سوره های سجده دار قرآن را به تربیت آشنا شوید

به گزارش شمانیوز: برخی از سوره های قرآن کریم سجده دارند و با عنوان “آیات سجده” نامیده می‌شوند. از این رو واجب است افرادی که قرآن را تلاوت می کنند زمانی که به این سوره ها می رسند، سجده واجب آن را به جای بیاورند.

اگر انسان به آیات مذکور گوش فرا دهد واجب است که سجده کند و اگر تنها آنها را بشنود (به گوش او برسد بدون این که قصد شنیدن داشته باشد) اگر چه سجده واجب نیست ولی احتیاط آن است باز سجده کند.

سجده‌ی این آیات، مقداری با سجده‌ نماز‌های یومیه متفاوت است. بهتر است بگوییم این سجده‌ ساده‌ تر از سجده‌های دیگر است، چراکه نیازی به وضو، طهارت، قبله‌ی صحیح و ذکر مخصوص ندارد یعنی بدون این موارد هم شما می‌توانید سجده را بجاآورید. از طرف دیگر، بانوانی که در عادت ماهانه هستند یا افرادی که جنب هستند نیز می‌توانند این مسجده را بجاآورند. در این مقاله قصد بررسی آیات سجده و مسائل مربوط به آن را داریم.

آیات سجده

به آیاتی که پس از شنیدن آن‌ها نیاز است که سریعا سجده کنیم،“آیات سجده” می‌گویند.

آیات سجده به دو دسته تقسیم می‌شوند:

•     آیاتی که پس از شنیدن، واجب است سجده کنیم (در اصطلاح فقهی، واجب‌السجده نامیده می‌شوند)
      آیاتی که پس از شنیدن، مستحب است سجده کنیم

درباره‌ی آیات واجب‌السجده، به این مسئله توجه داشته‌باشید که فرقی نمی‌کند این آیات را بخوانید یا از شخص دیگری خودآگاه یا ناخودآگاه بشنوید، در هرصورت سجده بر شما واجب است. البته مسائلی هم درباره‌ی شنیدن این آیات از رادیو و تلوزیون وجود دارد که در قسمت دیگر به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

سوره های سجده دار به ترتیب

سوره های سجده دار واجب و مستحب به ترتیب زیر است:
سوره هایی که سجده واجب دارند:

چهار آیه از چهار سوره قرآن سجده واجب دارند و به آنها «سُوَرِ عَزائِم» می‌گویند که دارای احکام سجده واجب است. سوره هایی که سجده واجب دارند عبارتند از:

۱. سوره سجده، آیه ۱۵، جزء ۲۱ .

۲. سوره فصلت، آیه ۳۷، جزء ۲۴ .

۳. سوره نجم، آیه ۶۲، جزء ۲۷ .

۴. سوره علق، آیه ۱۹، جزء ۳۰

سوره های سجده دار واجب، سوره‌های نجم، علق، سجده و فصل هستند. آیات واجب‌السجده مربوط به این سوره‌ها عبارتند از:

۱. آیه‌ی ۱۵ از سوره‌ی سجده.

•     متن: {إِنَّمَا یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا الَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ}
      ترجمه: تنها کسانى به آیات ما مى‌گروند که، چون آن [آیات]را به ایشان یادآورى کنند، سجده‌کنان به روى درمى‌افتند، و به ستایش پروردگارشان تسبیح مى‌گویند و آنان بزرگى نمى‌فروشند.
• 

۲. آیه‌ی ۳۷ از سوره‌ی فصلت.

•     متن: { وَمِنْ آیَاتِهِ اللَّیْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ ۚ. لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ }
      ترجمه: و از نشانه‌هاى [حضور]او شب و روز و خورشید و ماه است؛ نه براى خورشید سجده کنید و نه براى ماه، و اگر تنها او را مى‌پرستید آن خدایى را سجده کنید که آن‌ها را خلق کرده است.

۳. آیه‌ی ۶۲ از سوره‌ی نجم.

•     متن: { فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَاعْبُدُوا }
      ترجمه: پس خدا را سجده کنید و بپرستید.

۴. آیه‌ی ۱۹ از سوره‌ی علق

•     متن: { کَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ }
      ترجمه: زنهار! فرمانش مَبَر، و سجده کن، و خود را [به خدا] نزدیک گردان.

