تعزیه، میراث معنوی ایران

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین گفت: تعزیه نماد هنر نمایشی ایرانی محسوب شده و به‌عنوان میراث معنوی ایران در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. تعزیه یک هنر چند لایه، فرامتنی و آمیخته با انواع هنرهاست که هریک به نوعی به ادبیات مربوط است.

«محمدعلی حضرتی» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی قزوین، اظهار کرد: شعر دوره‌ی قاجار و اساساً جریان ادبی پس از دوره صفوی به دلیل ارجاع به سنّت‌های ادبی گذشته، دوره‌ی بازگشت نامیده می‌شود که در آن عموماً شاعران می‌کوشند از روش‌های سخنوری اساتید سبک خراسانی و عراقی تقلید کنند که در غزل و قصیده و مثنوی و قالب‌های متعارف شعر این دوره به وضوح مشهود است.

وی افزود: تنها حوزه‌ای که از تقلید عبور کرده و توانسته فضایی را برای نوآوری فراهم کند و نیز مقدمه‌ای برای ظهور ادبیات مشروطه باشد، ادبیات عاشورایی است. در همه‌ی عرصه‌های ادب عاشورایی در دوره‌ی قاجار با نوآوری در فرم، محتوا، درون مایه و نگرش شاعران به واقعه‌ی عاشورا مواجهیم.

حضرتی با اشاره به آسیب‌شناسی ادبیات عاشورایی خاطرنشان کرد: آسیب‌شناسی ادب عاشورایی برعهده شاعرانی است که روی ذات، پیام و درون مایه عاشورا، تفکر می‌کنند. شاید بتوان گفت از اولین کسانی که رفتار عزاداران حسینی را نقد و آسیب‌شناسی کرد مولانا بود و نگاه او در قرن دوازدهم توسط بیدل دهلوی تکامل یافت.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین با اشاره به ویژگی‌های هنر شبیه‌خوانی خاطرنشان کرد: تعزیه نماد هنر نمایشی ایرانی محسوب شده و به‌عنوان میراث معنوی ایران در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. تعزیه یک هنر چند لایه، فرامتنی و آمیخته با انواع هنرهاست که هریک به نوعی به ادبیات مربوط است.

این هنرمند عرصه شعر و ادبیات خاطرنشان کرد: تعزیه‎‌های اولیه به دستور خاندان آل‌بویه(قرن چهارم ه.ق) به‌منظور نمایش مصائب اهل بیت(ع) در شهر بغداد به‌وجود آمد. البته در طول زمان تغییراتی روی آن صورت گرفته که یکی از آن‌ها تغییر هوشمندانه‌ی زبان این هنر از نثر به شعر است.

هنر شبیه‌خوانی، مجموعه‌ای از هنرها

وی در خصوص علت تغییرات زبان تعزیه گفت: تغییر زبان در شبیه‌خوانی دلایل متعددی داشت، اول این‌که بسیاری از هنرمندانی که تعزیه را اجرا می‌کردند سواد چندانی برای حفظ دقیق عبارات نداشتند و به خاطر سپردن شعر برای آن‌ها بسیار آسان تر بود و علاوه‌بر آن مخاطب نیز با شعر بهتر ارتباط برقرار می‌کرد.

حضرتی تصریح کرد: نکته‌ی قابل توجه آن است که شعر قابلیت این را دارد که با هنر دیگری به نام موسیقی تلفیق شود، البته برخلاف موسیقی سنتی ما، در تعزیه همگامی ساز و آواز وجود ندارد یعنی آواز جدا خوانده شده و موسیقی جدا نواخته می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: در شبیه‌خوانی علاوه بر شعر و موسیقی، هنرهای دیگری همچون بازیگری و نقالی که متکی به هنر مهمتری به نام سخنوری و شیوه‌های بیانی یک بازیگر است، نیز دخیل هستند.

تفاوت‌های تعزیه و سایر هنرهای نمایشی

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا در خصوص تفاوت‌های تعزیه و سایر هنرهای نمایشی تصریح کرد: تفاوت تعزیه با متن‌های نمایشی این است که در نمایش میزانسن‌های کلی و حرکت بازیگر از قبل طراحی می‌شود اما در تعزیه این بازیگر است که براساس شمّ بازیگری و موقعیّت برپایی نمایش که ممکن است در میدان شهر یا روستا باشد حرکتش را اجرا می‌کند. به طور کلی می‌توانیم بگوییم که حرکت بازیگر در متن نهفته است.

بیان اسطوره‌ای و سمبولیک در تعزیه

این هنرمند با شاره به زبان اشیا در تعزیه گفت: اشیاء موجود در تعزیه هم به چند دسته تقسیم می‌شوند، یک دسته اشیاء عینی مانند گرز، سپر، کلاه خود و به طور کلی ادوات جنگی و ...، یک دسته اشیاء تزئینی مانند عَلَم، کُتَل و یک دسته اشیاء سمبولیک مانند تشت آب که نماد رود فرات است و اینجاست که دریچه‌ای به بیان اسطوره‌ای و سمبولیک تعزیه باز می‌شود.

وی افزود: به این ترتیب کاربرد اشیاء نمادین، با متن، موسیقی و فنون بازیگری درآمیخته می‌شود و نخ پنهانی که این دانه‌های به ظاهر پراکنده را به هم پیوند می‌دهد منطق عزاداری برای سیدالشهدا(ع) است.

توانایی تعزیه در بیان دردها و آرمان‌های مردم

حضرتی یادآور شد: یکی از علل جذابیت تعزیه برای مخاطب امروز شکستن خط قرمزها در آن است به طوری‌که بیننده می‌تواند بسیاری از ناگفته‌های اجتماعی و اخلاقی را در آن بیابد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین یادآور شد: از همین‌رو با دقیق‌تر شدن در لایه‌ها و ظرایف تعزیه می‌توان به توانایی‌های این هنر در بیان دردها و آرمان‌های مردم پی برد و این میراث معنوی انسانی را به جهانیان عرضه کرد.

انتهای پیام