هرباریوم: موزه دائمی و محل مستندسازی دادههای پژوهشی گیاهان کشور
چهارمین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآوردههای طبیعی و طب ایرانی (سنتی) به همت ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی، ۲۱ تا ۲۴ آبان ماه ۹۷ در مصلی بزرگ امام خمینی (ره) تهران برگزار خواهد شد.
به گزارش شمانیوز، هرباریوم (Herbarium) را میتوان به عنوان یک موزه دائمی گیاهشناسی تعریف کرد. موزهای که کلیه گیاهان اعم از دارویی و غیر دارویی پس از جمع آوری، در آنجا شناسایی شده و به صورت دائمی برای آیندگان ثبت و نگهداری میشوند. با این توضیح میتوان بیان کرد که هرباریوم به عنوان منبع اصلی و کاملی از اطلاعات رستنیهای یک منطقه قلمداد می شود. با این توجه، در هرباریومها این امکان فراهم شده است که کلیه محققین و علاقمندان بتوانند دستنیافتنیترین گیاهان را در بازه زمانی کوتاه و فضای فیزیکی محدود به صورت یکجا بیابند.
مجید قربانی نهوجی گیاهشناس و استادیار پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی بیان کرد: در مفهوم ساده «هرباریوم» را میتوان «موزه گیاهشناسی» دانست. موزه گیاهشناسی یک منبع فراهمکننده اطلاعات بهصورت خام (بانک اطلاعات) است که در حوزه شناسایی، ردهبندی، تاکسونومی و مستند سازی گیاهان فعالیت داشته و در واقع سنگ بنای هرگونه مطالعه مرتبط با گیاهان در حوزه های مختلف است. به این معنا که کلیه گیاهان مختلفی که در حوزههای مختلف زیستشناسی، فیتوشیمی، دارویی، زراعت، پزشکی و ... برای اهداف پژوهشی و صنعتی منتخب می شوند در گام نخست باید به دقت شناسایی شده و نام علمی صحیح گیاه اعلام شود.
فربانی نهوجی بیان کرد: شناسایی دقیق گیاه فرآیندی است که با استفاده از منابع معتبر علمی و با تکیه بر دانش و تخصص فرد یا افراد گیاه شناس در محل هرباریوم ها اتفاق میافتد. پس به معنای دیگر، هرباریوم را میتوان «محل شناسایی دقیق و نگهداری همیشگی گیاهان کامل بهصورت خشکشده، بدون آفت و با در نظر گرفتن صلاحدیدهای حفاظتی» دانست. نمونههای هرباریومی نمونههای از گیاهانی هستند که به صورت خشک و پرس شده، حالت تخت و صفحهای پیدا کرده و سپس در برگهای مقوایی در ابعاد خاص توسط چسب و یا نخ و سوزن تثبیت شده اند. گیاهان پس از این مرحله در قفسههای مخصوصی به صورت طبقهبندیشده قرار داده میشوند.
این محقق گیاه شناس اظهار کرد که هرباریوم ذاتاً بهعنوان یک ذخیرهگاه و منبع مهم و معتبر برای ذخیرههای ژنومی کشور قلمداد میشود. همینطور هرباریوم میتواند محلی برای آموزش و پژوهش مرتبط با علوم مرتبط با گیاهان باشد. اهمیت هرباریوم در علم گیاه شناسی با اهمیت کتابخانههای مرجع در سایر علوم قابلمقایسه است. همانطور که وجود کتابخانههای مرجع و کتب قدیمی در علوم دیگر از اهمیت فوق العاده برخوردار است به همین اندازه هرباریوم و حضور هرباریوم در مطالعات مربوط به گیاهان نیز حائز اهمیت است.
