پیشگیری و درمان کبد چرب؛ ۱۰ گیاه دارویی موثر

اصل درمان کبد چرب بر پایه اصلاح سبک زندگی و فرهنگ غذایی است و درمان‌های دارویی نقش اندکی در بهبودی این بیماران ایفا می‌کنند. افزون‌بر این از نقش موثر درمان با گیاهان دارویی نمی‌توان غافل ماند. گیاهان دارویی افزون‌بر در دسترس بودن‌شان عوارض جانبی بسیار کم و مکانسیم‌های درمانی و فواید اثبات شده‌ای در درمان بیماری کبد چرب خواهند داشت. در این‌جا به ده نمونه از موثرترین گیاهان دارویی در پیش‌گیری و درمان کبد چرب خواهیم پرداخت.

کبد ، بزرگ‌ترین عضو بدن است که در متابولیسم و سوخت و ساز مواد مختلف و سم‌زدایی نقش اصلی را در بدن ایفا می‌کند. سم‌زدایی از داروها، دفع محصولات زاید ناشی از تخریب و نوسازی گلبول‌های قرمز خون به صورت صفرا، تولید عوامل انعقادی خون، ذخیره قند به صورت گلیکوژن و نیز تنظیم سوخت و ساز قند و چربی از مهم‌ترین وظایف کبد در بدن است. البته نقش کبد در جذب چربی و دفاع در مقابل میکروب‌ها و سموم جذب شده از راه مواد غذایی را نباید نادیده گرفت.

 

باتوجه به میزان بالای بی‌تحرکی و چاقی به‌خصوص در ایام بیماری کرونا و عادات بد غذایی با افزایش موارد سندروم متابولیک و کبد چرب مواجه هستیم. در جوامع پیشرفته کبد چرب به عنوان شایع‌ترین علت سیروز و نارسایی کبد و یکی از علت‌های اصلی سرطان کبد شناخته می‌شود. ابتلا به کبد چرب به‌خصوص در کودکان و سنین پایین عواقب وخیم‌تری را به دنبال دارد. بیماری کبد چرب باید به عنوان یک تهدید جدی در اولویت برنامه‌های پیشگیری و درمانی کشور قرار بگیرد.

بیماری کبد چرب شامل طیفی از بیماری‌های خفیف کبد به صورت تجمع چربی در سلول‌های کبدی است که در مسیر خود ممکن است در گروهی از بیماران التهاب سلول کبدی ایجاد کند و با تخریب سلول کبدی به بیماری مزمن و غیرقابل برگشت به نام سیروز منتهی شود. همراهی بیماری فشارخون بالا، افزایش چربی خون، چاقی و دیابت که همگی از اجزا سندروم متابولیک هستند، با بیماری کبد چرب مشاهده می‌شوند.
 

• بیماری کبد چرب الکلی (ALD): به دلیل مصرف بیش از حد از الکل کبد چرب الکلی رخ خواهد داد.
• بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): چربی اضافه در کبد عامل ابتلا به بیماری کبد چرب است. این نوع در ایران شیوع بیشتری دارد. افراد چاق و دارای اضافه وزن، افراد مبتلا به دیابت، کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا بیشتر در معرض بیماری کبد چرب غیر الکلی قرار دارند.
• استاتو هپاتیت غیر الکلی (NASH) و استاتو هپاتیت الکلی: افرادی که الکل کم مصرف می‌کنند یا این‌که اصلاً مصرف نمی‌کنند، به این بیماری از انواع کبد چرب که بسیار شبیه بیماری کبد چرب الکلی است، دچار می‌شوند.

• کبد چرب حاد بارداری: حدود ۳ درصد از زنان باردار ممکن است به این بیماری کبد چرب مبتلا شوند. در این دوران چربی می‌تواند در کبد ذخیره شود. حتماً چربی موجود در کبد برای مادر و نوزادش مضر خواهد بود که می‌تواند کبد و کلیه‌ها در مادر و فرزند را از کار انداخته یا عوارضی مانند عفونت شدید و خون‌ریزی داشته باشد. علت ابتلا به کبد چرب برای مادران باردار در این دوران نامشخص یا شاید تأثیرات هورمونی است.

