وضعیت اکتشافات معدنی ایران و جهان زیر ذره‌بین دکتر سعدمحمدی

دکتر اردشیر سعدمحمدی که به عنوان سخنران در این همایش حضور داشت، به بررسی واقعیت‌های اکتشافی ایران و جهان پرداخت و با اشاره به سهم ۲.۹ درصدی استخراج معادن در تولید ناخالص داخلی سال ۱۴۰۰، بیان کرد: ایران با دارا بودن یک درصد جمعیت دنیا، سهمی ۷ درصدی از منابع معدنی آن را در اختیار دارد؛ این در حالی است که سهم بخش معدن در تولید ناخالص داخلیِ حدوداً ۶۵۰۰ همتی در سال گذشته، تنها برابر با ۱۹۰ همت بوده است.

دکتر سعدمحمدی مطرح کرد: ارزش خالص تولیدات مواد معدنی در سال ۲۰۲۰ در کشور چین حدوداً ۱۸۳.۸ میلیارد دلار، استرالیا ۱۴۳ میلیارد دلار و شیلی حدوداً ۴۱ میلیارد دلار و در کشور ما تقریباً ۳.۲ میلیارد دلار بوده است.

وی اذعان داشت: تولید ناخالص داخلی کشور استرالیا در سال ۲۰۲۰، با مساحت ۴.۵ برابر و جمعیت یک سوم ایران، حدوداً ۱۱ برابر کشور ما بوده که ۱۰ درصد آن را تولیدات معدنی به خود اختصاص داده است.

مدیرعامل «ومعادن» ادامه داد: تکیه بر منابع نفتی یکی از دلایل غفلت از پتانسیل‌های معدنی کشور بوده است.

دکتر سعدمحمدی با بیان اینکه متراژ حفاری به عنوان یکی از شاخص‌های تعیین‌کننده در فعالیت‌های اکتشافی مورد توجه است، ادامه داد: حفاری انجام‌شده در ایران طی ۹ سال گذشته، چیزی حدود ۱.۱۵ میلیون متر بوده که معادل با میزان عملیات حفاری یک کشور توسعه‌یافته تنها در یک سال است.

مدیرعامل «ومعادن» پس از بررسی فعالیت کشورهای موفق معدنی که به تفصیل صورت گرفت، با اشاره به جزئیات فعالیت این کشورها، به مقایسه‌ی فعالیت‌های اکتشافی صورت گرفته در ایالات متحده، استرالیا و ایران پرداخت و بیان کرد: تاکنون آمریکا بیش از ۲۰ میلیون کیلومتر و استرالیا حدود ۳۴ میلیون کیلومتر خطی برداشت ژئوفیزیک هوابرد انجام داده‌اند؛ در حالیکه در ایران مجموع برداشت‌های هوابرد گزارش‌شده از سال ۱۳۵۳ حدوداً ۱.۹ میلیون متر بوده است.

وی افزود: مساحت آمریکا و استرالیا به ترتیب ۵.۸ و ۴.۵ برابر ایران است؛ در حالی که برداشت‌های ژئوفیزیک هوایی در این دو کشور به ترتیب ۱۰ و ۱۸ برابر ایران است.

دکتر سعدمحمدی با اشاره به نتایج تکمیل پرسشنامه‌ای که به دست معدنکاران صورت گرفت، بیان کرد: بر اساس نتایج این پرسشنامه، کمبود نقدینگی و تجهیزات معدنی اصلی‌ترین معضلات این بخش هستند.

مدیرعامل گروه سرمایه‌گذاری توسعه‌ی معادن و فلزات به دلایل متعدد موفقیت کشورهای مطرح معدنی، از جمله قوانین شفاف و حمایتی و همچنین مشوق‌های مالی اشاره کرد و ادامه داد: در کشورهای کانادا، استرالیا، چین، شیلی و آمریکا هرساله بودجه‌ی کلانی برای فعالیت‌های اکتشافی تخصیص داده شده و تولید و انتشار داده‌های پایه به طور مداوم صورت می‌گیرد. شرکت‌ها از تجهیزات قوی و پشتیبانی مناسب برخوردار هستند.

وی افزود: یکی از عوامل تاثیرگذار در موفقیت این کشورها که قابل توجه است، نقش‌آفرینی شرکت‌های کوچک در فعالیت‌های اکتشافی و حمایت از آن‌هاست.

دکتر سعدمحمدی به طراحی و آغاز برنامه Uncover که تلاشی هماهنگ از سوی صنعت، جامعه‌ی تحقیقاتی و دولت استرالیاست، اشاره کرد و افزود: چالش پیشِ روی استرالیا در اکتشاف ذخایر معدنی و قرار داشتن در رقابت اکتشافی جهانی، شناسایی و کشف ذخایر معدنی پنهان در زیر رسوبات و پوشش‌های فاقد کانی‌سازی است که حدود ۷۰ درصد مساحت کشور را پوشانده است. این برنامه که یک ابتکار ملی است، برای حل این چالش و اطمینان‌یافتن از سهم بلندمدت بخش معدن در اقتصاد استرالیا، از سال ۲۰۱۲ آغاز شده و یک نقشه‌ی راه ۱۵ ساله برای افزایش نرخ کشف ذخایر عمده‌ی معدنی جدید بوده و تحت نظارت آکادمی علوم استرالیا است.