به گفته وی، وقتی یک تاکسون گیاهی در هرباریوم شناسایی میشود، لاجرم باید این گیاه با یک شماره و کد خاص در هرباریوم ثبت، ضبط و نگهداری شود. این نگهداری مادامالعمر است و این هرباریوم باید برای همیشه باقی بوده و از نمونههای گیاهی حفاظت شود تا از بین نروند. نمونههای گیاهی مورد نظر نیز در تمامی آثار علمی، کتب و مقالات مرتبط با گیاه مربوطه الزاما باید با همان شماره کد نمونه و کد خاص هرباریومی معرفی شود که به این شماره اصطلاحا Voucher Number (ووچر یا ووشر) و به نمونه هرباریومی مورد نظر نمونه ووچر (Voucher specimen) اطلاق میشود.
استادیار پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی توضیح داد: ارائهدهنده مقاله و محققی که روی گیاه کار میکند با ارائه این شماره در کتاب و مقاله خود اولا دقت در شناسایی گیاه را ثابت میکند و نشان میدهد که احتمال خطا و نامگذاری اشتباه در آن کم است. ثانیا اعلام میکند که این گیاه با این شماره و کد خاص در کدام هرباریوم مشخص نگهداری میشود و لذا برای سایر محققین این عرصه امکان ملاحظه و هرگونه مطالعه تکمیلی و یا اظهار نظر دقیق علمی برای گونه مورد مطالعه فراهم میشود. محققین و علاقمندان میتوانند در صورت علاقهمند بودن به هرباریوم مشخص مراجعه کرده و با ارائه شماره گیاه مورد نظر را ملاحظه کنند.
قربانی نهوجی ادامه داد: در هر برگه هرباریومی اطلاعاتی همیشه همراه با گیاه موردنظر ثبت میشود. این اطلاعات شامل نام علمی گیاه، نام خانواده که گیاه به آن تعلق دارد، آدرس جغرافیایی منطقهای که گیاه از آن محل جمعآوریشده است، آدرس فیزیکی منطقه جمع آوری گیاه، مختصات طول و عرض جغرافیایی منطقه جمع آوری، ارتفاع منطقه، تاریخ جمعآوری، نام جمعآوریکننده، نام شناسایی کننده و همچنین ویژگیهای اکولوژیکی خاصی که گیاه در منطقه دارد و گیاهان همراه آن خواهد بود. در واقع اطلاعات اشارهشده به این منظور ثبت میشود که چنانچه فردی در سالهای آینده به این گیاه علاقمند شود، دقیقاً بتواند در همان زمان و مکان حضور یافته و گیاه را (به شرط عدم انقراض!) مجدداً از نزدیک مشاهده کند.
این پژوهشگر و استادیار پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی بیان کرد: مسلما تمامی محققان عرصه گیاه شناسی عزم زیادی مبنی بر حفاظت از گیاهان دارند. یکی از اصلیترین راههای حفاظت از گیاهان نیز توسعه هرباریوم¬ها است. به این معنی که گیاهان جمعآوریشده خزانه ژنومی کشور خواهند بود و ممکن است در طول سالیان متمادی به دلایل مختلف تغییرات اقلیمی، ناهنجاریهای اکولوژیکی و بدتر از آن دستورزی¬های انسانی بسیاری از گیاهان در خطر انقراض قرار بگیرند. یه همین دلیل یکی از مهمترین راههایی که به حفظ و صیانت از آثار طبیعی و خزانه ژنومی کشور کمک میکند راهاندازی بانکهای اطلاعاتی از جمله هرباریوم ها است.
در همین راستا و به منظور حفظ ارزشهای گیاهان دارویی نمایشگاه و جشنواره گیاهان دارویی، فرآوردههای طبیعی و طب ایرانی (سنتی) برگزار میشود که امسال چهارمین دوره خود را میگذراند. چهارمین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآوردههای طبیعی و طب ایرانی (سنتی) به همت ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی، ۲۱ تا ۲۴ آبان ماه ۹۷ در مصلی بزرگ امام خمینی (ره) تهران برگزار خواهد شد.