سرزمین دیدنی و دست نخورده اشکانیان در ایران کجاست؟

به گزارش شمانیوز، شهرستان خواف در مرزهای شرقی کشورمان است و با همسایه شرقی ما افغانستان مرز مشترک دارد. خواف در فاصله ۲۶۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر زیارتی مشهد قرار گرفته است و مرکز آن شهر خواف است، شهرهای دیگر آن سنگان، سلامی، قاسم‌آباد و نشتیفان هستند و شامل چهار بخش، مرکزی، جلگه زوزن، سنگان و سلامی است، این شهرستان حدود ۱۱۰هزار نفر جمعیت و ۹۷۹۷ کیلومتر مربع مساحت دارد.

خواف از جنوب با شهرستان قائنات، از شمال با شهرستان‌های رشتخوار، تربت حیدریه و تایباد، از شرق با کشور افغانستان و از غرب با شهرستان‌های گناباد و رشتخوار همسایه است، این شهرستان به خاطر داشتن معادن سنگ آهن سنگان پایتخت سنگ آهن خاورمیانه محسوب می‌شود. هم‌چنین از لحاظ محیط زیست به خاطر رشد گونه‌ای از هوبره در منطقه سیرخون، خواف به پایتخت هوبره هم معروف است.

تاریخ نگاران معتقدند که خواف در گذشته قسمتی مشهور بوده که بزرگان علمی در آن رشد کردند و در این شهر علما و پادشاهان و وزراء زندگی کرده‌اند و همچنین در خواف روستاها و مزرعه‌های آباد زیادی بوده و معدن آهن وجود داشته است. شهرستان خواف در گذرگاه معروف جاده ابریشم قرار داشته است و شهرستان خواف در فاصله ۲۸۲ کیلومتری مشهد مرکز استان خراسان رضوی قرار دارد.

طبیعت خواف

شهرستان خواف با وجود استقرار در منطقه کویری و تأثیر محیطی از این اقلیم، دارای جاذبه‌های طبیعی از جمله باغات متعدد پسته در منطقه گردشگری مجد ماضی در ۴۵ کیلومتری شهر خواف، فضایی سرسبز و خرم و با آب و هوایی مفرح و تفرج‌گاه کوهستانی به نام خواجه‌یار در ارتفاعات مشرف به شهر و منطقه تفریحی گردشگری کبودانی در منطقه‌ای جلگه‌ای است.

پارک‌ها و بوستان‌های خواف

پارک کوهستانی معراج با وسعت بیش از ۲۳ هزار مترمربع در دامنه کوه‌های خواجه‌یار توسط شهرداری خواف بنا شده است، برای ساخت این پارک از عوارض طبیعی زمین استفاده شده که زیبایی چشم‌نوازی را خلق کرده است. با توجه با اشراف این منطقه به تمام شهر به عنوان بام شهر خواف بازدیدکنندگان زیادی را به خود جلب می‌کند. وسایل بازی کودکان و جوانان سکوها و آلاچیق‌ها استراحتگاه، آمفی تئاتر، آب‌نما، وسایل ورزشی و پارکینگ از امکانات موجود و در حال بهره برداری این پارک است.

پارک جنگلی بهار به طول ۶۶۸ و عرض ۳۰۰ متر، وسعت ۷/۱۸هکتار و محیط پیرامونی ۱۹۳۶ متر در محدوده پلیس راه شهر خواف قرار دارد، این مکان دارای گونه‎های گیاهی و از لحاظ پوشش مرتعی آکنده از گیاه «جغجغه» است. هم‌چنین از دیگر درختان این پارک باید به توت، سرو، زیتون تلخ اشاره کرد. پارک جنگلی خواف نقطه تفرج‌گاهی برای گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت محسوب می‌شود.

