۸ مرحله آزادسازی سهام عدالت را بخوانید
دارندگان سهام عدالت سرگردان هستند؛ آنهایی که روش مستقیم را برای فروش سهام انتخاب کرده‌اند، علاوه بر سرگردانی، معترض هم هستند.
دارندگان سهام عدالت سرگردان هستند؛ آنهایی که روش مستقیم را برای فروش سهام عدالت انتخاب کرده‌اند، علاوه بر سرگردانی، معترض هم هستند.این دسته به نحوه فروش و واریز مبلغ فروش سهامشان اعتراض دارند. اغلب کارگزاران بورس، هنوز نتوانسته‌اند بستری مناسب و سیستماتیک را برای پاسخگویی فراهم کنند. در شرایطی که به نظر می‌رسد نقایص فرآیندی متهم اصلی در این ماجراست کارشناسان برای اصلاح فرآیند آزادسازی سهام عدالت طرحی ۸ ماده‌ای را آماده و ارائه کرده‌اند.
براساس تازه‌ترین آمارها، تاکنون ۲ میلیون نفر از دارندگان سهام عدالت در سامانه‌های بازار سرمایه ثبت‌نام و کارگزار ناظرشان را هم تعیین کرده‌اند. گزارش‌های دریافتی نشان می‌دهد از این میان، یک میلیون نفر به ثبت درخواست فروش اقدام کرده‌اند. اطلاعات تکمیلی گویای این واقعیت است که ۳ هزار میلیارد تومان از معاملات سهام عدالت و تسویه آن انجام شده و باقی‌مانده سفارش‌ها نیز طبق رویه مذکور در حال اجراست. در پی صدور ابلاغیه رهبر معظم انقلاب، پس از ۱۴ سال، عملیات اجرایی آزادسازی سهام عدالت از بهار امسال آغاز شد. طبق این ابلاغیه، تدوین مقررات مورد نیاز برای تسهیل امور اجرایی آزادسازی سهام عدالت، بر عهده شورای بورس قرار گرفت. امکان عملیات فروش برای آن دسته از دارندگان سهام عدالت هم که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند، از ۱۰ خرداد در کارگزاری‌ها با مصوبات شورای‌بورس آغاز شد. اما با این حال هنوز بسیاری از متقاضیان فروش سهام عدالت به فرآیند طی شده معترض هستند؛ حال این پرسش مطرح است که مشکل از کجا ناشی می‌شود؟
معضلی به نام ثبت دستی سفارش فروش سهام عدالت
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد طبق طرح اولیه مصوبه شورای بورس، باید کارگزاران، مدیریت سفارش‌های سهام عدالت را صرفا از طریق سرویس‌های فراهم‌شده در شرکت سپرده‌گذاری انجام می‌دادند، ولی با دستور وزیر اقتصاد در مورد مجاز بودن دریافت سفارش‌ها از بانک‌ها و مکانیزه نبودن فرآیند، بسیاری از سفارش‌های بانک‌ها با تاخیر و مغایرت‌های فراوان و عمدتا به‌صورت دستی جمع‌آوری شده است. در دنیای نوین امروزه طبیعتا مهندسی فرآیندهای کسب و کار باید با بهره‌گیری از سرویس‌های الکترونیک به‌نحوی صورت پذیرد تا تطابق فرآیندها با عملیات اجرایی به افزایش کارآیی منجر شود. در نهایت به‌رغم مهیا بودن بستر دریافت سفارش‌های الکترونیک در شرکت سپرده‌گذاری که از تاریخ ۱۰ خرداد در اختیار کارگزاران قرار گرفته بود، به‌دلیل ناهماهنگی کارگزاران و بانک‌ها و مهندسی نامناسب فرآیند ارتباطی، بسیاری از سفارش‌های فروش از طریق فایل و به‌صورت دستی (نه مکانیزه) برای شرکت سپرده‌گذاری با هدف بررسی صحت داده‌ها و تجمیع سفارش‌ها ارسال می‌شد. البته مطابق انتظار در این فرآیند‌دستی بسیاری از سفارش‌ها به‌دلایل مختلف غیرمعتبر بودند و بلااثر تلقی شده است.