در اکثر موارد، بیماری بدون علامت است و با مشاهده بالا بودن آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون که به منظور بررسی‌های دوره‌ای سلامت انجام می‌شود و یا در سونوگرافی شکم که به علل دیگر انجام می‌گیرد، به صورت اتفاقی مشخص می‌شود. اگرچه برخی از بیماران به‌ندرت از درد در قسمت بالا و راست شکم و یا احساس خستگی زودرس شکایت دارند.

در دیابت نوع دوم شیوع بیماری کبد چرب تا ۴۰درصد و افراد چاق حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد برآورد شده است. شیوع این بیماری در خصوص اضافه وزن و نیز چربی‌های شکمی بیش از حد (دور کمر بیش از ۸۰ سانتی‌متر در خانم‌ها و ۹۴ سانتی‌متر در آقایان) هم افزایش می‌یابد. اگر چه اغلب موارد کبد چرب در افراد چاق و به‌ویژه دیابتی‌ها مشاهده می‌شود، افراد لاغر در این مورد استثنا نیستند. کبد چرب در افراد لاغر بیشتر در زمینه دیابت، هیپرلیپیدمی و یا مقاومت به انسولین است و حتی بیماری فشارخون هم در این افراد بیشتر دیده می‌شود.

ازجمله اختلالات متابولیک اعم از دیابت، چاقی، افزایش چربی خون، گرسنگی طولانی، استفاده از برخی دارو‌ها از جمله: تتراسیکلین، استروژن، تاموکسیفن، متوتروکسات، دارو‌های ضد ویروس ایدز و... برخی از بیماری‌های مادرزادی کبد از قبیل: ویلسون، گالاکتوزمی و بیماری‌های ذخیره گلیکوژن و عوامل دیگر از جمله علل بروز بیماری کبد چرب هستند.

درمان قطعی بیماری‌های کبدی ازجمله کبد چرب، هپاتیت مزمن و سیروز تا امروز رضایت‌بخش نبوده است. اثربخشی دارو‌های معمول در علم پزشکی مانند: اینترفرون، کورتیکواستروئید‌ها و پنی‌سیلامین، افزون‌بر این‌که هنوز تاثیرات درمانی آن‌ها اثبات نشده است، عوارض جانبی نیز خواهند داشت. این دارو‌ها اگرچه در زمان وخامت بیماری تجویز می‌شوند، در ابتدای بیماری با ورزش، رژیم مناسب غذایی و مصرف برخی از گیاهان دارویی، می‌توان روند درمان قطعی را سرعت بخشید و از رسیدن به مراحل بغرنج بیماری جلوگیری کرد.

 

خوشبختانه امروز بسیاری از پزشکان و بیماران استفاده از دارو‌های گیاهی مکمل و جایگزین را در درمان بسیاری از بیماری‌ها ازجمله کبد چرب موثر دانسته‌اند. در سال‌های اخیر بسیاری از محققان اثرات ویژه گیاهانی را که در طب سنتی توسط درمانگران بومی برای درمان بیماری‌های کبدی استفاده می‌شود، بررسی کرده‌اند. تاکنون صد‌ها گیاه برای بیماری‌های کبدی شناسایی شده است. با این حال تعداد اندکی از آن‌ها به طور کامل مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. در این مطلب به ده نمونه از این گیاهان اشاره خواهیم کرد.

 

۱. شیرین‌بیان (Licorice)

شیرین‌بیان یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی شناخته شده در جهان محسوب می‌شود. زیستگاه این گیاه نواحی جنوبی قاره اروپا و مناطقی از مدیترانه است. گیاه شیرین‌بیان در مناطقی از ایران نیز می‌روید. استفاده از شیرین‌بیان به مصر باستان برمی‌گردد. مصریان باستان از ریشه این گیاه یک نوشیدنی برای فراعنه می‌ساختند؛ همچنین از گذشته تاکنون یک داروی گیاهی مهم در چین، خاورمیانه و یونان به شمار می‌رود. مطالعات اخیر نشان داده که شیرین‌بیان در درمان کبد چرب غیرالکلی بسیار موثر عمل کرده است.