تفرجگاه و تنگل خرگرد

تفرجگاه و دره زیبای خرگرد در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر خواف و ۱۶ کیلومتری شمال روستای خرگرد قرار دارد، ابتدای این تنگل به طول ۴ کیلومتر دارای پهنای کم و میانه و قسمت پایانی آن که به دشت منتهی می‌شود، دارای عرض بیشتری است. این عرصه طبیعی در فصل بهار و تابستان پذیرای مسافران و گردشگران است، فضای کوهپایه‌ای، آبشارهای زیبا، درختچه‌های بنه و کوه‌های سر به فلک کشیده با پوشش گیاهی متنوع و دارویی محیطی شاد و مفرح را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.

مناظر طبیعی بند سلامی خواف

این بنای تاریخی در ۶ کیلومتری شمال شرق شهر سلامی قرار دارد و مقارن با نظام الملک خوافی وزیر سلطان حسین بایقرا در اواخر سده نهم هجری بنیان شده است. دیواره بند، از مصالح سنگ و ساروج ساخته شده و طول آن بیش از ۳۰۰ متر و عرض تاج آن حدود ۴ متر است. ساختار این سازه در مسیر کالی بنا شده، که آب‌های ارتفاعات جنوبی منطقه کردیال را از طریق خیرآباد به دشت سلامی می‌رساند. اما آب سد از طریق یک کانال انحرافی تامین می‌شود. امروزه این مکان به دلیل آب فراوان، خاک حاصل‌خیز و آب و هوای مطلوب به عنوان یک تفرج‌گاه آبی در خواف مشتاقان طبیعت را به سوی خود جلب می‌کند.

منطقه گردشگری رزداب خواف

روستای رزداب در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال خواف قرار دارد، این روستا در منطقه‌ای کوهستانی و خوش آب و هوا قرار دارد و دارای پوشش متنوع گیاهی در فصول باران است، در این ییلاق، آبشاری جاری است که به آبشار رزداب مشهور شده است. این آبشار در ناحیه رزداب مناظر چشم نواز و بدیعی را به وجود آورده است.

تالاب سیرخون

این تالاب که در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شهر خواف و در بخش سنگان قرار دارد، دارای ارزش‌های اکولوژیکی خاص بوده و در فصل زمستان پذیرای پرندگان مهاجر آبزی وکنار آبزی است. گونه‌هایی مانند اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک تاجدار، انواع کشیم، پلیکان، اردک سرحنایی، سرسبز، خوتکا، فالاروپ، درناهای خاکستری، غاز پاخاکستری، انقوت، پرستوی دریایی، انواع کاکایی، فیلوش، خوتکای ابرو سفید در این تالاب شناسایی شده است.

سد سده

این سازه آبی در فاصله ۲۵ کیلومتری خواف و ده کیلومتری شمال شرقی روستای سده قرار دارد و از نوع خاکی با هسته رسی است. از جمله مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی پیرامون این مکان می‌توان به پوشش گیاهی متنوع و دارویی مانند آویشن، پونه وحشی، شیرین بیان و گونه‌های جانوری مانند پرندگان اشاره کرد. سد سده بیشتر در بهار و تابستان مقصد گردشگران است.

آبشارهای شهرستان خواف

آبشار کفتر دره؛ چشم اندازهای زیبای آبشار کفتر دره در تنگل گله‌بید سده است که در یک قسمت از مسیر، چند آبشار کوچک اختلاف ارتفاع ۸۰ متری را طی کرده و آبشاری بزرگ را ایجاد کرده که بسیار دیدنی است، تراکم پوشش گیاهی تنگل و سنگابه‌ها و آبگیرهای متعدد طبیعی در مسیر این آبشار روح انسان را تازه می‌کند، در داخل این تنگل و ارتفاعات اطراف پرندگانی مثل زاغ نوک قرمز، سهره طلایی، کبوتر، بلبل توکا، سنگ چشم خاکستری، و پستاندارانی مثل گراز، قوچ و میش وحشی، کل و بز وحشی و پلنگ مشاهده شده است.

