حسابرسی داخلی به عنوان یکی از ارکان نظارتی نقش مهمی در دستیابی به اهداف عملیاتی بانک دارد

طبق تعریف انجمن حسابرسان داخلی(IIA)، فعالیت حسابرسی داخلی عبارت است از ارائـه‌ خدمـات مشاوره‌ای و اطمینان دهی مستقل و بی‌طرفانه به منظور ارزش‌افزایی و بهبود عملیات بانک. فعالیت حســابـرسـی داخلی، با ایجاد رویـکردی منظـــم و روشمنــد، به بانک کمک می‌کند که برای دستیابی به اهداف عملیاتی خود، اثربخشی فرایندهای نظام راهبری، مدیریت ریسک و کنترل را ارزیابی و بهبود بخشد. نظر به اهمیت کار بخش حسابرسی داخلی در بانک صنعت و معدن و برای آشنایی با نحوه عملکرد این مدیریت، روابط عمومی بانک صنعت و معدن در مصاحبه با خدیجه اطیابی مدیر حسابرسی داخلی این بانک در خصوص برنامه ها و سیاست های مدیریت حسابرسی داخلی، جهت تحقق شعار سال و سیاست های کلان دولت و اجرای برنامه راهبردی بانک در سال 1402 " مهار تورم و رشد تولید" به گفتگو نشسته است که مشروح آن در ادامه می آید؛

1-    لزوم شکل گیری بخش حسابرسی داخلی در بانک ها از چه زمانی مطرح شد؟ در خصوص اهمیت وجود این بخش توضیح بفرمایید؟ 

مدیریت حسابرسی داخلی از اواخر سال 1397 طبق الزامات دستورالعمل حاکمیت شرکتی در بانکهای دولتی مصوب مجمع عمومی بانکها ابلاغی از سوی وزارت امور اقتصادی و دارائی، طبق ساختار استاندارد و حرفه‌ای به صورت مستقل شکل گرفته است. این مدیریت در چارچوب منشور فعالیت حسابرسی داخلی و نظامنامه کنترلهای داخلی بانک به عنوان خط سوم دفاعی با کسب دیدگاه هیئت مدیره، کمیته حسابرسی و مدیریت ارشد بانک در مورد اولویتهای حوزه‌های مهم جهت رسیدگی از سوی ایشان، با تنظیم برنامه حسابرسی داخلی سالیانه، طبق دستورالعمل ضوابط و فرایند اجرایی حسابرسی داخلی  اقدام به حسابرسی داخلی در دو سطح فراگیر(کل بانک) و فرایندهای مهم می نماید. شایان ذکر است که این مدیریت جهت مستندسازی و سیستمی نمودن فرایند کار خود با همکاری مدیریت محترم فاوا اقدام به راه اندازی و بهبود مستمر "سامانه حسابرسی داخلی" نموده است که کلیه پیگیری ها از طریق سامانه مذکور صورت می پذیرد.

حسابرسی داخلی چهار فرایند مهم "مدیریت ریسک"، "مدیریت سرمایه انسانی" ، "مدیریت شعب" و"مدیریت فرایندهای بانک" در دستور کار این مدیریت قرار دارد. 

همچنین با عنایت به جایگاه ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کسب و کار بانک و تحولات روزافزون در این حوزه ناشی از انقلاب صنعتی چهارم (Industry 4.0) و طبق استاندارد 2110 از مجموعه استانداردهای حسابرسی داخلی؛ مبنی بر ارزیابی این مهم که آیا نظام راهبری فناوری اطلاعات سازمان، از اهداف و استراتژی های سازمان پشتیبانی می کند؛ همچنان توسعه حسابرسی فاوا از اولویتهای مهم مورد پیگیری این مدیریت می باشد.

از آنجا که هدف نهایی حسابرسی داخلی عبارتست از "ارزش‌افزایی" و "بهبود عملیات بانک". بدیهی است در صورت پیگیری موثر و برنامه‌ریزی مناسب جهت پیشنهادهای اقدامات اصلاحی ارائه شده از سوی این مدیریت و مصوب هیئت مدیره محترم بانک از سوی واحدهای ذی ربط و بهبود عملیات بانک، این امر منجر به افزایش کارائی، اثربخشی و صرفه اقتصادی عملیات بانک گردیده و دستیابی به اهداف اصلی بانک را  به عنوان بانک توسعه ای-تخصصی بخش صنعت و معدن کشور که بار اصلی "رشد تولید" را بر دوش دارند  به گونه ای قابل اعتنا تسهیل و رضایت ذینفعان بانک و "مهار تورم" را به دنبال خواهد داشت.

2-    در خصوص اهم فعالیت‌ها و اقدامات انجام شده توسط مدیریت حسابرسی داخلی در خصوص تحقق شعار سال 1402 و سیاست‌های کلان دولت و اجرای برنامه راهبردی بانک چه نقطه نظراتی دارید؟

بدون شک مهم‌ترین سند تبیین کننده "اهداف و سیاست‌های بانک" که نماد حاکمیت شرکتی(راهبری سازمانی) بانک بوده و راهنمای عمل واحدهای گوناگون بانک است، "برنامه راهبردی پنجم" بانک برای بازه زمانی سال 1400 تا 1404(که سال پایانی سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران نیز است) می‌باشد. این برنامه توسط  مدیریت محترم برنامه‌ریزی و بهبود روشها با استفاده از راهنمایی‌های مشاور متخصص بیرون از بانک و مشارکت مدیران کلیدی بانک تدوین و به تصویب هیئت مدیره محترم بانک رسیده و ابلاغ گردیده است. 