 

شیرین‌بیان در کاهش فعالیت آنزیم‌های ترانس آمیناز در بیماری کبد چرب غیر الکلی موثر است و از اثرات منفی فلزات سنگین و سموم کبدی جلوگیری می‌کند. توجه داشته باشید که در صورت استفاده بیش از اندازه از عصاره و یا جوشانده گیاه شیرین‌بیان ممکن است خطرات جبران‌ناپذیری داشته باشد. طبع شیرین‌بیان گرم و خشک است.

فیلانتوس نیروری نوعی علف هرز  است که در نواحی گرمسیری و معمولاً در مناطق ساحلی گسترده است. این گیاه در هندوستان به وفور یافت می‌شود و در طب سنتی هند فواید درمانی بسیاری دارد. اخیراً چای کیسه‌ای این گیاه وارد بازار شده و قابل تهیه است. بدون شک گیاه فیلانتوس نیروری یک گونه گیاهی با ترکیبات درمانی و دارویی بسیار از جمله تانن‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و لیگنا‌ها است. این گیاه به منظور درمان اختلالات کبدی به‌خصوص زردی (یرقان) و هپاتیت B مورد استفاده قرار می‌گیرد.

باتوجه به میزان بالایی از پتاسیم در برگ‌های آن به عنوان یک دیورتیک یا اردارآور نیز شناخته شده است. به همین دلیل دارویی طبیعی در دفع سموم بدن محسوب می‌شود. طبق نتایج مطالعاتی اخیر فیلانتوس نیروری از بروز بیماری‌های کبدی از جمله سیروز کبد که نوعی التهاب شدید محسوب می‌شود، جلوگیری می‌کند. همچنین ثابت شده است که این گیاه میزان اسید‌های چرب در کبد را کاهش می‌دهد. ترکیبات آنتی‌اکسیدان و پلی‌فنول در این گیاه از تهاجم و گسترش سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند و برای سرطان کبد بسیار موثر است.

کاسنی گیاهی است از راسته گل مینا و تیره گل ستاره‌ای‌ها که در اواخر اسفند تا خرداد در اکثر نقاط کشورمان به صورت خودرو و وحشی می‌روید. ریشه، ساقه، برگ، گل و بذر گیاه کاسنی خاصیت درمانی دارند. عرق و پودر برگ کاسنی در بازار قابل تهیه است. افزون‌بر این نوعی از کاسنی کِشت وجود دارد که گیاه تازه آن را در برخی از بازار‌های تره‌بار می‌توان تهیه کرد. بیشتر محققان و متخصصان طب سنتی همیشه از کاسنی با عنوان دوست کبد یاد می‌کنند. کاسنی و فرآورده‌های آن موجب کاهش میزان کلسترول بد خون می‌شوند. همچنین در پاک‌سازی کبد از سموم و مواد زائد بسیار موثر است.

 

عرق کاسنی زمینه دفع آسان صفرا را از بدن فراهم می‌کند. این گیاه زردی و یرقان را می‌زداید و به اصطلاح بار کبد را سبک می‌کند. کاسنی نقش به‌سزایی در تولید و یا ترمیم سلول‌های کبدی ایفا می‌کند. این گیاه سرشار از ویتامین C است و بیشتر بیماری‌های مربوط به کبد را برطرف می‌کند و به فعالیت‌های کبد اعتدال می‌بخشد.

خار مریم گیاهی با خواص درمانی است که با نام‌های دیگری مانند خار شیرییا خار اسکاتلندی هم شناخته می‌شود. خار مریم گیاهی خاردار با گلبرگ‌های بنفش است که رگه‌های سفید دارند. عرق و بذر این گیاه خاصیت درمانی داشته و قابل تهیه هستند. مواد فعال در خار مریم گروهی از ترکیبات گیاهی موسوم به سیلیمارین هستند. سیلیمارین خواص ضد التهابی، ضد ویروسی و آنتی‌اکسیدانی دارد. یکی از دلایل شهرت گیاه خار مریم محافظت آن از کبد است.

 

از این گیاه به عنوان مکمل درمانی بیماری‌هایی نظیر: کبد چرب الکلی و غیر الکلی، هپاتیت و حتی سرطان کبد استفاده می‌شود. این گیاه با خاصیت سم‌زدایی بالای خود به بازسازی سلول و سلامت کبد کمک می‌کند و یکی از گیاهان موثر در درمان خانگی کبد چرب است.