آبشار رزداب؛ در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال خواف قرار دارد، روستای رزداب در منطقه کوهستانی و خوش آب و هوا قرار دارد و دارای پوشش متنوع گیاهی در فصول باران است، در این ییلاق آبشاری جاری است که این آبشار در ناحیه رزداب مناظر چشم نواز و بدیعی را به وجود می‌آورد.

روستا و درختان کهنسال خواجه‌وراب

روستای خواجه‌وراب در بخش مرکزی و ۵ کیلومتری شهر خواف قرار دارد، گسترش درختان کهنسال افراشته چنار با شاخه‌های گسترده به هر سو پهنه‌ای بزرگ را در زیر سایه خود می‌گیرد. این درختان چشم‌انداز زیبایی را برای روستا پدید آورده و گردشگران و علاقه‌مندان بسیاری را به سوی خود فرا می‌خواند. منطقه درختان چنار کهنسال روستاهای خواجه‌وراب از تفرج‌گاه‌های مردمی خواف به شمار می‌رود.

غارهای طبیعی خواف

غار سفید کوه (برآباد): این غار طبیعی در ارتفاعات سفید کوه روستای برآباد قرار دارد و طول آن حدود ۱۲۰ متر با یک دهانه تونلی وشیب ملایم است. وجود چکیده‌ها و چکنده‌های آهکی زیبا در این غار از ویژگی‌های این پدیده طبیعی است.

غار پیر حصبه در ارتفاعات شمالی خواف و غار سربی و غار نقاب در ارتفاعات سینا این شهرستان قرار دارند.

مشاهیر و نام آوران

ابومنصوربن مشکان زوزنی، از نویسندگان ر سائل دربار سلطان محمود و مسعود غزنوی. محمد بن عبدالرشید سجاوندی ملقب به سراج الدین، از مؤلفین، مشاهیر و علما و فقهای اسلام در قرن ۶ هجری، شهاب الدین عبدالله خوافی معروف به «حافظ ابرو»، مولف و از مورخان بزرگ ایران اواخر قرن ۸ هجری و اوایل قرن ۹ هجری است.

مولانا مجدخوافی، ازعلما، عرفا و شعرای قرن ۸ هجری، پیراحمد خوافی از رجال متشخص و سیاستمداراران کم نظیر دوران تیموریان که مدرسه غیاثیه خرگرد و مزار شیخ زین‌الدین تایبادی و آرامگاه شیخ زین الدین ابوبکر خوافی در هرات از جمله آثاری است که به دستور و عنایت او ساخته شده است.

احمد بن جلال الدین محمد، ملقب و مشهوربه فصیح خوافی از مورخان بزرگ دوران تیموریان، خواجه محمدحسین عبدالحق (شیخ صوفی)، شاعر قرن ۱۱ هجری و استاد عثمان محمد پرست که مهارت‌اش در دوتارنوازی ایرانی بوده و مطرح‌ترین آن‌ها، مقام نوایی از اشعار طبیب اصفهانی است.

جاذبه‌های فرهنگی، گردشگری، ابنیه و آثار تاریخی و اماکن مذهبی خواف

شهر تاریخی خواف که امروزه مرکز شهرستانی به همین نام است، در قرون و اعصار پیشین به‌ویژه پیش از اسلام جزو قلمرو پارتیان و ساسانیان و در دوره‌های اسلامی بنابر گزارش جغرافی‌دانان و تاریخ‌نگاران از مناطق با اهمیت خراسان بوده است. شهرستان خواف با مرکزیت شهر خواف در فاصله ۲۸۲ کیلومتری از مشهد مرکز استان خراسان رضوی قرار دارد.

این شهر با وجود آثاری ارزشمند نظیر مسجد جامع خواف، مسجد تاریخی بلال، مزار بی‌بی حور و بی‌بی نور، باغ مزار حافظ ابرو، حوض آقا حسین، یخدان شهر، خانه‌های تاریخی شیرخانی و قرشی، آب انبارهای خطیب و شاهزاده، قلعه آقا حسین مقصد گردشگران، دانشجویان و اساتید و پژوهشگران معماری است.

