/06/11/norway-discovers-europes-largest-deposit-of-rare-earth-metals.html

8.https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_1661

9.https://www.mining.com/crma-rare-earth-elements-a-potential-blindspot-for-eu-policymakers-and-industry-report/

10.https://css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/PP11-2_2023-EN.pdf