شایان ذکر است که آیاتِ واجب‌السجده جزو معنوی‌ترین آیات قرآن شریف و نشان‌دهنده‌ی ارتباط بسیار عمیق خداوند مهربان با انسان هستند.
چرا چهار سوره سجده واجب دارد؟

دستور سجده به صورت فعل امر آمده است و می‌دانیم که خداوند در قرآن به شیوة مردم با آنها سخن گفته است، و وقتی مردم دستوری را از یک شخص بزرگی می‌شنوند، انجام آن را واجب می‌دانند و فهم آنها از آن سخن این است که آن کار باید فوراً انجام شود.

حال وقتی خداوند به عنوان آفریننده، پروردگار و مدیر جهان هستی چنین دستوری می‌دهد به طریق اولی انجام آن بر بندگان لازم و ضروری است. با دقت در مضامین آیات این سوره‌ها و سیاق آیات و توجه به فضای نزول این سوره‌ها می توان به برخی از حکمت‌های این فرمان الهی پی برد.

خداوند در این سوره‌ها و سوره‌های دیگر مردم را دعوت به تدبر و تفکر در آیات خداوند و آفریده‌های او می‌کند تا با دید واقعی به عالم بنگرند و به دور از تعصب و تقلید جاهلانه، دنبال حقیقت بروند. در این صورت می‌بینید که آفریدگار هستی و پروردگارشان یکی است، تنها رو به سوی او می‌کنند و فقط او را عبادت می‌کنند و از او یاری می‌جویند.

در این سوره‌ها به خلقت انسان و آسمانها و زمین اشاره شده است. خداوند در قرآن ضمن بیان کیفیت خلقت انسان و مراحل آن به خود آفرین گفته و فرموده «فَتَبارِکَ اللهُ اَحسَنُ الخالِقین» «بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است». همچنین خداوند خلقت آسمانها و زمین را سخت‌تر، شدیدتر و بزرگ‌تر از خلقت انسان اعلام کرده و فرموده: «لَخَلْقُ السَمواتِ و الارضِ اکبَرُ مِنْ خَلْقِ النّاسِ» «همانا آفرینش آسمانها و زمین از آفرینش انسانها مهم‌تر است.»

با دقت در سیاق آیات این سوره‌ها، انسان به عظمت بی‌انتهای خداوند پی می‌برد، تدبیر او را در تمام عالم مشاهده می‌کند، همه چیز را وابسته به لطف او می‌بیند و بازگشت همه چیز را به سوی او می‌بیند. با این حال خود را در برابر او پست و بی‌مقدار احساس می‌کند و در مقابل آن غنی بالذات اعتراف به فقر خود می‌کند در چنین حالی سزاوار است که ظاهر و باطن باهم همراه و هماهنگ شوند و با ذرات عالم که همه حمد و تسبیح حضرتش را می‌گویند هم نوا شوند.

 

سوره هایی که سجده مستحب دارند:

مستحب است سجده کردن در یازده مورد و آنها عبارتند از:

۱. سوره اعراف، آیه ۲۰۶ آخر سوره، وقتی که به «وَ لَهُ یسْجُدُونَ» رسید.

۲. سوره رعد، آیه ۱۵ وقتی که به «وَ ظِلالَهُمْ بِالغُدُوِّ وُ الْاصالِ» رسید.

۳. سوره نحل، آیه ۴۹ و ۵۰ وقتی که به «وَ یفْعَلُونَ ما یؤْمَرُونَ» رسید.

۴. سوره بنی اسرائیل، آیه ۱۰۷ تا ۱۰۹ وقتی که به «وَ یزِیدُهُمْ خُشُوعاً» رسید.

۵. سوره مریم، آیه ۵۸ وقتی که به «خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکیا» رسید.

۶. سوره حج، آیه ۱۸ وقتی که به «یفْعَلُ ما یشاءُ» رسید.

۷. سوره حج، آیه ۷۷ وقتی که به «وَ افْعَلُوا الْخَیرَ»رسید.

۸. سوره فرقان، آیه ۶۰، وقتی که به «وَ زادَهُمْ نُفُوراً» رسید.

۹. سوره نمل، آیه ۲۵ و ۲۶، وقتی که به «رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ» رسید.

۱۰. سوره ص، آیه ۲۴، وقتی که به «وَ خَرَّ راکعاً وَ أَنابَ» رسید.