شهر تاریخی نشتیفان

عرصه شهری نشتیفان در فاصله ۱۲ کیلومتری خواف قرار دارد و در حقیقت بخشی از خواف قدیم است که به‌دلیل جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی خاص خود و زادبوم دانشمندان و مشاهیر از گذشته مورد توجه بوده است. از آغازین اشاره حافظ ابرو و عبدالرزاق سمرقندی در عصر تیموری، همواره پس از آن نیز نام این منطقه در خراسان مطرح بوده است، از دیگر موقعیت‌های ممتاز، استقرار نشتیفان در محل تلاقی راه‌های قاین به بوشنج هرات و نیشابور به هرات و نقطه توقف و استراحت مسافران و کاروانیان بوده است، وجود آثار و شواهد برجای مانده به ویژه مسجد جامع، آب انبار و وجود مزارهای مشاهیر و بزرگان وجود مجموعه آس‌بادها به اهمیت این شهر افزوده است.

مجموعه آسبادهای خواف

ساختار این سازه‌ها با مجموعه‌ای هماهنگ از اجزاء و عناصر معماری خشت و گلی و قطعات کاربردی، جلوه‌ای از میراث کهن کشاورزی، نبوغ و خلاقیت ایرانیان را به منصه ظهور رسانده است. مجموعه آسبادهای خواف، سازه‌هایی متصل به هم، برآمده با مصالح بوم آورد و دانش بومی و سنتی، مشتمل بر فضاهایی کاربردی است که در دو قسمت آسخانه و پرخانه (فضای نگهداری تیر، چرخ و پره و محور اصلی) با پوششی از خشت به صورت طاق ضربی گهواره‌ای ساخته شده است.

این فضاهای معماری در ترکیب با بخش‌های کاربردی و قطعات مکانیکی، عملکرد ویژه‌ای در ارتباط با خوراک مردم منطقه داشته است. مهم‌ترین و تنها کاربرد آسبادها در قدیم، آس نمودن حبوب و غلات بوده که مسئولیت آن را «آسبادبان» بر عهده داشته است. این سازه‌ها در مسیر بادهای ۱۲۰ روزه در شهر خواف، نشتیفان خرگرد، تیزاب، مهرآباد ساخته شده شده است.

مسجد جامع خواف

مسجد جامع شهر خواف با وسعت تقریبی ۲۰۲۵ مترمربع شامل ایوان قبله و شبستانی با منبر هفت پله با تاریخ ۹۰۸ ق در انتهای ایوان است. بانی این منبر خواجه مجدالدین محمد خوافی است. در طرفین ایوان فضاهایی به صورت رواق دیده می‌شود. این رواق‌ها به شبستان قدیمی، غرفه کوچک و شبستان زمستانی منتهی میشود. گنبدخانه مسجد با زیربنای تقریبی ۶۸ مترمربع دارای مهراب و عناصر تزئینی است. این بنا از مساجد معظم دوره تیموری است که در دوره صفویه تغییرات و الحاقاتی در آن صورت گرفته است. کتیبه ایوان به قلم ثلث و نستعلیق اشاره به مرمت بنا در سال ۱۳۶۳ ق دارد. این بنا در خیابان مسجد جامع شهر خواف قرار دارد.

موزه‌های خواف

موزه مردم شناسی، این موزه در اداره میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با مساحت ۲۵۰ مترمربع و شامل غرفه‌هایی از سازهای سنتی، عشایر منطقه، نمایی از سد سلامی، غرفه نوازنده سنتی و مشاغلی از جمله خراطی، تنور مالی، آهنگری، طب قدیم و ماکتی از آسبادهای نشتیفان و همچنین انواع بافته‌های سنتی است.

موزه زوزن؛ موزه کتیبه‌ها و اشیای تاریخی، در مساحت ۱۵۰ متر مربع و در ۶۶ کیلومتری جنوب غربی خواف در مسجد ملک زوزن قرار دارد، اشیاء تاریخی، کتیبه‌ها، تزئینات آجری و کاشی کاری پیدا شده حاصل ازکاوش‌های هر سال بعد از برداشت و مستندسازی در فضای طبقه‌بندی شده موزه قرار گرفته و مورد بازدید عموم قرار می‌گیرند.

موزه خصوصی حوض آقاحسین؛ این موزه در خیابان مدرس شهر خواف قرار دارد، حوض‌انبار آقا حسین به شماره ۴۴۶۰ در سال 1380 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موزه محیط زیست (حیات وحش)؛ این موزه به موزه حیات وحش و سیمای طبیعی معروف است و در اداره حفاظت محیط زیست شهرستان قرار دارد، از جمله بخش‌های این موزه، تاکسیدرمی گونه‌های بومی منطقه، قفسه کانسارها و کانی‌های معدنی و… است.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی خواف

خواف دارای تسهیلات گردشگری در قالب اقامتگاه‌های بوم گردی است. گردشگرانی که برای مسافرت به شهرستان خواف سفر می‌کنند، برای محل اقامت خود نگران نباشند. اقامتگاه‌های بوم‌گردی خواف با بهترین امکانات آماده پذیرایی از گردشگران و مسافران است و آن‌ها می‌توانند هر کدام از این اقامتگاه‌های بوم‌گردی را که دوست دارند برای محل اقامت خود انتخاب کنند.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی خواف، شامل اقامتگاه بوم‌گردی‌پور یعقوب در شهر نشتیفان شهرستان خواف، اقامتگاه بوم‌گردی غیاثیه در روستای خرگرد روبروی مدرسه تاریخی غیاثیه، اقامتگاه بوم‌گردی شمیرون در شهر نشتیفان خواف، اقامتگاه بوم‌گردی میر احمد خوافی در شهر خواف، اقامتگاه بوم‌گردی خاتون در روستای خرگرد خواف، اقامتگاه بوم‌گردی فصیح در شهر خواف، اقامتگاه بوم‌گردی ارگ سنگان در روستای سنگان خواف است.

روستای تاریخی خرگرد

روستای خرگرد که اکنون در فاصله ۵ کیلومتری شهر خواف قرار دارد، بنابر تاریخ در گذشته منطقه‌ای مسکونی بوده که در قرون متمادی، جغرافیا نویسان اسلامی نظیر ابن حوقل، مقدسی، یاقوت حموی و ابوالفدا آن را شهری مهم از بلاد بوشنج یا خواف با آب و بستان بسیار ذکر کرده‌اند.

این منطقه در عصر سلجوقی دارای نظامیه مهمی بوده که خواجه نظام الملک آن را هم تراز با بغداد و نیشابور و اصفهان و مرو دانسته است. وجود کتیبه‌های کوفی و زیبای این بنا مؤید غنای تاریخی خرگرد بوده و شواهد و قرائن دیگر حاکی از اهمیت این منطقه از قرن پنجم تا دهم هجری است. هم‌چنین بنای مدرسه تاریخی غیاثیه موقعیت ممتاز خرگرد را در عصر تیموری نشان می‌دهد. رودخانه خواجه‌یار در غرب روستا و ارتفاعات کوهستانی شمال آن در اعتدال هوای این روستا موثر است.

مدرسه تاریخی غیاثیه خرگرد

مدرسه غیاثیه خرگرد در مجاورت روستای خرگرد و به فاصله ۵ کیلومتری خواف بر سر راه تایباد قرار دارد، این مدرسه تاریخی از جمله ابنیه چهار ایوانی و آجری است که در زمان شاهرخ تیموری به سعی پیر احمد خوافی توسط دو برادر معمار به نام‌های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی به سال ۸۴۸ ه. ق ساخته شده است. بنا در دو طبقه و با ۳۲ غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه‌ها و دو تالار بزرگ در طرفین هشتی ورودی به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است. نمای درونی و نمای بیرونی جلو بنا آراسته به کاشی کاری رنگارنگ معرق بسیار زیبا و کتیبه است و داخل ایوان‌ها و رویه تمامی دیوارها در بیرون با تلفیق کاشی و آجر زینت یافته است.