دلیل تاخیر در واریز وجه سهامداران عدالت
یکی دیگر از دلایل تاخیر زمانی در واریز وجه و فروش مربوط به مدیریت و بازارگردانی انجام معاملات است. سفارش‌های سهام عدالت طبق مصوبات شورای بورس به قیمت باز از مشتریان اخذ شده تا کارگزاران بتوانند در هماهنگی با ناظر بازار سفارش‌ها را به بهترین نحو ممکن انجام دهند و ممکن است عملیات فروش با توجه به شرایط بازار طی چند مرحله و با تاخیر زمانی صورت پذیرد. در هر مرحله پس از انجام معامله هر مقداری که فروش انجام شده، ظرف ۳ روز کاری در اختیار کارگزاران قرار می‌گیرد و کارگزاران مکلف هستند عملیات تسویه و پشتیبانی از مشتریان را انجام دهند. هرچند هم اکنون برخی کارگزاران به‌رغم آماده بودن زیرساخت ارتباطی عملیات تسویه و پرداخت، هنوز نتوانسته‌اند بستر مناسب و سیستماتیک برای پاسخگویی مشتریان فراهم کنند و این امر مزید بر علت سردرگمی مشتریان سهام عدالت شده است.
ماموریت غیر ممکن
با گذشت ۲ ماه از زمان اجرایی شدن طرح آزادسازی، دارندگان سهام عدالت همچنان با مشکلات و دغدغه‌هایی رو‌به‌رو هستند؛ عمده مشکلات مشتریان سهام عدالت به تاخیر زمانی ناشی از انجام سفارش‌ها و واریز وجه مربوط است؛ طبق بررسی‌های به‌عمل آمده علت این امر عمدتا مربوط به ناهماهنگی کارگزاران و بانک‌ها در پیاده‌سازی صحیح و بهنگام مکانیزم سهام عدالت در روزهای آغازین بوده است. کارشناسان تاکید می‌کنند در ۲ ماه اخیر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اجرایی مکانیزم فروش سهام عدالت، ناتوانی سیستم‌های معاملات الکترونیک بازارسرمایه در مدیریت حجم سفارش‌های بالا مبتنی برحساب مشتریان سهام عدالت بوده که ۱۸ میلیون نفر باید از طریق سامانه‌های آنلاین ثبت‌نام و درخواست سفارش‌های خود را ارسال می‌کردند. با توجه به وضع فعلی سیستم‌های الکترونیک بازار سرمایه طبیعتا امری غیرممکن به‌نظر می‌رسید که بتوان سفارش‌های ۱۸ میلیون نفر را با روش فعلی مدیریت کرد در نتیجه به‌نظر می‌رسد برای رفع این نوع مشکلات ناگزیر باید یک چرخه کاری جدید را که در عین حال با محیط کسب و کار در بازار سرمایه ایران تطابق بیشتری دارد، برای معاملات سهام عدالت و برون‌رفت از بن‌بست فعلی طراحی کنیم.
راهکار اصلاحی
کارشناسان برای اصلاح فرآیند آزادسازی سهام عدالت و کاهش حجم اعتراض‌های مردمی به نحوه فروش این سهام طرحی ۸ ماده‌ای را آماده و ارائه کرده‌اند. طراحان این راهکار تازه، با اشاره به الزامات قانونی، به اجرا شدن طرح آزادسازی سهام عدالت، پس از ۱۴ سال، می‌گویند: باید راهکار نوینی منطبق با فرآیندهای فعلی بازار سرمایه اجرا می‌شد. از همین‌رو، کارشناسان، با مطالعه تطبیقی فرآیندهای الکترونیک بین‌المللی، روشی نوین مبتنی بر حساب کارگزار برای مدیریت سفارش‌های سهام عدالت تدوین کرده‌اند. در روش فعلی سیستم‌های آنلاین در سطح حساب مشتریان خرد مستقیم به سامانه معاملات متصل می‌شوند و روزانه بیش از چند میلیون حساب مشتری در ارتباط با سامانه‌های معاملات قرار می‌گیرند. اما در روش پیشنهادی گروهی از کارشناسان به دنیای‌اقتصاد، سهام عدالت دیگر به اتصال در سطح حساب مشتری به سامانه معاملات نیازی نیست و سفارش‌های مشتریان در سطح حساب کارگزاری با سامانه‌های معاملات در ارتباط هستند. کارشناسان طراح بر این باورندکه؛ این روش نوین به جلوگیری از پیامدهای زیان‌بار ناشی از ناکارآیی سیستم‌های معاملاتی فعلی منجر می‌شود تا سهامداران عدالت بتوانند با حداکثر سهولت قابل‌اجرا سفارش‌های فروش خود را انجام داده و در کمترین زمان ممکن از لحاظ اجرایی به وجه حاصل از فروش خود دست یابند.