در این راستا مدیریت حسابرسی داخلی نیز اقدام به تنظیم برنامه راهبردی خود برای بازه زمانی مذکور هم راستا با برنامه راهبردی پنجم بانک نموده که به تصویب هیئت مدیره محترم بانک نیز رسیده است. برنامه‌های سالانه حسابرسی داخلی، در اصل برش‌های یکساله از برنامه راهبردی این مدیریت خواهد بود. علاوه بر اینها، طبق برنامه سالیانه سال 1401 و طبق فرایندی که در پاسخ به پرسش یک تشریح شد، این مدیریت کارایی و اثربخشی سیستم کنترل داخلی بانک در دو سطح "فراگیر" و فرایندهای "مدیریت فاوا"، "نظارت بر رعایت قوانین و مقررات" و "مدیریت امور حقوقی" را مورد حسابرسی قرار داده و موارد مستعد بهبود و پیشنهادهای اقدامات اصلاحی را در قالب گزارش حسابرسی داخلی سالیانه به کمیته حسابرسی و سپس هیئت مدیره محترم ارائه نموده است. شایان ذکر است پیشنهادهای دارای اولویت از دید هیئت مدیره محترم، جهت برنامه‌ریزی اقدامات اصلاحی، در قالب مصوبه هیئت مدیره به واحدهای مرتبط بانک ابلاغ گردیده است.

در نهایت در خصوص کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی(ICFR)  که مسئول استقرار و پیاده سازی آن مدیریت ارشدِ مالی بانک به عنوان رکن مهم خط دوم دفاعی بوده و ارزیابی کارائی و اثربخشی آن برعهده حسابرس مستقل بانک (هم اکنون سازمان حسابرسی) می باشد و گزارش آن در قالب "نامه مدیریت ضمنی" به هیئت مدیره بانک ارائه می شود، این مدیریت نیز در همکاری با مدیریت ارشد مالی بانک فعالیت‌های کنترلی مرتبط را به تناسب پیگیری می‌نماید.

3-    چالش ها، مشکلات و موانع در مسیر فعالیت مدیریت حسابرسی داخلی، چه مواردی می باشد؟ 

این مدیریت همواره همراهی، پشتیبانی و حسن نظر هیئت مدیره محترم و مدیریت ارشد بانک را در کلیه مراحل مختف طی شده طی پنج سال گذشته (از سال 1397 تا 1401) جهت تصویب منشور، دستورالعمل و نظامنامه کنترل داخلی و ... داشته و از عنایت ویژه ایشان به گزارش‌ها و فعالیت‌های انجام شده در این حوزه و ایجاد زمینه مناسب جهت آشنایی واحدهای گوناگون بانک با فعالیت‌های این مدیریت، برخوردار بوده است. لیکن به دلیل ماهیت کار و نیاز این مدیریت به نیروی کیفی "حسابرس" با "شایستگی‌هایی" شامل دانش، توانایی، مهارت، انگیزه بالا و مشارکت لازم در فرایند حسابرسی داخلی؛ همچنان با کمبود بغرنج نیروی انسانی روبرو است.

4-    انتظار مدیریت حسابرسی داخلی از همکاران ستاد و شعب در تحقق موارد یاد شده چیست؟

همانگونه که مستحضرید یکی از اجزای مهم نظام کنترل داخلی؛ محیط کنترلی است. یکی از عوامل اصلی اثرگذار بر این محیط، کارکنان و خصوصیات فردی آنها از جمله صداقت، ارزشهای اخلاقی و صلاحیت‌ها و محیطی که در آن فعالیت می کنند، می باشد. لذا عملکرد و رویکرد مناسب هر یک از همکاران در هر بخش و واحد از بانک، در تقویت و ارتقای سیستم کنترل داخلی اثرگذار خواهند بود.  

همچنین هدف دیگر نظام کنترل داخلی، قابلیت اتکا، کامل بودن و به موقع بودن اطلاعات مالی و مدیریتی است که این مهم با مشارکت تک تک همکاران شعب و ستاد در فرآیند کنترل و بررسی دقت و صحت اطلاعات میسر خواهد شد. در این راستا واحدهای عملیاتی و اجرایی از جمله شعب به عنوان خط اول دفاعی، نقش مهم و کلیدی در تحقق آن به عهده دارند. طبق بند "د" نظامنامه فوق الذکر، »اطلاعات کافی، مرتبط، معتبر و به موقع و ارتباطات اثربخش این اطلاعات در سطح سامانه‌های اطلاعاتی بانک عواملی ضروری برای کارکرد مناسب یک نظام کنترل داخلی هستند«. در این خصوص در بانک صنعت و معدن با توجه به استقرار سامانه‌های متمرکز جهت اجرای عملیات بانکی، شناسایی، ثبت و پردازش رویدادهای مالی و نگهداری اطلاعات مرتبط با عملیات، بستر مناسبی جهت بهره‌برداری از اطلاعات کافی به وجود آمده و مدیریت محترم فاوا، جهت تسهیل و سیستمی کردن فرایند مهم کنترل اطلاعات، اقدام به تهیه گزارش‌های کنترلی متعددی در حوزه تسهیلات و تعهدات در قالب سامانه مانیتورینگ تسهیلات و تعهدات نموده که بهره‌گیری از گزارش‌های مذکور به همکاران ذیربط توصیه می شود. این امر علاوه بر تسریع در کنترل عملیات جاری و شناسایی مغایرت‌های احتمالی، ارزش افزوده قابل ملاحظه‌ای در تهیه گزارش‌های مدیریتی ایجاد می‌نماید.