۱۱. سوره انشقاق، ایه ۲۱، وقتی که به «إِذا قُرِئَ» رسید.
کدام سوره دو سجده دارد؟
«سوره‌ حج» دو سجده مستحبی دارد. این سوره به مناسبت اشاره به احکام و مسائل حج در آیات ۲۵ تا ۳۷ و نیز فرمان اعلان عمومی حج، به این نام برگزیده شده است. سجده در سوره حج مستحب است و مجموعا شامل ۷۸ آیه می باشد.

سوره حج جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و دومین سوره است و در جزء ۱۷ قرآن جای دارد.

ذکر واجب در سجده به این معناست که باید یک بار عبارت “سُبْحَانَ رَبِّیَ الاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ” یا سه بار عبارت “سُبْحانَ اللهِ” را بگویید. اگر به جای این‌ها، مثلاً “اَلْحَمْدُ لِلّهِ” یا “اَللهُ اَکْبَرُ” و موارد مشابه را به همان تعداد بگویید، کافی است.

•     ذکر سجده واجب قرآن سیستانی

بر اساس نظر آیت الله سیستانی، در سجده واجب قرآن، تعدادی شرط و ضوابط وجود دارد:

•     ابتدا، فرد باید پیشانی خود را به زمین بگذارد و این کار را با نیّت انجام سجده تلاوت انجام دهد.
      سجده باید به گونه‌ای انجام شود که اگر دیگران شاهدش شوند، بفهمند که فرد در حال سجده کردن است.
      مکان سجده تلاوت نباید به طور اجباری از شخص گرفته شود (به عنوان مثال تحت فشار).
      برای اطمینان بیشتر، فرد می‌تواند پیشانی خود را بر روی یک مهر یا جایی که سجده بر آن معتبر است، بگذارد.
• از نظر احتیاط مستحب، فرد می‌تواند در هنگام سجده، سایر قسمت‌های بدن معتبر برای سجده (غیر از پیشانی) را هم به دستوری که در سجده نماز ذکر شد، بر روی زمین بگذارد.
•     همچنین، احتیاط مستحب این است که در حین سجده، موقعیت پیشانی از موقعیت زانوها و سر انگشتانش بیشتر از چهار انگشت بالا یا پایین نباشد.
      در سجده تلاوت، فرد نیازی به داشتن وضو، غسل یا تیمم ندارد. بنابراین، اگر فرد جنب یا حائض باشد، وظیفه سجده تلاوت را باید انجام دهد و اجازه تأخیر ندارد.
      در سجده واجب قرآن، نیازی به رو به قبله بودن یا پوشش عورت نیست، و همچنین، لباس فرد برای انجام این سجده نیاز به شرایط خاص ندارد.

 

حکم خواندن سوره های سجده دار 

•     اگر چه در سجده واجب و مستحب هر ذکری کفایت می‌کند، اما مستحب است سجده‌کننده در حال سجده این ذکر را بگوید: «لا اله الا الله حقا، لا اله الا الله ایماناً و تصدیقاً، لا اله الا الله عبودیة و رقا، سجدت لک یا رب تعبداً و رقّا لا مستکبراً و لا مستنکفاً، بل انا عبد ذلیل خائف مستجیر».
      اگر انسان به آیات مذکور گوش فرا دهد، واجب است که سجده کند و اگر تنها آنها را بشنود (به گوش او بخورند بدون این که قصد شنیدن داشته باشد) اگر چه سجده واجب نیست، ولی احتیاط آن است که سجده کند.
       آنچه موجب وجوب سجده می‌شود شنیدن تمام آیه است، ولی اگر بخشی از آیه را هم شنید، احتیاطاً سجده کند.
      سجده هنگام شنیدن این آیات، واجب فوری است و نباید تاخیر بیفتد و اگر احیاناً تاخیر افتاد در اولین فرصت باید آن‌را به جا آورد.
      شنیدن از بچه یا کسی که قصد تلاوت ندارد و یا ضبط صوت، سجده کردن را واجب نمی‌کند، اگر چه احتیاط در آن است که سجده به جا آورد.
      در سجده واجب قرآن نمی‌توان بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، ولی سایر شرایط سجده را که در نماز است لازم نیست مراعات کرد.

خواندن سوره های سجده دار در زمان قاعدگی

یکی از مسائلی که بانوان در هنگام قاعدگی درباره آن دچار سوال و شبهه می‌شوند، موضوع خواندن قرآن است. درباره اینکه آیا مجاز به خواندن قرآن هستند یا در این بین استثنایی وجود دارد؟ 
حکم خواندن سوره های سجده دار در زمان قاعدگی

طبق نظر عموم مراجع برای زن در هنگام قاعدگی خواندن قرآن بهتر از ترک کردن آن است. البته این درباره سوره‌های سجده دار صدق نمی‌کند. سوره های دارای سجده واجب عبارتند از:الف) سوره الم سجده (سوره سى و دوم). ب) سوره حم سجده (سوره چهل و یکم).ج) سوره والنّجم (سوره پنجاه و سوم). د) سوره اقرأ (سوره نود و ششم).

سجده واجب قرآن باید بر چیزهایی باشد که سجده نماز بر آنها صحیح است، اما رعایت بقیه آداب سجده نماز، از جمله وضو داشتن، رو به قبله بودن و داشتن لباس پاک واجب نمی‌باشد.

•     حکم خواندن سوره های سجده دار در زمان قاعدگی از خامنه ای

حکم خواندن سروه های سجده دار در زمان پریودی از نظر آیت الله خامنه ای، این است که تنها خواندن آیات سجده دار این سوره ها حرام است، اما شخص می‌تواند سایر آیات این سوره‌ها را قرائت کند . اشکالی در آن نیست.

لازم به ذکر است که شخص حائض یا شخصی که در زمان قاعدگی است، باید مانند سایر مسلمانان در هنگام شنیدن آیه سجده دار، به سجده برود و نداشتن طهارت منعی برای این مورد ایجاد نمی‌کند. اما فراموش نشود که خواندن آیه سجده دار بر شخص پریود حرام است ولی اگر زن مستحاضه است و به احکام استحاضه متوسط و کبیره نیز عمل کرده است، حرام نمی‌باشد.

 شخص در زمان قاعدگی، هنگام تلاوت آیه سجده دار از مجلس قرآن خوانی خارج شود. اما به محض شنیدن آیه واجب است که سجده کند. در اینجا طهارت شرط نیست، تنها باید پیشانی را بر مهر یا هر چیزی که سجده بر آن صحیح است قرار دهد. همچنین نشستن رو به قبله نیز در سجده این آیه ها ضرورت ندارد. گاهی در برخی از جلسات قرآنی، مسئول جلسه این نکته را اعلام می‌کند و شخص را از محول خارج می‌کنند که اشتباه است و انجام آن از نظر اخلاقی نیز پسندیده نیست.

پس تنها نخواندن آن آیه بر شخص کفایت می‌کند.

•     حکم خواندن سوره سجده دار در زمان قاعدگی مکارم

طبق حکم آیت الله مکارم، در مورد خواندن سوره سجده دار در زمان پریودی، تنها خواندن آیاتی که سجده دار است حرام می‌باشد و خواندن بقیه آیات از سوره حرام نیست. بر این اساس گوش کردن به سوره‌های سجده دار هم خالی از اشکال است، اما اگر آیه سجده دار شنیدید، واجب است که سجده آن را بجا آورده شود. پس زن حائض می‌تواند در جلسات ختم قرآن شرکت کند و بدون آنکه خودش قرائت کند، تنها به گوش کردن قرآن و ایات سجده دار بسنده کند.

•     حکم خواندن سوره های سجده دار در زمان قاعدگی سیستانی

حکم خواندن سوره های سجده دار در زمان قاعدگی سیستانی نیز مانند سایر مراجع تقلید است. ایشان نیز تنها خواندن آیات سجده دار را حرام دانسته و خواندن باقی آیات آن سوره و دیگر سوره های دیگر از قرآن را بدون اشکال اعلام کردند.

آیت الله سیستانی فرمودند محدودیت خواندن قرآن بیش از هفت آیه صحیح نمی باشد و شخص می تواند بدون محدودیت به قرائت قرآن بپردازد، تنها خواندن آیاتی که سجده واجب دارد حرام است. خواندن سایر آیات از قرآن کریم آنطور که برخی فقها اعلام کردند کراهت دارد که به معنای داشتن ثواب کمتر نسبت به شرایط عادی است.

وجوب سجده چگونه مشخص می‎شود؟

تفاوتی ندارد شما آیه را می‌خوانید یا شخصی آن را بر شما می‌خواند، در هرصورت سجده بر شما واجب است. بهتر است این مطلب را هم بیان کنیم که از طرف دیگر قضیه، تصورکردن آیه‌های سجده‌دار در ذهن، یا شنیدن قسمتی از آن‌ها در میان صحبت‌های شخص دیگری، یا شنیدن آن‌ها از رادیو درحالی که برنامه‌ی پخش قرآن نباشد، یا نوشتن آن‌ها بر کاغذ، سجده را واجب نمی‌کند. (درباره‌ی مسئله‌ی رادیو منظور این است که اگر برنامه‌ای که از رادیو پخش می‌شود تلاوت قرآن باشد شنیدن آیات سجده، آن را واجب می‌کند ولی اگر برنامه‌ی سخنرانی باشد و شخصی به قسمتی از آیه یا تمام آیه اشاره کند، سجده واجب نمی‌شود)
احکام شرعی سجده‌ پس از آیات

سجده‌ای که پس از تلاوت آیات بر مسلمانان واجب یا مستحب می‌شود، احکام شرعی چندان پیچیده‌ای ندارد.

در این قسمت به بررسی موردی احکام این سجده می‌پردازیم:
۱. وضو

بر سجده‌گزار واجب نیست که برای ادای این سجده وضو داشته‌باشد.
۲. طهارت

طهارت نیز بر سجده‌گزار واجب نیست، البته همه می‌دانیم که بهتر است سجده‌گزار با طهارت سجده را انجام دهد.
۳. ذکر سجده

ذکر واجبی برای این سجده وجود ندارد، اما علما از جهت استحباب ذکری بیان کرده‌اند:

{لٰا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ حَقّا حَقّا لَا إِلٰهَ الّا اللّٰهُ ایماناً وَ تَصْدِیقاً لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ عُبُودِیةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَک یٰا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لَا مُسْتَنْکفاً وَ لَا مُسْتَکبِراً بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ}
۴. قبله

نیاز نیست که سجده‌گزار حتما رو به قبله سجده کند.
۵. مواضع هفت‌گانه

در سجده‌های نماز‌های روزانه، مسئله‌ای هست با عنوان ” اتصال مواضع هفت‌گانه”. موضع‌هایی نظیر پیشانی و سر دو زانو در نماز‌های روزانه باید به زمین متصل شوند تا سجده درست انجام بشود، اما در سجده‌ی پس از آیات نیازی نیست که همه‌ی این مواضع به درستی با زمین اتصال پیدا کنند.
۶. سجده و عذر شرعی

بانوان حائض (بانوانی که در دوره‌ی ماهانه بسر می‌برند) و افراد جنب، می‌توانند سجده‌ی پس از آیات را انجام دهند و عذر شرعی آن‌ها، موجب باطل‌شدن این سجده نمی‌شود.

۷. مُهر

مسئله‌ی مهر با دیگر مسائل اندکی متفاوت است از این‌ جهت که برای انجام سجده‌ی پس از آیات، باید از مهر یا چیزی شبیه به مهر نظیر سنگ، استفاده کنید و در این‌مورد نمی‌توانید از خوراکی‌ها یا پوشاک استفاده کنید. پس فراموش نکنید که در سجدهی پس از آیات، رعایت سایر مسائل سجده لازم نیست، ولی حتما باید از مهر استفاده شود.
نکته

در کل به این جمع‌بندی می‌رسیم که پس از شنیدن آیات سجده دار، طوری سجده کنید که عموم مردم متوجه سجده‌کردن شما بشوند یعنی اگر شخصی در کنار شما بود با دیدن شما متوجه شود که فلان شخص سجده کرد؛ و همین مسئله، یعنی انجام‌دادن کلیت سجده از جهت ظاهری برای سجده‌گزار کافی است.

 

ذکر سجده واجب قرآن از نظر مراجع تقلید

برای سجده نیازی به آیه یا دعای خاصی نیست.

•     ذکر سجده واجب فتوای امام خمینی:

بر اساس فتوای امام خمینی، اگر شخص در سجده واجب قرآنی پیشانی خود را به زمین بگذارد، حتی اگر ذکری نخواند، کافی است. البته گفتن ذکر نیز توصیه می‌شود.

ذکر سجده واجب قرآنی:

لا الهَ إلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً لا الهَ إلَّا اللَّهُ ایماناً وَ تَصْدیقاً لا الهَ إلَّا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَرِقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً لا مُسْتَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً بَلْ انَا عَبْدٌ ذَلیلٌ ضَعیفٌ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ.

•     ذکر سجده واجب مکارم شیرازی:

بر اساس نظر مرجع تقلید آیت الله مکارم شیرازی، برای انجام سجده واجب در قرآن، کافی است به سجده بروید و نیازی به گفتن ذکر واجب نیست، اما بهتر است ذکر آن را بگویید.