روستای تاریخی زوزن

این روستای کویری در فاصله ۶۵ کیلومتری شهر خواف در بیابان‌های وسیع شرق ایران قرار دارد. بنابر شواهد، زوزن پیش از اسلام خاستگاه اشکانیان و در قرون اسلامی تا نیمه اول قرن هشتم هجری به مرکزیت شهر زوزن یکی از ولایت‌های معروف و قدرتمند ایران بوده است. مقدسی در مسالک و ممالک و هم‌زمان با قرن چهارم هجری زوزن را از لحاظ سیاسی و قضایی در شمار دمشق، قیروان و شیراز برشمرده است.

یاقوت حموی در سال ۶۱۶ ق این ناحیه را دارای ۱۲۴ قریه و جزو شهرهای وسیع نیشابور ذکر کرده که در زمین لرزه سال ۷۳۷ ق از جلال و شکوه افتاد و به واسطه تسلط تیموریان بر خراسان زوزن و خواف از ربع نیشابور جدا و در ربع هرات قرار گرفت. مهم‌ترین اثر تاریخی زوزن بقایای مسجد جامع و قلعه قاهره است. محوطه تاریخی، قلعه منگان، رباط کال جنگی و قلعه ده برزو از دیگر آثار ارزشمند زوزن است.

مسجد ملک زوزن

مسجد ملک زوزن واقع در ۶۵ کیلومتری جنوب غربی شهر خواف، تنها بنای آجری به‌جای مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است. نام بنا برگرفته از ملک معظم ابوبکر بن علی زوزنی بزرگ‌ترین حکمران این خطه و دومین مسجد تاریخ‌دار دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود در سال ۶۱۵ ه. ق و یک سال پس از آن در حال ساخت بوده است.

آنچه از معماری بنا باقی مانده، دو ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی و غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به عنوان مسجد- مدرسه بنیان شده و به دلیل حملات سپاهیان مغول در ۶۱۷ ه. ق کار بنای آن نیمه تمام رها شده است.

مجموعه فرهنگی تاریخی کوشک سلامی

این مجموعه که در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر خواف و در شهر سلامی، حد فاصل خیابان‌های کوشک و دانش قرار دارد از جمله آثار ارزشمندی است که تاریخ نگاران و جغرافی نویسان سده اسلامی، در کتب و روایات گوناگون به طور صریح و یا تلویحی به ذکر آن پرداخته‌اند. ساختمان کوشک تا سال‌ها به صورت پشته‌ای از آوارهای تاریخی در منطقه سلامی جلب نظر می‌کرد، تا اینکه در سال ۱۳۲۶ خورشیدی، شخصی به نام سید محمد قرشی به نیت باززنده‌سازی کوشک، آن را خریداری و با هزینه و همت والای خود در طول چهار سال این عمارت را مرمت و تجدید بنا کرد. بنای کوشک با ارتفاع تقریبی ۱۳ متر، به مانند نگینی از معماری اسلامی، در میان باغی محصور به وسعت تقریبی ۸/۶ هکتار قرار دارد. این عمارت بازسازی شده، بنایی خشت و گلی متعلق به عصر سلجوقی با نمایی از آجر، مشتمل بر ساختاری دوطبقه و یک نیم طبقه است.

مسجد جامع سنگان

بنای مسجد جامع سنگان واقع در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب شهر خواف، شهر سنگان پایین، از یادگارهای معماری اوایل سده هفتم هجری است. این اثر مذهبی در ابتدا به صورت دو ایوانی ساخته شده و در حال حاضر دارای یک ایوان در ضلع غربی و رواق‌های طرفین است. همچنین در مقابل ایوان قبله، شبستانی جایگزین ایوان شمالی شده است.