زیره یکی از پرکاربردترین نوع گیاهان دارویی در بین ایرانیان است. این دانه معطر و خوش‌طعم در آشپزی و پزشکی بسیار کاربرد دارد. دو نوع زیره در ایران وجود دارد. یکی زیره سبز و دیگری زیره سیاه. زیره سیاه را زیره کرمان می‌نامند که از مرغوب‌ترین نوع زیره در دنیاست. از پودر زیره بر روی پنیر، برنج و در ترکیبات ادویه استفاده می‌شود. همچنین عرق زیره یکی از فرآورده‌های مهم آن است. زیره در طب سنتی دارای طبعی گرم و خشک است. این دانه سرشار از آهن، کلسیم، منیزیم، فیبر، آنتی‌اکسیدان و ویتامین A است.

 

زیره برای هضم غذا، سلامتی دستگاه گوارش، لاغری و رفع کلسترول خون موثر است. زیره خاصیت سم‌زدایی قوی در بدن دارد، سموم را دفع و تولید صفرا را تسهیل می‌کند. طی تحقیقات و آزمایش‌های صورت گرفته زیره در درمان کبد چرب بسیار موثر عمل می‌کند. زیره را می‌توان روزانه به مقدار کم هنگام صبحانه و با پنیر میل کرد یا پودر زیره را با ادویه‌های دیگر ترکیب نمود.

زرشک در سبد غذایی و طب سنتی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. معمولاً سه نوع زرشک در ایران قابل تهیه است. زرشک سیاه، زرشک معمولی یا پلویی و زرشک وحشی هسته‌دار که در ارتفاعات و مناطق سردسیر می‌روید. هر نوع از زرشک خواص منحصر به فرد خود را دارد. مصرف زرشک به صورت تازه، مربا، زرشک پلو و آب زرشک کاربرد دارد. پاک‌سازی کبد و کیسه صفرا از مهم‌ترین فواید زرشک به حساب می‌آید. کبد، خون را سم‌زدایی می‌کند، صفرای مورد نیاز برای هضم چربی را تولید می‌نماید، هورمون‌ها را تجزیه و ویتامین‌ها، مواد معدنی و آهن مورد نیاز بدن را در خود ذخیره می‌کند.

زرشک ترشح مایع صفرا را بهبود می‌بخشد. به خاطر اثر زرشک بر بهبود ترشح مایع صفرا این میوه برای سلامت کبد و کیسه صفرا عالی است و منجر به کاهش کلسترول بد (LDL) می‌شود. ترشح مایع صفرا در بدن می‌تواند با عوامل مختلفی نظیر رژیم غذایی نامناسب مختل شود. توانایی زرشک برای کمک به ترشح مایع صفرا قابل‌توجه است؛ زیرا تقریباً کلسترول به‌طور انحصاری از طریق مایع صفرا دفع می‌شود.

طب سنتی توصیه‌های موثری برای کمک به درمان کبد چرب دارد. یکی از این توصیه‌ها استفاده از چای سبز است. چای سبز برای درمان خستگی، کاهش وزن، کاهش کلسترول خون و درمان کبد چرب بسیار موثر عمل کرده است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مصرف چای سبز می‌تواند اثر رادیکال‌های آزاد و مواد مضر در کبد را پاک‌سازی و برطرف کند. همچنین نوشیدن چای سبز در پیشگیری از تجمع و رسوب چربی‌ها در اطراف کبد موثر است. البته در کنار نوشیدن چای سبز، رژیم غذایی سرشار از سبزیجات و میوه‌ها در برنامه غذایی ضروری است.

 

متخصصان طب سنتی چینی بر این باورند که نوشیدن این چای گیاهی به طور مستمر می‌تواند از ابتلا به سرطان کبد نیز پیشگیری کند. همچنین می‌توانید برای افزایش تاثیر این چای در درمان کبد چرب به چای سبزتان کمی زنجبیل تازه اضافه کنید. زنجبیل با افزایش میزان متابولیسم و سوخت و ساز بدن و کاهش جذب چربی‌ها به سلامت بیشتر بدن و کبد کمک می‌کند.