مکانیزم اجرایی برای اصلاح فرآیند
در شکل زیر به‌صورت خلاصه اجرای پیشنهادی برای اصلاح فرآیند فروش سهام عدالت ارائه شده است. این روش در واقع یک تغییر در رویکرد عملیاتی حساب‌های معاملاتی و انجام معاملات در سطح حساب کارگزاری و تخصیص آن در سطح حساب مشتریان برای افزایش کارآیی بوده است.
۱- ابتدا دارندگان سهام عدالت که اطلاعات هویتی آنها مورد تایید قرار گرفته، می‌توانند از طریق یکی از کارگزاری‌های دارای مجوز فروش سهام عدالت و از طریق سرویس‌هایی که شرکت سپرده‌گذاری در اختیار آنها قرار داده ثبت‌نام و کارگزار ناظر خود را تعیین کنند.
۲- پس از تایید و تکمیل انتخاب کارگزار ناظر، دارندگان سهام عدالت می‌توانند درخواست فروش را تا سقف ۳۰ درصد از ارزش روز سبد ثبت کنند.
۳- سفارش‌ها در سطح حساب مشتریان به شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌شود تا پس از بررسی صحت و اعتبار سفارش‌ها، از سطح حساب مشتری به سطح حساب کارگزار ناظر برای نمادهای دارای سفارش فروش تجمیع و به حساب کارگزار مربوط برای مدیریت فروش ارسال شود. این فرآیند دو روز کاری زمان می‌برد و جزو فرآیندهای نوینی است که در سهام عدالت اجرا شده است.
۴- معامله‌گران کارگزاری با هماهنگی ناظر بازار و بر حسب شرایط بازار باید فروش‌ها را به‌نحوی انجام دهند که علاوه بر اجرای بهترین قیمت ممکن، کمترین آسیب به بازار وارد شده و به نوعی بازارگردانی سفارش‌ها را انجام دهند تا از رفتارهای هیجانی در بازار جلوگیری شود. این فرآیند حسب شرایط بازار ممکن است زمانبر باشد.
۵- معاملات سهام عدالت در سطح حساب کارگزاران ناظر مربوط در بازار انجام می‌شود و نتیجه آن به سیستم‌های بک‌آفیس کارگزاران و ارکان مربوط ارسال می‌شود.
۶- شرکت سپرده‌گذاری به دریافت اطلاعات اقدام و نتیجه معاملات و کنترل صحت و تطابق آن را بررسی می‌کند و در صورت صحت اطلاعات به عملیات تخصیص و تسویه و پایاپای اقدام می‌کند.
۷- پس از انجام معاملات در سطح حساب کارگزار، عملیات تخصیص معاملات از سطح حساب کارگزار به سطح حساب مشتریان همان کارگزاری به‌صورت سیستماتیک صورت می‌پذیرد. این فرآیند سه روز کاری زمان می‌برد و جزو فرآیندهای نوینی است که در سهام عدالت اجرا شده است.
۸- پس از عملیات تخصیص، سه‌روز کاری پس از انجام معامله نتایج جزییات تسویه و پایاپای در سطح مشتریان از طریق زیرساخت‌های فراهم شده در شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌شود تا کارگزاران بتوانند عملیات پرداخت و تسویه با مشتریان را انجام دهند.