مسجد جامع سنگان از جمله مساجد سبک خراسانی و همانند و هم‌زمان با مساجد زوزن و گناباد است و آجرهای تراش تلفیق شده با هماهنگی، پایه‌ها و لچکی‌های ایوان و رواق‌ها را زینت داده‌اند. بر روی لچکی‌های ایوان قطعات کتیبه و آجری‌های قالب زده‌ای نصب شده که متعلق به بنایی کهن‌تر از مسجد بوده است.

مسجد گنبد سنگان

این بنا که در ۲۰ کیلومتری جنوب شهر خواف و در شهر سنگان قرار دارد، مشتمل بر یک ایوان، اتاق‌های طرفین و شبستانی قدیمی با زیربنای تقریبی ۶۴ متر و محراب گچ‌بری مزین به خط کوفی گل و برگ‌دار بر زمینه نقوش اسلیمی با مضمون قرآنی آیات ۷۸ تا ۸۰ سوره بنی اسرائیل بوده و در حاشیه طاق‌نمای آن نیز آیه هجدهم سوره مبارکه آل عمران گچ‌بری شده است. کتیبه کوفی بسیار زیبای مسجد که حاشیه پیرامونی پوشش زیرین گنبد را آراسته، حاوی سوره مبارکه فتح تا پایان آیه چهارم است. مسجد گنبد از یادگارهای معماری سده ششم هجری است.

آسیاب دو قلو، مسجد جامع نشتیفان (زین الدین)، مجموعه تاریخی- گردشگری فدک، مجموعه تاریخی خواجه یار، مجموعه تاریخی- گردشگری کبودانی، منطقه تاریخی و گردشگری نیازآباد، مزار پیر احمد خوافی و آرامگاه حافظ ابرو از دیگر جاذبه‌های گردشگری و تاریخی فرهنگی شهرستان خواف است.

صنایع‌دستی و هنر

در شهرستان خواف هنرهای دستی و مشاغل سنتی بسیاری رواج دارند. اگرچه این مشاغل از رواج قابل قبولی برخوردار نیستند، اما می‌توان با گردش در شهر و در بازارهای آن مراکزی را یافت که هنوز بر اساس الگوهای سنتی به کار مشغول‌اند. از این مشاغل می‌توان به بافت قالی، گلیم بافی، فرت بافی یا تون بافی، آهنگری، نمدمالی، نخ تابی، خراطی، نجاری، مسگری و ساخت سازهای سنتی اشاره کرد.

شهرستان خواف دارای پیشینه غنی در هنر موسیقی است، موسیقی این منطقه براساس مقام‌های سماعی شکل گرفته و در طول زمان ساخته و پرداخته شده است. مقام‌های آن تقریباً شبیه مقام‌های تربت جام است، شهرستان خواف استادان بی‌نظیری را در زمینه موسیقی مقامی به هنر ایران زمین معرفی کرده است، سازهای مهم این منطقه را دف و دو تار تشکیل می‌دهند.

سوغات و ره‌آورد سفر

عمده گردشگران و مسافرانی که شهرستان خواف را به عنوان مقصد مسافت انتخاب می‌کنند با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی و همین طور فرهنگ مردم خواف انواعی از سوغات را شامل نان‌های محلی تافتون مخصوص و نان روغنی، پسته، انواع آبنبات تخته‌ای و غیره با رنگ‌های متنوع، گلیم‌های تهیه شده توسط زنان روستاها، زعفران و محصولات فرت از این دیار تهیه کرده و به شهرهای خود می‌برند.

در این زمینه محمود باعقیده رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان خواف درباره این شهرستان عنوان می کند: از شهرستان خواف ۱۰۵ اثر، محوطه و تپه تاریخی، طبیعی و میراث ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. هم‌چنین این شهرستان دارای ۳۵ جاذبه گردشگری و ۱۶ تاسیسات گردشگری است.