زنجبیل یکی از ادویه‌های خوش‌عطر محسوب می‌شود که از قدیم در مصارف آشپزی و طبی ایران کاربرد داشته است. یکی دیگر از شیوه‌های کاهش جذب چربی در جریان گردش خون و اندام‌های داخلی گنجاندن زنجبیل در برنامه غذایی هفتگی است. افرادی که در طول هفته ۲ تا ۳ بار زنجبیل استفاده می‌کنند، می‌توانند از خواص درمانی آن در افزایش میزان متابولیسم و سوخت و ساز بدن و کاهش جذب چربی‌ها بهره‌مند شوند. برای این منظور می‌توانید یک تکه زنجبیل را درون یک کاسه ماست رنده کرده و آن را بعد از صرف وعده‌های غذایی میل کنید.

 

به اعتقاد برخی از متخصصان طب سنتی نوشیدن دمنوش زنجبیل نیز در کنترل بیماری‌های کبد به‌ویژه کبد چرب موثر است. نوشیدن این دم‌نوش می‌تواند به کاهش جذب چربی در اطراف کبد کمک کند و مانع از ابتلای افراد مستعد به این بیماری شود. مصرف دم‌نوش زنجبیل یا ماست کم‌چرب حاوی زنجبیل به‌ویژه در وعده‌هایی که غذای چرب خورده‌اید، بسیار اهمیت دارد. همچنین با جوشاندن برش‌های زنجبیل تازه در چای سبز یا آب می‌توانید چای زنجبیل درست کنید.

دارچین ماده غذایی معطری است که مانع بروز عفونت در بدن می‌شود و مفیدترین ماده غذایی برای رفع کبد چرب است. مصرف بیش از اندازه دارچین ممکن است عوارض منفی برای بدن داشته باشد. به اعتقاد برخی از محققان کبد چرب بر اثر سردی و رطوبت در کبد به وجود می‌آید. طبع دارچین گرم است؛ پس می‌تواند در رفع کبد چرب موثر باشد؛ اما نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد. نتیجه تحقیقات دانشمندان نشان داده است که دارچین برای سم‌زدایی و پاک‌سازی کبد از سموم مضر نیز بسیار مفید است.

خاکشیر بهترین بذر گیاهان دارویی است که تقریباً در اکثر مناطق ایران قابل کشت است. این گیاه در درمان کبد چرب موثر است. خواص خاکشیر بسیار است. ازجمله: رفع یبوست، درمان اسهال، از بین بردن جوش‌های صورت، کنترل فشار خون، دفع سنگ کلیه و مجاری ادرار، تقویت معده، رفع بواسیر و مفید در درمان کبد چرب. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که استفاده از این گیاه دارویی سموم کبد را دفع و از ابتلا به بیماری‌های کبدی جلوگیری می‌کند. این گیاه عوارض منفی کم‌تری دارد و استفاده روزانه از آن برای درمان کبد چرب به میزان کم (حدودا ۲ قاشق غذاخوری با دو لیوان آب) به درمان این بیماری کمک می‌کند.

توجه داشته باشید که هیچ‌گاه نمی‌توان برای درمان قطعی بیماری کبد چرب تنها به گیاهان دارویی اکتفا کرد. برای بیماری کبد چرب درمان قطعی وجود ندارد، مگر با تحرک و ورزش، تغییر در رژیم غذایی و تغییر در سبک زندگی. همه این موارد مانند زنجیره‌ای به هم متصل هستند. نمی‌توان داروی تجویز دکتر را مصرف کرد و در کاهش وزن و ورزش روزانه اقدامی نکرد و انتظار درمان را داشت. گیاهان دارویی نام برده تنها یک محرک در تسریع درمان کبد چرب عمل می‌کنند که مصرف آن‌ها در کنار ورزش و رژیم غذایی سالم شما را به سمت درمان قطعی پیش می‌برد. گیاهان دارویی به دلیل در دسترس بودن برای عموم و نداشتن عوارض منفی زیاد همیشه پیشنهاد متخصصان طب سنتی و برخی پزشکان برای درمان بسیاری از بیماری‌هاست. اما بهتر است که حتماً قبل از مصرف هریک از این گیاهان با پزشک خود مشورت کنید تا از میزان و نحوه مصرف آنها مطلع شوید.

 

 

منبع:فرارو