مدیرعامل «ومعادن» بیان کرد: از جمله اولویت‌های برنامه uncover می‌توان به کسب دانش از طریق تحقیقات جدید علمی و تمرکز ویژه بر علم زمین‌شناسی، استفاده از فناوری‌های پیشرفته متمرکز بر اتوماسیون و هوش مصنوعی و به‌روزرسانی سریع و یکپارچه‌سازی داده‌های جدید اشاره کرد.

دکتر سعدمحمدی تاکید کرد: یکی از دلایل موفقیت کشور شیلی در فعالیت‌های اکتشافی، عدم وجود سیاست‌های محدودکننده و مجوز ورود سرمایه‌گذاران خارجی از کشورهایی چون آمریکا و کانادا و استرالیاست.

وی افزود: ۱۱۰ شرکت اکتشافی در کشور شیلی در حال فعالیت است که عمده‌ی آن‌ با سرمایه‌گذاری خارجی بوده و همچنین ۷۴ تای آن در زمره‌ی شرکت‌های کوچک است.

دکتر سعدمحمدی در ادامه به معرفی تعداد زیادی شرکت‌های اکتشافی و استارت‌آپی موفق در سطح دنیا پرداخت که نقطه‌ی اشتراک قابل توجه در تمامی این شرکت‌ها تمرکز ویژه بر استفاده از فناوری‌های نوین اتوماسیون و هوش مصنوعی است.

مدیرعامل گروه سرمایه‌گذاری توسعه‌ی معادن و فلزات به تفصیل به بررسی چالش‌ها و تهدیدهای حوزه‌ی «اکتشاف» در ایران پرداخت و بیان کرد: از جمله این چالش‌ها می‌توان به قوانین دست‌وپاگیر و بخشنامه‌های متعدد و بی‌رویه اشاره کرد که موجب تضعیف فعالیت‌های معدنی، خروج سرمایه از بخش معدن و عدم اعتماد سرمایه‌گذاران به آینده‌ی این بخش به دلیل عدم پایداری سیاست‌های کلان و تغییرات مکرر قوانین، شده است.

وی ادامه داد: از دیگر عوامل می‌توان به احتمال ورشکستی شرکت‌های فعال بخش خصوصی، همزمانی افزایش شدید حقوق دولتی معادن و کاهش قیمت‌های جهانی، عدم برنامه‌ریزی برای واحدهای معدنی، نبود تجهیزات مناسب و پیشرفته به دلیل تحریم‌ها، فرسودگی ماشین‌آلات و عدم تخصیص بودجه کافی در بخش اکتشاف، اشاره کرد.

مدیرعامل «ومعادن» گفت: در اکثر کشورهای معدن‌خیز جهان، مسئولیت انجام مطالعات اولیه، اکتشافات ناحیه‌ای و ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به عهده دولت و حاکمیت است، به طوری که تقریبا تمامی بودجه و اعتبار مورد نیاز توسط دولت تامین می‌شود.

وی افزود: در ایران نیز به منظور جهش و تحول در صنعت معدن‌کاری به عنوان یکی از بخش‌های تاثیرگذار در اقتصاد غیرنفتی کشور و نیل به استانداردهای جهانی، نیاز به تفکر جهانی و صرف منابع در این سطوح، وجود دارد.

مدیرعامل «ومعادن» خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۱۸ به طور متوسط برای اکتشاف فلزات غیرآهنی در جهان چیزی حدود ۱۱ میلیارد دلار هزینه شده؛ در حالی که کل بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات مواد معدنی کشور در لایحه سال ۹۹ برابر با ۷.۵ میلیون دلار بوده است.

دکتر سعدمحمدی مهم‌ترین چالش اکتشافات معدنی در سطح دنیا را نیاز روزافزون به ارتقاء تکنولوژی‌ها و به روزرسانی مداوم علوم دانست و بیان کرد: در کل دنیا نیاز به اکتشافات در عمق بیشتر در حال افزایش است؛ پیچیدگی این امر بسیار بیشتر از اکتشافات سطحی بوده و کشورهای پیشرفته برنامه‌های منظم و منسجمی برای حل این چالش را در دستور کار خود قرار داده اند و هماهنگی قابل توجهی بین مراکز علمی، بخش خصوصی و دولت در این کشورها وجود دارد.

مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات از عملکرد شرکت ملی صنایع مس ایران به عنوان یک الگوی موفق داخلی یاد کرد و افزود: نگرش مثبت به اکتشافات معدنی و اهمیت ویژه قائل شدن برای آن، موجب افزایش قابل توجه ذخایر زمین‌شناسی شرکت ملی مس شده است.

همچنین وی مزیت کشور ایران را در استفاده از دانش بومی‌شده‌ی پهپادها در اکتشاف مواد معدنی در برداشت‌های فوتوگرامتری، توپوگرافی، مغناطیس‌سنجی، الکترومغناطیس و تصاویر فراطیفی پهپادی دانست.

دکتر سعدمحمدی در پایان ضمن درخواست ایجاد مرکز داده‌کاوی اکتشاف کشور (سازمان اکتشاف کشور) به ارائه‌ی پیشنهادات و راهکارهایی جهت اصلاح بخش «اکتشافات معدنی» کشور پرداخت که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: